Θα μπορούσε το 2016 να είναι διαφορετικό για την Ελλάδα από το 2015 (και τις υπόλοιπες χρονιές από το 2010 και μετά); Παρά τις διάφορες παραλλαγές, κάποιοι θεμελιώδεις παράγοντες έχουν μείνει σταθεροί.
Αυτό που έχει αλλάξει σημαντικά είναι η κατάσταση των χρηματαγορών: το 2012 το τραπεζικό σύστημα της Ευρωζώνης έμοιαζε κοντά στην κατάρρευση, ενώ το 2015 οι αγορές έδειχναν πολύ πιο στέρεες, παρά τον πραγματικό κίνδυνο της εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ μέσω του δημοψηφίσματος. Φέτος οι αγορές είναι ξανά νευρικές, αλλά για διαφορετικούς λόγους από αυτούς του 2012, ενώ οι μεγάλης κλίμακας αγορές ομολόγων από την ΕΚΤ παρέχουν μια ασπίδα ασφαλείας. Επιπροσθέτως, η Ελλάδα θεωρείται πλέον σαφώς ειδική περίπτωση. Δεν υπάρχει προοπτική μετάδοσης των προβλημάτων της σε άλλες χώρες.
Τα αρνητικά επιτόκια στον πυρήνα της Ευρωζώνης υποδηλώνουν ότι το κόστος του χρέους της Ελλάδας προς τον ESM τείνει προς το μηδέν και θα μπορούσε βραχυπρόθεσμα να καταστεί και αυτό αρνητικό. Το αίτημα για «κούρεμα» του χρέους γίνεται όλο και πιο παράλογο: η παροχή πίστωσης 30 ετών με μηδενικά επιτόκια ήδη συνιστά δωρεάν χρήμα.
Οι συνθήκες στις αγορές, συνεπώς, έχουν μεταβληθεί θεμελιωδώς. Αυτό που δεν έχει αλλάξει μέσα στα χρόνια είναι οι καθυστερήσεις και η αποτυχία της ελληνικής κυβέρνησης και της τρόικας να εστιάσουν στο πραγματικό πρόβλημα, που είναι οι χαμηλές επιδόσεις των ελληνικών εξαγωγών.
Η αντιπαράθεση γύρω από τις λεπτομέρειες του συνταξιοδοτικού συστήματος δείχνει ότι το πρόβλημα είναι συστημικό: οι προτεραιότητες διαδοχικών ελληνικών κυβερνήσεων είναι διαφορετικές από αυτές των πιστωτών. Αρα διατηρείται ένα ευρύ πεδίο διαφωνιών, παρότι οι δύο πλευρές έχουν συμφωνήσει σχετικά με το επίπεδο της λιτότητας, μέσω της συμφωνίας για το επίπεδο των πρωτογενών πλεονασμάτων.
Βασικό πρόβλημα παραμένει το πώς η χώρα θα επιστρέψει στην ανάπτυξη. Ο πραγματικός λόγος για το βάθος και τη διάρκεια της πτώσης του ΑΕΠ είναι ότι δεν έχουν αυξηθεί οι εξαγωγές προκειμένου να αντικαταστήσουν τη μείωση του κρατικού ελλείμματος. Η μη αύξηση των εξαγωγών αποτελεί μυστήριο, καθώς οι μισθοί και το κόστος παραγωγής έχουν μειωθεί κατά πάνω από 20% συγκριτικά με τη Γερμανία και τους περισσότερους από τους υπόλοιπους ανταγωνιστές της Ελλάδας.
Με αυστηρά οικονομικούς όρους, η Ελλάδα δεν είναι πια πλήρες μέλος της Ευρωζώνης, καθώς το καθεστώς των κεφαλαιακών ελέγχων σημαίνει ότι ένα ευρώ αξίζει λιγότερο σε έναν ελληνικό τραπεζικό λογαριασμό από ό,τι σε ένα λογαριασμό οποιασδήποτε άλλης χώρας της Ευρωζώνης. Ο πραγματικός κίνδυνος, πλέον, δεν είναι η επίσημη επιστροφή στη δραχμή, αλλά ότι οι συνεχείς αποτυχίες στις μεταρρυθμίσεις θα καταστήσουν αναγκαία την περαιτέρω ενίσχυση των κεφαλαιακών ελέγχων.
Επί του παρόντος, κάτι τέτοιο δεν είναι ιδιαίτερα πιθανό. Δεν μπορεί όμως να αποκλειστεί εάν κλιμακωθούν οι διαφωνίες με τους πιστωτές κι εάν η προσφυγική κρίση επιδράσει αρνητικά στον τουρισμό και στην υπόλοιπη οικονομία.
* Ο κ. Ντάνιελ Γκρος είναι διευθυντής του Centre for European Policy Studies.