Εν μέσω μιας επικίνδυνης περιφερειακής αναταραχής που χαρακτηρίζεται από σωρεία μετωπικών συγκρούσεων, από τον πόλεμο στη Συρία και τη δράση του Ισλαμικού Κράτους μέχρι την αντιπαράθεση Ρωσίας – Τουρκίας, η Αθήνα καλείται να διαχειρισθεί, και ενδεχομένως να επιλύσει, τα μείζονα εθνικά της θέματα (Ελληνοτουρκικά, Κυπριακό, Σκοπιανό) και, μάλιστα, σε μια αρνητική συγκυρία όπου η οικονομία της βρίσκεται σε δεινή κατάσταση.
Το εκρηκτικό μείγμα συμπληρώνουν οι τρομοκρατικές επιθέσεις όπως και η πρωτόγνωρη ροή προσφύγων, η πλειονότητα των οποίων εισέρχεται στην ελληνική επικράτεια – εξελίξεις που σκιάζουν το δημοκρατικό αφήγημα της Ευρώπης θέτοντας υπό δοκιμασία βασικές ελευθερίες όπως αυτή της διακίνησης εντός της Ε.Ε., ο περιορισμός της οποίας θα είχε τεράστιες πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες για την Ελλάδα. Ειδικότερα, η έξαρση της πολιτικής βίας και της τρομοκρατίας στην Τουρκία αυξάνει την αβεβαιότητα γύρω από τη συμπεριφορά της γειτονικής χώρας. Με δεδομένη, δε, τη μέχρι τώρα πολιτεία του Ταγίπ Ερντογάν, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει σπασμωδικές αντιδράσεις και «εξαγωγή της κρίσης», με υπαρκτό τον κίνδυνο εμπλοκής της Ελλάδας.
Στο επικείμενο οικονομικό φόρουμ του Νταβός, πέρα από τις επαφές που θα έχει ο Αλέξης Τσίπρας με Λαγκάρντ, Ντράγκι, Λιου, Σόιμπλε, και άλλους, για την ελληνική οικονομία, θα υπάρξουν και «συζητήσεις» για την προώθηση λύσεων σε διπλωματικά ζητήματα, πρωτίστως στο Κυπριακό. Στο θέρετρο των ελβετικών Αλπεων θα βρεθούν πολλοί διεθνείς «πρωταγωνιστές», από τον Τούρκο πρωθυπουργό και τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ μέχρι τον αντιπρόεδρο των ΗΠΑ, τον οποίο επίσης θα συναντήσει ο κ. Τσίπρας. Παράλληλα, και ενώ η προσοχή είναι στραμμένη στην Ανατολική Μεσόγειο, η συγκυρία φέρνει στο προσκήνιο και το θέμα της ονομασίας της ΠΓΔΜ. Τους επόμενους τρεις μήνες θα βρίσκεται στην εξουσία υπηρεσιακή κυβέρνηση η οποία θα μπορούσε, υπό την προϋπόθεση ότι το επιθυμεί ο ισχυρός άνδρας της χώρας, Νίκολα Γκρούεφσκι, να προχωρήσει σε κινήσεις που θα επέτρεπαν να υπάρξει λύση της ονομασίας.
ΟΗΕ, ΗΠΑ και Ε.Ε.
Αρμόδιοι αξιωματούχοι των Ην. Εθνών, του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και της Κομισιόν έχουν το τελευταίο διάστημα εκφράσει σε συζητήσεις με την «Κ» την πεποίθηση ότι «οι εξελίξεις στην περιοχή πιέζουν για λύσεις των περιφερειακών ζητημάτων» κάνοντας ευθέως αναφορά στο Κυπριακό και στο όνομα της ΠΓΔΜ. Με δεδομένη την πόλωση στο εσωτερικό πολιτικό σκηνικό και την οικονομία σε κρίση, προκύπτει το ερώτημα αν η Αθήνα θα είναι σε θέση να προβεί σε μείζονες κινήσεις στο γεωπολιτικό πεδίο ώστε να αποτρέψει κινδύνους και να αξιοποιήσει ευκαιρίες.
