Ο Τζο Στίγκλιτζ είναι παλιός φίλος και συνάδελφος από την εποχή που διδάσκαμε μαζί στο Στάνφορντ. Εχω τεράστια εκτίμηση γι’ αυτόν. Γι’ αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία να εκφράσω τη διαφωνία μου με τις βασικές προτάσεις του βιβλίου του «The Euro: How a Common Currency Threatens the Future of Europe» και τη συμφωνία μου με μια από αυτές. Οι βασικές του θέσεις είναι:
(1). Για να βελτιωθεί το ευρώ πρέπει η Ελλάδα και η Γερμανία να φύγουν από αυτό.
(2). Αν δεν γίνει το (1), πρέπει να δημιουργηθούν δύο ευρώ, το ισχυρό και το αδύναμο.
(3). Αν δεν γίνουν τα (1) και (2), πρέπει να φορολογηθούν τα εμπορικά πλεονάσματα.
(4). Το χρέος ευρωπαϊκών χωρών με διαφορετικό ρίσκο να μπει όλο σε κοινά ευρωομόλογα. Τελευταία πρόταση είναι τα ελλείμματα προϋπολογισμού χωρών της Ευρωζώνης να υπερβαίνουν το 3% ανάλογα με τη δημοσιονομική συγκυρία.
Ας δούμε την πρώτη πρόταση, έξοδος Ελλάδας και Γερμανίας από το ευρώ. Αν φύγει η Ελλάδα από το ευρώ, θα καταστραφεί. Ακόμη κι αν φύγει με σχεδιασμό και όχι α λα Βαρουφάκη – Γκάλμπρεϊθ, θα αναγκαστεί σε υποτίμηση 60 – 80% της νέας δραχμής με αυτόματο διπλασιασμό των τιμών χωρίς αύξηση των μισθών. Ετσι οι Ελληνες, που ήδη έχουν χάσει 25% της αγοραστικής τους δύναμης από το 2009, θα χάσουν επιπλέον 60 – 80% της αγοραστικής τους δύναμης. Σε λίγες βδομάδες θα γίνουν πάρα πολύ φτωχότεροι. Αυτό είναι σκηνικό επανάστασης, που μερικοί δραχμιστές θεωρούν ευνοϊκό παράγοντα. Το δεύτερο μεγάλο πρόβλημα του Grexit είναι ότι το σημερινό δημόσιο χρέος σε ευρώ θα υπερδιπλασιαστεί σε νέες δραχμές. Θα είναι εντελώς απίθανο να ξεπληρωθεί (ακόμα και έπειτα από αναδιάρθρωση), αλλά αντίθετα θα γίνει βραχνάς της Ελλάδας επί δεκαετίες. Το τρίτο μεγάλο πρόβλημα για την Ελλάδα έξω από την Ευρωζώνη θα είναι η περιθωριοποίηση της χώρας που θα καταντήσει μια μικρή ανίσχυρη χωρά της Μέσης Ανατολής, έρμαιο της παραδοσιακά αντίπαλης Τουρκίας. Το τέταρτο πρόβλημα είναι ότι θα μπορούν οι Ελληνες πολιτικοί να τυπώνουν χρήμα, αυξάνοντας τις δημόσιες δαπάνες και μεγιστοποιώντας την κρίση.
Η Γερμανία δεν θα είχε πρόβλημα αν βγει από το ευρώ. Αλλά αν η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρωζώνης εγκαταλείψει το κοινό νόμισμα, το ευρώ θα γίνει αναγκαστικά πιο αδύναμο. Η Ευρωζώνη και η Ευρώπη θα αποδυναμωθούν σε σχέση με την Αμερική, την Κίνα και τη Ρωσία. Αυτό δεν συμφέρει την Ευρώπη.
Η δεύτερη πρόταση του κ. Στίγκλιτζ για τη δημιουργία δύο ευρώ, ισχυρού και αδυνάμου, θα δημιουργούσε σημαντικά προβλήματα. Ας πούμε ότι οι τώρα ισχυρές οικονομίες θα μπουν στο σκληρό ευρώ και οι αδύναμες στο μαλακό, και ας πούμε ότι η ισοτιμία είναι 1,40 προς 1. Ακόμα κι αν η ισοτιμία είναι «σωστή» για μερικές χώρες, δεν θα είναι σωστή για άλλες. Και με τον καιρό η ισοτιμία θα αλλάζει, αλλά και οι χώρες ανάλογα με την επιτυχία ή αποτυχία τους θα «πηδούν» προς το σκληρό ή το αδύναμο ευρώ. Με τον καιρό θα διαλυθεί η Ευρωζώνη, με δυσμενείς συνέπειες για την Ευρώπη.
