Διαβάζω με πολύ ενδιαφέρον κείμενα συναδέλφων μου σχετικά με τους λόγους που μας οδήγησαν στα μνημόνια και, περαιτέρω, στη δυσβάσταχτη για τη χώρα και τους πολίτες κατάσταση που ζούμε σήμερα.
Σκοπός του σημειώματος δεν είναι η ανάδειξη ακόμη ενός λόγου ή αιτίας, αλλά ο εμπλουτισμός του επιστημονικού χαρακτήρα της συζήτησης, μακριά από πολιτικές ή άλλες σκοπιμότητες.
Κρίνω ότι απουσιάζει η διάσταση της Εξάρτησης Διαδρομής. Με άλλα λόγια, δεν λαμβάνονται υπ’ όψιν τα δεδομένα και οι μεταβλητές που διαμόρφωσαν την ελληνική οικονομία από το 1980 μέχρι και το 2010. Και είναι αυτή η 30ετής πορεία της ελληνικής οικονομίας που διαμόρφωσε τις συνθήκες και, τελικά, εκείνο το πλαίσιο στο οποίο εξελίχθηκε η κρίση δανεισμού του 2010.
Η απουσία από τη συζήτηση αυτής της διαδρομής οδηγεί σε λανθασμένα και σίγουρα ελλιπή συμπεράσματα, αλλά και στρεβλώσεις, αφού καμία θεωρία στην οικονομική επιστήμη δεν μπορεί να εξηγήσει την εμφάνιση μιας τόσο δυσχερούς για το σύνολο μιας εθνικής οικονομίας κατάστασης στηριγμένη σε πολιτικές μιας 2ετίας, όπως αυτής του 2007-2009.
Αλλωστε, ο αδύναμος κρίκος του επιχειρήματος ότι «για όλα φταίει η 2ετία 2007-2009» ενισχύεται και από το γεγονός ότι η μεγάλη πλειονότητα των Ελλήνων και ξένων πολιτικών επιστημόνων και οικονομολόγων συνδέει τα δεινά της ελληνικής οικονομίας με τη λειτουργία ενός στρεβλού πολιτικού και οικονομικού συστήματος του οποίου η ύπαρξη μας οδηγεί δεκαετίες πίσω. Για παράδειγμα, τα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι κατά τη περίοδο 1975-2012 το δημόσιο χρέος ως απόλυτο μέγεθος αυξανόταν συνεχώς από έτος σε έτος. Από τα ευρήματα υπολογίζεται ότι η μέση τιμή των ετήσιων μεταβολών του δημόσιου χρέους ανέρχεται, κατά προσέγγιση (αφού τα ποσά αναφέρονται σε τρέχουσες τιμές), σε 8,1 δισ. ευρώ και η μέση τιμή των ετήσιων ποσοστιαίων μεταβολών σε 13%.
Η ανάδειξη της επιχειρηματολογίας που αναδεικνύει την αύξηση του ελλείμματος λόγω της κατακόρυφης αύξησης των δημοσίων δαπανών την περίοδο 2007-2009 συνιστά αυτό που αποκαλώ «προσέγγιση των απόλυτων μεγεθών». Με την ίδια λογική, αυτής «των απόλυτων μεγεθών», τα συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα των μέτρων πολιτικής των μνημονίων θα μπορούσαν με την ίδια ευκολία να εξαχθούν στη φράση «από χρέος 270 δισ. το 2009 σε χρέος 340 δισ. το 2016», έχοντας μάλιστα υπ’ όψιν το γεγονός του «κουρέματος» του χρέους με ποσό της τάξης 50 δισ.!
Επίσης, είναι χαρακτηριστικό ότι το 2009 η αύξηση του δημόσιου ελλείμματος και του δημόσιου χρέους, ως ποσοστά του ΑΕΠ, κινήθηκαν ποσοστιαία χαμηλότερα ή κοντά στον μέσο όρο των χωρών της Ευρωζώνης και της Ε.Ε. Οι στηριγμένες σε απόλυτα μεγέθη μονοδιάστατες προσεγγίσεις δεν βοηθούν στην κατανόηση του ζητήματος.
Η Εξάρτηση Διαδρομής αφορά και τη γνώση προηγούμενων υποχρεώσεων που έπρεπε να καλυφθούν. Για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους, το οποίο είχε συσσωρευτεί, η κυβέρνηση της περιόδου 2004-2009 πλήρωσε 54,7 δισ. ευρώ περισσότερα σε σχέση με την κυβέρνηση της περιόδου 1998-2003. Η ετήσια δημόσια δαπάνη την περίοδο 2004-2009 για τοκοχρεολύσια δανείων τα οποία είχαν συναφθεί σε προηγούμενες περιόδους ανήλθε κατά μέσο όρο σε 31,4 δισ. ευρώ ετησίως, έναντι 21,3 δισ. ευρώ κατά την προηγούμενη περίοδο.
Τη χρονική περίοδο 2004-2009 δαπανήθηκαν σχεδόν 11 δισ. ευρώ για εξοπλιστικά προγράμματα επί δεσμεύσεων οι οποίες είχαν αναληφθεί σε προηγούμενες περιόδους, 6,5 δισ. ευρώ με ειδικές εκδόσεις ομολόγων για την εξυπηρέτηση των χρεών των ασφαλιστικών ταμείων και 2,6 δισ. ευρώ για την εξόφληση υποχρεώσεων νοσοκομείων.
Επίσης, δεν βοηθούν οι απλουστεύσεις του τύπου «διογκώθηκε υπέρμετρα ο δημόσιος τομέας» κ.ο.κ.
Για παράδειγμα, τα στοιχεία του υπουργείου των Εσωτερικών αποδεικνύουν ότι την περίοδο 1999-2008 και 2004-2008 το σύνολο των υπηρετούντων στον δημόσιο τομέα παρέμεινε σταθερό, ενώ η δημόσια δαπάνη για μισθούς καθώς και για το κόστος παραγωγής και χρηματοδότησης των δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών της χώρας (συμπεριλαμβανομένης της μισθοδοσίας) δεν ξεπερνούσε, το 2009, τον μέσο όρο των αντίστοιχων μεγεθών στις χώρες του ΟΟΣΑ και της Ε.Ε.
Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι είναι ένα θέμα αυτό της αμφισβήτησης ή μη των στατιστικών στοιχείων για το έλλειμμα και άλλο θέμα ο τρόπος, η χρονική στιγμή και η διαδικασία με βάση την οποία αυτό αναδείχθηκε και είχε ως ξεκάθαρο αποτέλεσμα τη φτωχοποίηση της χώρας και των πολιτών της, ιδιαίτερα όταν διαφορετικά κράτη-μέλη της Ε.Ε. ακολούθησαν διαφορετικές πρακτικές.
*Ο κ. Παντελής Σκλιας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου.