Η ασφαλιστική μεταρρύθμιση στην Ελλάδα είναι ίσως η μόνη στην Ευρωπαϊκή Ενωση χωρίς μεταβατική περίοδο και διατάξεις που με σαφήνεια να προβλέπουν τον επανυπολογισμό παλαιότερων συντάξεων. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην κατάσταση των Ταμείων αλλά και στο γεγονός ότι προηγούμενες μεταρρυθμίσεις, όπως εκείνη του 1992, αλλά και του 2010 – 2011, δεν «παρήγαγαν» συντάξεις.
Ο Πλάτων Τήνιος, ένας από τους οικονομολόγους με μεγάλη εμπειρία στον σχεδιασμό των ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων, έγραψε αυτή την εβδομάδα ότι ο Γιώργος Κατρούγκαλος προσέφερε μεγάλη «υπηρεσία» στη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού, δείχνοντας, χωρίς ωραιοποιήσεις, τα προβλήματα του σημερινού συστήματος.
«Οι προτάσεις Κατρούγκαλου ενοχλούν επειδή εφαρμόζουν με συνέπεια τις αρχές ενός μονολιθικά δημόσιου, υπερβολικά γενναιόδωρου και στον πυρήνα του άκαμπτου συστήματος. Ενός συστήματος σαν αυτά που εγκατέλειψαν σχεδόν όλες οι ευρωπαϊκές χώρες τα τελευταία είκοσι χρόνια. Το έκαναν επειδή τους ενοχλούσαν ακριβώς αυτά που μας ενοχλούν τώρα στις προτάσεις Κατρούγκαλου», υπογράμμισε χαρακτηριστικά.
Το μοντέλο
Η πρόταση υιοθετεί την πρόταση της Επιτροπής Σοφών για διαχωρισμό της βασικής σύνταξης, που θα δίνεται σε όλους, από εκείνη που θα δίνεται ανάλογα με τις εισφορές που θα έχουν καταβληθεί. Είναι και ένα από τα βασικά σημεία το οποίο υιοθετεί από το σουηδικό μοντέλο, που αποτέλεσε τη βάση όλων των ασφαλιστικών μεταρρυθμίσεων στην Ευρώπη από τις αρχές της δεκαετίας του ’90.
Ομως αυτό είναι και το πιο προωθημένο απόσπασμα από αυτό το μοντέλο, καθώς δεν υιοθετείται ούτε ο ατομικός λογαριασμός σύνταξης, που θα έκανε τον εργαζόμενο πολύ πιο σχολαστικά ενδιαφερόμενο στις κρατήσεις που του γίνονται, ούτε τα συμπληρωματικά στοιχεία ενός αποκλειστικά κρατικού συστήματος στην Ελλάδα, όπως η ιδιωτική ασφάλιση. Γι’ αυτήν δεν υπήρξε ούτε νύξη στη συζήτηση του τελευταίου τετραμήνου, με εξαίρεση ορισμένες τολμηρές ιδέες της Επιτροπής Σοφών.
Σε αντίθεση με τις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, προκρίνεται το κορπορατίστικο σύστημα διαχείρισης του ασφαλιστικού από συνδικαλιστές (όπως για παράδειγμα στην Ιταλία, που επίσης ακολούθησε το σουηδικό μοντέλο) υπό τον χαλύβδινο έλεγχο του εκάστοτε υπουργού που θα έχει την τελική λέξη στο να κρίνει αν οι αποφάσεις του ενιαίου ασφαλιστικού ταμείου είναι προς τη σωστή κατεύθυνση.
Είναι ενδεικτικό ότι σε αυτή την περίπτωση, ακόμα και οι οικονομολόγοι που συμμετέχουν στη λήψη των αποφάσεων του Ενιαίου Φορέα Ασφάλισης επιλέγονται από τον εκάστοτε υπουργό, κάτι που είναι βέβαιο ότι δεν θα σηματοδοτήσει στην αντιπολίτευση διάθεση για εξεύρεση κοινού εδάφους. Στις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά υπάρχουν μόνιμες διακομματικές επιτροπές που αναπροσαρμόζουν ακόμα και νέα συστήματα (π.χ. Σουηδία, Νορβηγία) στη διαρκώς μεταβαλλόμενη κατάσταση στην αγορά εργασίας. Το καλό είναι ότι με την υιοθέτηση ενιαίων κανόνων για παλιούς και νέους ασφαλισμένους από την πρώτη μέρα θα χρειάζεται πολύ μικρότερη γραφειοκρατία και υπάλληλοι για τη διαχείριση του νέου συστήματος. Ή τουλάχιστον έτσι θα έπρεπε να είναι.
Η επίπτωση
Αυτό έχει μεταξύ άλλων ως συνέπεια οι κρατήσεις των ελευθέρων επαγγελματιών να εξισώνονται με εκείνες των άλλων ασφαλισμένων. Οι ελεύθεροι επαγγελματίες ζητούσαν για χρόνια πολλά και προβλεπόταν από το καταστατικό του Ταμείου τους να αυξομειώνονται οι εισφορές τους ανάλογα με την εξέλιξη του ΑΕΠ και του τζίρου τους. Το ότι γίνεται τώρα αυτό δεν αρέσει στους περισσότερους, αλλά είναι σύμφωνο με τις αρχές του νέου συστήματος, αλλά και με το ότι ένας επιχειρηματίας με περίπτερο δεν ήταν δυνατόν να καταβάλλει τις ίδιες εισφορές ποσοστιαία με έναν επιχειρηματία πολυκαταστήματος. Να σημειωθεί ότι ο ΟΑΕΕ στηρίχθηκε στην τελευταία χρήση του (2015) κατά τα 2/3 από την κρατική επιχορήγηση ― το Ταμείο δηλαδή είχε απολέσει πλήρως την αυτονομία του έχοντας γίνει παρακολούθημα του κρατικού προϋπολογισμού.
Στα νέα ευρωπαϊκά ασφαλιστικά συστήματα μετά τις μεταρρυθμίσεις της τελευταίας 20ετίας προβλέπεται σαφής αριθμητική σχέση μεταξύ της κατώτερης και της ανώτερης σύνταξης (1:7 ή 1: 8), κάτι που γίνεται και στο σχέδιο Κατρούγκαλου με την αναφορά του ανώτατου ορίου.
Τέλος, σε ό,τι αφορά τη διατήρηση του εφάπαξ και των επικουρικών, στην κυβέρνηση γνωρίζουν ότι όποια και αν είναι η εξέλιξη της οικονομίας, η κατάργησή τους, έτσι όπως λειτουργούν σήμερα, είναι απλώς ζήτημα χρόνου.