Το πολύπλοκο γεωπολιτικό περιβάλλον που διαμορφώνεται στη «γειτονιά της Ελλάδας» περιγράφει στην «Κ» ο εκτελεστικός διευθυντής του ιδρύματος German Marshall Fund για την Ευρώπη, Ιαν Λέσερ, ο οποίος για πολλούς λόγους, θετικούς και αρνητικούς, βλέπει την Τουρκία στο επίκεντρο των περιφερειακών εξελίξεων. Ξεκινάει από τις ελληνοτουρκικές σχέσεις: «Σε αντίθεση με την κατάσταση που επικρατούσε τις προηγούμενες δεκαετίες, οι ελληνοτουρκικές σχέσεις δεν αποτελούν πλέον πηγή τριβών και σημαντική απειλή για τη σταθερότητα της περιοχής. Και οι δύο χώρες είναι εκτεθειμένες σε παρόμοιους κινδύνους που είναι κυρίως εξωτερικοί και απορρέουν από τις συνεχιζόμενες συρράξεις και ένα χωρίς τέλος χάος στη Μ. Ανατολή και τη Β. Αφρική. Θα πρόσθετα σε αυτή την εξίσωση τον αυξανόμενο ρόλο και άλλων εξωτερικών παραγόντων: του Ιράν, της Ρωσίας και των χωρών του Κόλπου».
Ο κ. Λέσερ διαβλέπει ένα μάλλον δυσοίωνο μέλλον για τη γείτονα: «Η κατάσταση της Τουρκίας επηρεάζεται και διαμορφώνεται από μια σειρά πολύ ανησυχητικών εξελίξεων, την κατάρρευση της περιφερειακής τάξης πραγμάτων στην οποία είχε βασισθεί η πολιτική της και την αύξηση τρομοκρατικών δράσεων και πολιτικής βίας εντός της χώρας. Γνωρίζουμε από προηγούμενες εμπειρίες ότι οι εξελίξεις αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε πολιτική και οικονομική απομόνωση, ακόμη και χώρες που είναι ενσωματωμένες στη Δύση. Επιπροσθέτως, η σύγκρουση Τουρκίας – Ρωσίας και η μείωση της τουριστικής κίνησης και των επενδύσεων μεταξύ των δύο χωρών δεν είναι καλά νέα». Σε ό,τι αφορά τις συνέπειες για την Ελλάδα, και παρότι μια πρώτη ενστικτώδης ανάγνωση της ρωσοτουρκικής έντασης «διαβλέπει» οφέλη για τον ελληνικό τουρισμό, ο κ. Λέσερ προειδοποιεί ότι «βραχυπρόθεσμα μπορεί η Ελλάδα να δει μια αύξηση του τουρισμού, αλλά τελικά, σε βάθος χρόνου, η σταθερότητα στην Τουρκία είναι προς το συμφέρον και της Ελλάδας». Και προσθέτει με νόημα: «Μια αποδιοργανωμένη Τουρκία με προβλήματα θα είναι λιγότερο ικανή να ελέγξει τη ροή προσφύγων προς το Αιγαίο». Αυτό σε μια στιγμή όπου, όπως τονίζουν αξιωματούχοι της Ε.Ε. ελλοχεύει ο κίνδυνος εγκλωβισμού μεγάλου αριθμού προσφύγων εντός της ελληνικής επικράτειας.