Η τρίτη πρόταση είναι, αν μείνει το ευρώ ως έχει, να φορολογηθούν τα εμπορικά πλεονάσματα των ισχυρών χωρών. Αυτό όμως σημαίνει ότι η εμπορική επιτυχία θα τιμωρείται. Είναι εντελώς απίθανο να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο, και, αν γίνει, το μέτρο είναι θνησιγενές.
Η τέταρτη πρόταση είναι να δημιουργηθούν ευρωομόλογα που να συμπεριλάβουν το χρέος όλων των χωρών της Ευρωζώνης. Αν γίνει αυτό, το χρέος της Γερμανίας με σημερινό επιτόκιο σχεδόν μηδέν θα έμπαινε στο ευρωομόλογο με το ίδιο επιτόκιο όπως το χρέος της Ελλάδας που σήμερα έχει επιτόκιο σχεδόν 9%. Οπως όλοι ξέρουμε, τα επιτόκια καθορίζονται από τις αγορές ανάλογα με το ρίσκο χρεοκοπίας κάθε χώρας.
Θα ήταν εντελώς εκτός πραγματικότητας αν η Ευρωζώνη αυθαίρετα έλεγε ότι το ρίσκο χρεοκοπίας της Ελλάδας είναι το ίδιο με της Γερμανίας. Στις ΗΠΑ, οι Πολιτείες (που αντιστοιχούν στις χώρες της Ευρωζώνης) εκδίδουν ομόλογα με επιτόκια ανάλογα με το ρίσκο της κάθε μιας. Και όταν πριν από λίγα χρονιά η Καλιφόρνια χρεοκόπησε, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ δεν έκανε τίποτα για να τη βοηθήσει. Γιατί η Ευρωζώνη, πολύ πιο χαλαρή ένωση από τις ΗΠΑ, να κάνει αυτό που η στενή ομοσπονδιακή ένωση των ΗΠΑ δεν κάνει;
Η τελευταία πρόταση του κ. Στίγκλιτζ συνιστά μεγαλύτερη ελαστικότητα στους κανόνες δημοσιονομικής επέκτασης στην Ευρωζώνη, που σήμερα απαγορεύουν έλλειμμα πάνω από 3% του ΑΕΠ. Η ελληνική εμπειρία μέχρι το 2009 έδειξε ότι δεν μπορεί να μην υπάρχει όριο στα ελλείμματα (αν και για αρκετά χρόνια τα ελλείμματα κρυφτήκαν με λογιστικά τερτίπια και ψευδή στοιχεία, και είναι παράλογο ο κ. Γεωργίου που έγραψε τα πραγματικά στοιχεία να είναι υπόδικος). Ισως το όριο του 3% να είναι μικρότερο από ό,τι χρειάζεται και πρέπει να αναθεωρείται έως και 5% ανάλογα με την οικονομική κατάσταση της Ευρωζώνης. Αυτή την πρόταση τη βρίσκω λογική.
Βλέποντας συνολικά τις προτάσεις, πρέπει να υπογραμμίσω ότι δεν βοηθάει την Ελλάδα η επαναφορά του Grexit. Η ελληνική οικονομία θα μπορούσε να φθάσει στην ανάπτυξη και «κανονικότητα» με έξοδο στις χρηματαγορές, αν επιτέλους γίνουν τρία πράγματα. Πρώτον, να μειωθεί το τεράστιο βαρίδι της ελληνικής οικονομίας, που είναι το ελληνικό Δημόσιο. Οι μεγάλες θυσίες του ελληνικού λαού χαραμίζονται σε αυτή τη μαύρη τρύπα. Είναι εντελώς απαραίτητο να μειωθούν οι δαπάνες του Δημοσίου. Αν το καταφέρουμε αυτό, το δεύτερο απαραίτητο είναι η σημαντική μείωση των φόρων που δεν θα χρειάζονται πια για να συντηρούν το βαρίδι. Το τρίτο είναι μια μίνιμουμ συναίνεση των πολιτικών στα προηγούμενα δύο σημεία και στη δημιουργία ευνοϊκού επενδυτικού κλίματος, σταθερού φορολογικού συστήματος και γρήγορης εκδίκασης δικαστικών υποθέσεων.
Αυτά τα τρία απαραίτητα μπορεί να φαίνονται δύσκολα. Ομως χωρίς αυτά η κρίση θα ξεπεράσει τη δεκαετία. Και μην νομίζετε ότι πιθανή αναδιάρθρωση του χρέους (που είχα προτείνει από το 2011) μπορεί να αντικαταστήσει τα τρία απαραίτητα, (1) μείωση του δημόσιου τομέα, (2) μείωση φορολογίας, και (3) σταθερό και ευνοϊκό επενδυτικό κλίμα και γρήγορη εκδίκαση δικαστικών υποθέσεων. Αν δεν γίνουν αυτά, πιθανή αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους θα είναι μόνο μια υποσημείωση στη συνεχιζόμενη κρίση.
*Ο κ. Νίκος Οικονομίδης είναι καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του New York University.