Οπως και σε άλλα πράγματα στη ζωή, η αντιμετώπιση των προβλημάτων είναι ευχερέστερη στο νομικό ή τεχνικό επίπεδο, παρά στο πολιτικό ή κοινωνιολογικό. Εντούτοις, οι νόμοι και οι διατάξεις, συνταγματικής μάλιστα τάξεως, συναντούν «τα πάθη και τις προκαταλήψεις του νομοθέτη», όπως παρατηρούσε ο Μοντεσκέ, αλλά και της ευρύτερης πολιτικής κοινωνίας, τα οποία μπορούν ίσως να μεταβάλουν, τουλάχιστον ώς έναν βαθμό.
Εχει, λοιπόν, σημασία και αξία η κανονιστική ανασυγκρότηση της πολιτείας, ακόμα και αν αφορά σ’ ένα ζήτημα τόσο σκοτεινό και περίπλοκο όσο ο λαβύρινθος της δημόσιας διοίκησης και της γραφειοκρατίας, όπου εξυφαίνεται το πλέγμα εξάρτησης και υποταγής της κοινωνίας. Αλλά σε τι θα μπορούσε να εστιάσει, άραγε, η συνταγματική αναδιάταξη της διοικητικής μας πολιτείας; Τρία ή τέσσερα φαίνεται πως είναι τα μείζονα ζητήματα επί των οποίων αξίζει να στραφεί ο συνταγματικός νομοθέτης για τη βελτίωση της κατάστασης του «μεγάλου ασθενούς» της ελληνικής κοινωνίας:
Πρώτον και κύριον, τη ρητή και ουσιαστική διασφάλιση της αρχής της αξιοκρατίας στη στελέχωση της διοίκησης από τις κατώτερες έως τις ανώτερες βαθμίδες της ιεραρχίας, περιλαμβανομένων των θέσεων των γενικών γραμματέων των υπουργείων, των διοικητών δημοσίων οργανισμών και υπηρεσιών και των μονίμων υπηρεσιακών υφυπουργών, θεσμός που προβλέπεται ήδη στο Σύνταγμα, αλλά δεν έχει ακόμα ενεργοποιηθεί. Η επίβλεψη της εφαρμογής της αρχής αυτής θα πρέπει να ανήκει κατά τρόπο πλήρη σε ειδική ανεξάρτητη αρχή, ούτως ώστε να μπορέσει να καταπολεμηθεί το καθεστώς των πελατειακών σχέσεων και εξαρτήσεων, που συνιστά πάγια διοικητική και πολιτική παθολογία στον τόπο μας (εγγύηση της αξιοκρατίας).
Δεύτερον, τη ριζική αναδιάταξη του υπέρμετρου διοικητικού συγκεντρωτισμού στη χώρα, σύμφωνα με την αρχή της επικουρικότητας στην οργάνωση του κράτους, ούτως ώστε η κεντρική διοίκηση (ήτοι, μια λιτή και ευσύνοπτη κυβερνητική δομή με δραστική συγχώνευση δομών και αρμοδιοτήτων) να διαθέτει αποκλειστικά επιτελικό, συντονιστικό και ελεγκτικό ρόλο και αποστολή. Ως εκ τούτου, το σύνολο σχεδόν των «εκτελεστικών» δραστηριοτήτων ανατίθενται σε αποκεντρωμένες και αυτοδιοικούμενες δομές του κράτους, αλλά και της κοινωνίας των πολιτών και των μη κρατικών επιχειρήσεων και οργανισμών, που βρίσκονται εγγύτερα στον πολίτη και διαθέτουν αμεσότερη γνώση των προβλημάτων που αυτός αντιμετωπίζει (εγγύηση της αποκέντρωσης και της αυτοδιοίκησης).
Τρίτον, η δράση της διοίκησης θα πρέπει, επιτέλους, να οργανωθεί με γνώμονα την αρχή της αποτελεσματικότητας, ήτοι την ικανότητα επίτευξης των σκοπών σε κάθε υπηρεσία και οργανισμό, σε κάθε μονάδα και θέση εργασίας. Η διοίκηση με στόχους και αποτελέσματα συνιστά την πεμπτουσία της σύγχρονης οργανωτικής μεθοδολογίας (public management). Εργο της διοίκησης αποτελεί η συνεπής και έγκυρη εφαρμογή των νόμων και των προγραμμάτων δημόσιας πολιτικής, στην κατάρτιση των οποίων έχει συμβάλει κατά τρόπο συμβουλευτικό και τεχνικό (εγγύηση της αποτελεσματικότητας και της οικονομίας).
Τέταρτον, αλλά όχι έλασσον, ο τρόπος με τον οποίο καταρτίζονται οι νόμοι και οι διατάξεις, χαράζονται τα προγράμματα και προσδιορίζονται οι σκοποί της δράσης του κράτους υστερεί δραματικά ως προς την ανάλυση και την εκτίμηση των συνεπειών τους, τον υπολογισμό του κόστους και των βαρών τα οποία επιφέρουν στην οικονομία και την κοινωνία, αλλά τη διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για τη βελτίωση της κατάστασης των πραγμάτων. Κοντολογίς, η ποιότητα των ρυθμίσεων πάσχει πολλαπλά, και από εκεί ξεκινά η διοικητική μας κακοδαιμονία. Επείγει, λοιπόν, να αναδιαταχθεί ουσιαστικά η σχετική διαδικασία, σύμφωνα με τις αρχές της κανονιστικής διακυβέρνησης, διαφορετικά η πολιτεία δεν πρόκειται ποτέ να δει του ήλιου το φως, ούτε η κοινωνία θα πάψει να στενάζει υπό το βάρος μιας αδυσώπητης «εγγραφοκρατίας» (εγγύηση της ποιότητας της νομοθεσίας και των κανονιστικών ρυθμίσεων).
Εν κατακλείδι, εάν οι παραπάνω αρχές αναγνωριστούν στο νέο Σύνταγμα της χώρας και εφαρμοστούν με τρόπο συνεπή, εύλογο και επιδέξιο, εκτιμάται ότι θα συντελέσουν στην ουσιαστική «επανίδρυση» της πολύπαθης διοίκησης της πατρίδας μας.
*Ο κ. Αντώνης Μακρυδημήτρης είναι καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.