Η μόνη βεβαιότητα στη ζωή είναι ο θάνατος και στην επένδυση το ρίσκο. Κάπως έτσι εμπνεύστηκαν οι σχεδιαστές τους τα «ομόλογα θανάτου» ή «τοξικά ομόλογα» (Traded Life Pollicy Investments – TLPls), σύμφωνα με τον ορισμό που η εποπτική αρχή της Αγγλίας, το FSA, έχει υιοθετήσει. Πίσω από την ονομασία τους κρύβεται η υποσχετική του αναπόφευκτου που ενσωματώνουν και η τιτλοποίησή της με τη μορφή ομολόγου, που πωλείται μάλιστα στη δευτερογενή αγορά όπως ένα παράγωγο.
Η φήμη τους έφτασε εσχάτως και στη χώρα μας, κινητοποιώντας την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, η οποία, ύστερα από αναφορές που είχε για πωλήσεις τέτοιων προϊόντων, προειδοποίησε με ανακοίνωσή της για τους αυξημένους κινδύνους που έχουν. Είχαν προηγηθεί οι πληροφορίες ότι κάποια από αυτά τα προϊόντα επιχειρήθηκε να πωληθούν και στη χώρα μας μέσω ενός επενδυτικού fund, του Aurora Defined Benefits Funds που εδρεύει στα νησιά Καϊμάν και φέρεται να αναζητεί πωλητές στην Ελλάδα της κρίσης. Αν και η πώλησή τους δεν απαγορεύεται, γίνεται σαφές ότι πρόκειται για προϊόντα που δεν απευθύνονται στον καθένα. Μπορεί να ακούγεται μακάβριο, αλλά η αλήθεια είναι ότι η ιστορία αυτών των ομολόγων πρέπει να αναζητηθεί δύο αιώνες πίσω. Η πρώτη κυκλοφορία τους χρονολογείται από το 1843 στη Μεγάλη Βρετανία, την πιο ώριμη χρηματοοικονομική αγορά του κόσμου, στην οποία γεννήθηκε άλλωστε και η ιδέα της ασφάλισης. Δεν είναι επίσης τυχαίο ότι η απαγόρευση – προειδοποίηση για τη μη διάθεση αυτών των προϊόντων σε μικροεπενδυτές εκδόθηκε από την εποπτική αρχή της Αγγλίας, το γνωστό σε όλους και τρομερό για την αυστηρότητά του FSA (Financial Services Authority).
Αυτό που καθιστά τα «ομόλογα θανάτου» τοξικά ή μακάβρια δεν είναι μόνο ο αυξημένος επενδυτικός κίνδυνος που εμπεριέχουν. Είναι και το γεγονός ότι η διάδοσή τους βασίζεται στο γεγονός ότι αξιοποιούν την αδυναμία στην οποία μπορεί να βρεθεί κάποιος που διαθέτει ένα ασφαλιστήριο συμβόλαιο. Αυτό, γιατί η λογική τους βασίζεται στην πρόωρη εξόφληση ασφαλιστικών προγραμμάτων ζωής από επενδυτές που εμφανίζονται ως ενδιαφερόμενοι να αγοράσουν την υποσχετική που έχει δώσει μια ασφαλιστική εταιρεία στον πελάτη της… ότι δηλαδή θα αποζημιώσει τους δικαιούχους –συνήθως την οικογένεια του ασφαλισμένου– όταν σε εκείνον συμβεί το μοιραίο.
Σε χαμηλότερη τιμή
Προϋπόθεση για να συναινέσει κάποιος σε αυτή την ιδιότυπη συναλλαγή είναι να έχει ανάγκη τα λεφτά σήμερα, πριν δηλαδή επέλθει το μοιραίο, και να δεχθεί να παραχωρήσει αυτό το δικαίωμα πρόωρα και σε τιμή χαμηλότερη από αυτή που θα έπαιρνε η οικογένειά του όταν εκείνος απεβίωνε. Αυτή η τιμή είναι συνήθως το 30% – 40% του ποσού της αποζημίωσης που θα έπαιρνε κάποιος εάν επέρχετο ο ασφαλιστικός κίνδυνος, δηλαδή το μοιραίο γεγονός. Ο επενδυτής δεν έχει παρά να βρει αρκετούς που βρίσκονται σε δύσκολη θέση, οι οποίοι θα δεχθούν να προεξοφλήσουν το συμβόλαιό τους.
Η συνέχεια είναι απλή. Τα συμβόλαια αυτά πακετάρονται σε ένα pool και εκδίδεται ένα ομόλογο που έχει τα χαρακτηριστικά παραγώγου, έτοιμου προς πώληση. Για να είναι ελκυστικό, ενσωματώνει φυσικά απόδοση υψηλότερη από ένα μέσο επιτόκιο, που μπορεί να φθάνει 7% – 9%. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα «ομόλογα θανάτου», αν και η ιστορία τους αναζητείται έως και δύο αιώνες πίσω, βρήκαν ιδιαίτερη απήχηση και διαδόθηκαν στην Αμερική της δεκαετίας του ’80, με την εμφάνιση του ιού HIV. Ηταν τότε που φορείς που είχαν εκδηλώσει τον ιό υποχρεώθηκαν να πωλήσουν το ασφαλιστήριο ζωής που είχαν προκειμένου να αντεπεξέλθουν στα αυξημένα και άμεσα έξοδα νοσηλείας που απαιτούσε η νόσος.
Ο κίνδυνος, σύμφωνα με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, αλλά και τις προειδοποιήσεις του FSA, έχει να κάνει με τους περίπλοκους υπολογισμούς σχετικά με τη διάρκεια ζωής των ανθρώπων, οι προβλέψεις των οποίων μπορεί τελικά να αποδειχθούν εσφαλμένες. Ως εκ τούτου η επενδυτική τους στρατηγική είναι δύσκολο να γίνει κατανοητή από τον μέσο επενδυτή, με συνέπεια να αποτελούν μια εξαιρετικά σοφιστικέ τοποθέτηση για λίγους και ρισκαδόρους επενδυτές που αναζητούν υψηλές αποδόσεις σε δομημένα και σύνθετα προϊόντα.
Το ρίσκο είναι αυξημένο στον βαθμό που τα συγκεκριμένα επενδυτικά σχήματα πρέπει να διατηρούν μεγάλα αποθέματα διαθεσίμων, έτσι ώστε εάν ο διαχειριστής τους χρειαστεί χρηματοδότηση και επιχειρήσει να πουλήσει μέρος των επενδύσεων σε Traded Life Policies, ενδέχεται να μη βρει αγοραστή ή να αναγκαστεί να πουλήσει με ζημία. Αποτέλεσμα είναι, εάν αυτό γίνει σε μεγάλη έκταση, να δημιουργηθεί πρόβλημα ρευστότητας το οποίο μπορεί να δυσχεράνει την εξαγορά μεριδίων εκ μέρους των επενδυτών ή και να μειώσει σημαντικά την αξία των επενδύσεών τους.