Η ένταση με τη Ρωσία και οι κίνδυνοι στο κουρδικό μέτωπο ίσως οδήγησαν τον Ταγίπ Ερντογάν να αναθεωρήσει –μάλλον προσωρινά, αν κρίνει κανείς από όσα έχει πει και έχει κάνει τα τελευταία χρόνια– τη στάση του έναντι του Ισραήλ. «Μέσα από αυτό το χαοτικό σκηνικό στην Ανατολική Μεσόγειο μπορεί να δημιουργηθούν νέα σχήματα περιφερειακής και θεσμικής συνεργασίας», αναφέρει ο Ιαν Λέσερ. «Υπάρχουν πολύ πραγματικά κίνητρα για την Τουρκία και το Ισραήλ να ομαλοποιήσουν τις σχέσεις τους και να επιστρέψουν σε ένα λογικό επίπεδο συνεργασίας. Είναι πιθανό, αν και όχι εύκολο, καθώς οι δύο πλευρές δεν εμπιστεύονται πλήρως η μια την άλλη και μάλλον δεν πρόκειται να επιστρέψουν στην εξαιρετική στρατηγική συνεργασία που είχαν στα τέλη της δεκαετίας του ’90».
Το Κυπριακό στο Νταβός
Αυξημένο ενδιαφέρον δίνεται το τελευταίο διάστημα στο Κυπριακό καθώς ενθαρρυμένοι από την καλή προσωπική σχέση του προέδρου Αναστασιάδη με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη Μουσταφά Ακιντζί, αλλά και τις προοπτικές στο πεδίο της ενέργειας, οι παράγοντες της διεθνούς κοινότητας θεωρούν πιθανή την επίτευξη συμφωνίας τους επόμενους μήνες. Στο Νταβός θα υπάρξει κοινή συνάντηση των δύο ηγετών με τον Μπαν Κι Μουν.
«Η Κύπρος είναι τώρα το μεγάλο ανοιχτό ερώτημα», λέει ο εκτελεστικός διευθυντής του German Marshall Fund. «Υπάρχει μια πολύ πραγματική ευκαιρία για λύση. Εάν και όταν αυτή επιτευχθεί, και αυτό ακόμη δεν είναι καθόλου βέβαιο, θα είναι ένα καθοριστικό γεγονός όχι μόνο για τις σχέσεις Αθήνας – Αγκυρας, αλλά και για άλλα μέτωπα. Θα ανοίξει την προοπτική συντονισμού κινήσεων μεταξύ ΝΑΤΟ και Ε.Ε., κάτι που σαφώς δεν θα υπηρετεί τα συμφέροντα της Ρωσίας. Ελπίζει κανείς ότι η Μόσχα δεν θα επιχειρήσει να εμποδίσει μια λύση του Κυπριακού, αλλά αυτός είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος».
Τρομοκρατία
Ο κ. Λέσερ εκτιμά ότι «η τρομοκρατία θα παραμείνει ο υπ’ αριθμόν ένα κίνδυνος στα θέματα της ασφάλειας για σχεδόν όλες τις ευρωπαϊκές χώρες στα επόμενα χρόνια. Ελάχιστοι τρομοκρατικοί κίνδυνοι είναι πραγματικά “υπαρξιακοί”, αλλά απλά δεν μπορούν να αγνοούνται καθώς ευλόγως οι κοινωνίες δεν θέλουν να τρομοκρατούνται. Εάν δεν γίνουν οι σωστοί χειρισμοί, αυτή η απειλή μπορεί εύκολα να ενισχύσει την αυξανόμενη ξενοφοβία και κατ’ επέκταση τις πιέσεις για επιστροφή στην πρωτοκαθεδρία των εθνών σε βάρος των ευρωπαϊκής ενοποίησης».
Ο έγκυρος Αμερικανός αναλυτής εκφράζει, δε, την άποψη ότι «η Ελλάδα είναι μεταξύ των χωρών που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον πανευρωπαϊκό και ευρωατλαντικό συντονισμό, όπως είναι και οι ΗΠΑ, και υπό αυτή την έννοια, η Αθήνα και η Ουάσιγκτον δεν μπορούν να αγνοούν την προοπτική μιας περαιτέρω διολίσθησης σε αυτό το πεδίο».