Ηταν Αύγουστος του 2009 όταν ο παλιός μας γνώριμος Μπομπ Τράα –πρώην επικεφαλής της μόνιμης αντιπροσωπείας του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) στην Ελλάδα– και η νυν εκπρόσωπος του Ταμείου στους θεσμούς Ντέλια Βελκουλέσκου ολοκλήρωναν την έκθεσή τους για την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας.
Σε αυτήν την έκθεση –που έχει στη διάθεσή της και η «Κ»– περιλαμβανόταν μια ανατριχιαστική πρόβλεψη. Αν δεν άλλαζε κάτι στην Ελλάδα, το 2060 θα είχε χρέος ίσο με το 800% του ΑΕΠ της! Κι αν σε κάποιους το 2060 φαντάζει μακρινό, να υπενθυμίσουμε ότι τα δάνεια που έχει λάβει η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια από τα προγράμματα στήριξης λήγουν το 2052 και η συζήτηση για τη νέα ελάφρυνση του χρέους θέλει την επιμήκυνση της αποπληρωμής των δανείων αυτών για πολλά χρόνια μετά το 2060.
Αρα, η άσκηση εργασίας που είχαν κάνει ο κ. Τράα και η κ. Βελκουλέσκου μόνον θεωρητική και εξωπραγματική δεν μπορεί να θεωρηθεί. Η λογική των δύο τεχνοκρατών ήταν απλή και συμβατή με τις τότε συνθήκες.
Ελαβαν υπόψη τους την κατάσταση των εσόδων και των δαπανών του ελληνικού κράτους, τις συνθήκες πληθωρισμού και επιτοκίων, μια μετριοπαθή εκτίμηση για την πορεία του ΑΕΠ και κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι αν δεν αλλάξει κάτι δραστικά στις εφαρμοζόμενες πολιτικές από τις ελληνικές κυβερνήσεις, τότε η χώρα θα βρεθεί να χρωστάει το 2060 ένα ποσό που θα είναι 8 φορές μεγαλύτερο από το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της.
Ο σημαντικότερος παράγοντας, όμως, στην πρόβλεψη αυτή ήταν οι επιπτώσεις στην οικονομία από τη γήρανση του πληθυσμού. Τα δημογραφικά στοιχεία της χώρας, σε συνδυασμό με τις (τότε) αναλογιστικές μελέτες για το ασφαλιστικό σύστημα (έδειχναν έλλειμμα των Ταμείων στο 400% του ΑΕΠ), αποτέλεσαν τη βάση για την πρόβλεψη της εκτόξευσης του χρέους στο 800% του ΑΕΠ. Γι’ αυτό και οι συντάκτες της έκθεσης συνιστούσαν από τότε την εφαρμογή ενός εκτεταμένου προγράμματος μεταρρυθμίσεων και γι’ αυτό η πρώτη μεγάλη μεταρρύθμιση των μνημονίων ήταν στο ασφαλιστικό (νόμος Λοβέρδου τον Αύγουστο του 2010). Είναι, δε, πολύ πιθανό ο λόγος για τον οποίο και σήμερα το ΔΝΤ ζητεί πιο σκληρές αλλαγές στο ασφαλιστικό να έχει να κάνει με αντίστοιχες προβλέψεις για το χρέος σε βάθος χρόνου.
«Διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που θα καταστήσουν αποδοτικότερη την αγορά εργασίας και το παραγόμενο προϊόν, μπορούν να αυξήσουν το επίπεδο του δυνητικού ΑΕΠ. Μια μεγαλύτερη οικονομία καθιστά ευκολότερη την απορρόφηση του κόστους από τη γήρανση του πληθυσμού και βελτιώνει τα πρότυπα ζωής όλων των Ελλήνων. Για αυτό, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι σημαντικές», υποστήριζε ο κ. Τράα στην έκθεσή του. Μάλιστα, η τότε εκτίμηση των τεχνοκρατών του Ταμείου ήταν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να λάβει άμεσα (το 2010) μέτρα ύψους 9,9% του ΑΕΠ της (περίπου 20 δισ. ευρώ) για να αντιμετωπίσει τα προβλήματά της. Επειδή, όμως, μια τέτοια προσαρμογή δεν θα μπορούσε να γίνει σε ένα έτος, συνιστούσαν την υλοποίησή της σε βάθος ετών. Προειδοποιούσαν, ωστόσο, ότι αν η χώρα καθυστερούσε –για μία πενταετία για παράδειγμα– να αναλάβει την οποιαδήποτε δράση, τότε η προσαρμογή θα ήταν πολύ μεγαλύτερη. «Γι’ αυτό η Ελλάδα δεν θα πρέπει να αναβάλει τη λήψη διορθωτικών μέτρων», κατέληγε η έκθεση.
Στις προβλέψεις του ΔΝΤ περιλαμβανόταν και η εκτίμηση ότι το πρωτογενές έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού θα έφθανε σταδιακά στο τέλος της εξεταζόμενης περιόδου (το 2060) στο 17% του ΑΕΠ. Το συνολικό έλλειμμα του προϋπολογισμού (λαμβάνοντας υπόψη και τις πληρωμές για το χρέος) θα ανερχόταν στο 43,1% του ΑΕΠ. Δηλαδή, η Ελλάδα το 2060 θα είχε στον προϋπολογισμό της «τρύπα» της τάξης των 80-90 δισ. ευρώ και το ποσό αυτό θα έπρεπε να το δανείζεται για να καλύπτει τις ανάγκες της.
«Το αποτέλεσμα είναι ότι, με τις προβλέψεις για τη μακροχρόνια ανάπτυξη και τις επιπτώσεις στα δημοσιονομικά μεγέθη από τη γήρανση, καθώς και διατηρώντας τις εφαρμοζόμενες πολιτικές όπως είναι τώρα (σ.σ.: το 2009), το συνολικό δημοσιονομικό ισοζύγιο έχει την τάση να οδηγήσει σε πολύ μεγάλα ελλείμματα, με αποτέλεσμα τη διαρκή αύξηση του χρέους και του λόγου χρέος/ΑΕΠ. Ετσι, το χρέος θα μπορούσε να φθάσει περί το 800% του ΑΕΠ το 2060», ανέφεραν τότε ο κ. Τράα και η κ. Βελκουλέσκου.
Παρά το γεγονός ότι οι προβλέψεις του κ. Τράα θα μπορούσαν να «σοκάρουν» και να ξεκινήσουν μια συζήτηση για προώθηση αλλαγών, δεν προβλήθηκαν ποτέ με τον τρόπο που θα έπρεπε.