Ο Κένεθ Ροθ, εκτελεστικός διευθυντής της οργάνωσης Human Rights Watch, τιμήθηκε την περασμένη εβδομάδα από τον Δήμο Αθηναίων με το βραβείο Δημοκρατίας της πόλης για την πολύχρονη προσφορά του στη μάχη για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Λίγες ημέρες νωρίτερα, η οργάνωση είχε δημοσιεύσει έρευνα για τις τραγικές συνθήκες υπό τις οποίες κρατούνται στην Ελλάδα ανήλικοι πρόσφυγες και μετανάστες.
Μιλώντας στην «Κ» στο περιθώριο του Athens Democracy Forum, o κ. Ροθ σημειώνει: «Θα έπρεπε να είναι ένα πρόβλημα που μπορεί εύκολα να λυθεί. Ολοι νομίζω αναγνωρίζουν ότι δεν πρέπει να θέτουμε παιδιά υπό κράτηση, ιδιαίτερα μαζί με ενηλίκους. Αρα το θέμα είναι να γίνουν οι απαραίτητες επενδύσεις για τα κατάλληλα κέντρα υποδοχής και στη συνέχεια να βρεθούν πιο μόνιμες λύσεις το ταχύτερο δυνατόν».
Η διευθέτηση της κατάστασης, συνεχίζει, αποτελεί ευθύνη τόσο της Ελλάδας όσο και της Ε.Ε. «Οι ελληνικές αρχές έχουν την αρχική ευθύνη για να διασφαλιστεί η σωστή μεταχείριση των ανηλίκων. Αλλά υπάρχει και ο ρόλος της Ευρώπης. Οι ευρωπαϊκές χώρες έχουν δεσμευτεί για τη μετεγκατάσταση 66.000 προσφύγων από την Ελλάδα. Ο αριθμός όσων έχουν μετεγκατασταθεί δεν νομίζω να έχει φτάσει τις 4.000. Η Ευρώπη πρέπει να σταθεί στο ύψος των δεσμεύσεών της, όπως ζητάει από την Ελλάδα να τηρήσει τα συμφωνηθέντα στα οικονομικά προγράμματα διάσωσης. Προς το παρόν, η Ευρώπη δείχνει να γυρνάει την πλάτη της στην Ελλάδα στο θέμα των αιτούντων άσυλο».
Πώς βλέπει τη στάση των Ελλήνων πολιτών απέναντι στην τεράστια εισροή των τελευταίων 18 μηνών; «Με ενθαρρύνει το γεγονός ότι πολλοί Ελληνες, σε ατομικό επίπεδο, έχουν καλωσορίσει τους πρόσφυγες και δείχνουν να συνειδητοποιούν ότι οι άνθρωποι αυτοί έχουν δραπετεύσει από απελπιστικές συνθήκες. Αυτή τη θετική στάση, όμως, δεν δείχνουν να τη συμμερίζονται οι αξιωματούχοι της κυβέρνησης».
Επιπλέον, ο διευθυντής της HRW δηλώνει «ιδιαίτερα ανήσυχος» για την αναζωπύρωση της έντασης στα νησιά καθώς οι ροές αυξάνονται ξανά τις τελευταίες εβδομάδες. «Γνωρίζω καλά για την ύπαρξη ακροδεξιών στοιχείων διατεθειμένων να καταφύγουν στη βία, με πιο πρόσφατο το περιστατικό στη Χίο».
Ενας πιθανός λόγος για τις αυξημένες ροές, σύμφωνα με τον κ. Ροθ, είναι ότι οι ελληνικές αρχές, στις περισσότερες περιπτώσεις αιτήσεων ασύλου, έχουν αποφασίσει να μη στείλουν τους αιτούντες πίσω στην Τουρκία. «Αυτό είναι σωστό», σχολιάζει (παρατηρώντας ωστόσο ότι με την αλλαγή σύνθεσης των επιτροπών προσφυγών, οι απελάσεις έχουν αυξηθεί). «Η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας βασίστηκε σε ένα μύθευμα – ότι η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα για τους πρόσφυγες. Η Τουρκία δέχεται τους πρόσφυγες ως μέτρο χάριτος και έχει υπάρξει γενναιόδωρη προς 2,7 εκατομμύρια Σύρους, αλλά δεν τους παρέχει νομική αναγνώριση.
Παράλληλα, έχει υπάρξει πολύ λιγότερο γενναιόδωρη προς πρόσφυγες από το Ιράκ και το Αφγανιστάν, που αποτελούν περίπου το 50% των ατόμων που προσπαθούν να περάσουν από την Τουρκία στην Ελλάδα. Επιπλέον, η Τουρκία δεν συμμορφώνεται ως προς την πιο βασική αρχή της νομοθεσίας για τους πρόσφυγες, την υποχρέωση μη επιστροφής τους στον τόπο όπου κινδυνεύουν. Δεκάδες χιλιάδες άτομα οδηγούνται πίσω στη Συρία στα σύνορα με την Τουρκία».
Για τον κ. Ροθ υπάρχουν τέσσερις προϋποθέσεις για τη συνολική αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Η πρώτη είναι να σταματήσουν οι θηριωδίες στη Συρία («δεν γίνεται απλά να στέλνουμε τον Τζον Κέρι να μιλήσει με τον Σεργκέι Λαβρόφ… Ο Κέρι αρνείται να επικρίνει τη Ρωσία για τη στήριξή της στα εγκλήματα του καθεστώτος Ασαντ κατά των αμάχων»).
Δεύτερον, λέει, πρέπει «να βελτιωθούν οι συνθήκες ζωής των προσφύγων στις χώρες πρώτης υποδοχής – κάτι το οποίο προβλέπει η συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας για την περίπτωση της Τουρκίας. Επίσης, η Ε.Ε. έχει υποσχεθεί ευνοϊκότερες διατάξεις για τις εμπορικές σχέσεις με την Ιορδανία, υπό τον όρο ιορδανικές εταιρείες να απασχολούν Σύρους πρόσφυγες. Η πιο δύσκολη κατάσταση όμως είναι στον Λίβανο», προσθέτει.
Τρίτον, «η Ευρώπη πρέπει να δημιουργήσει μια ομαλή διαδικασία μετεγκατάστασης», ώστε να μην έχουν το κίνητρο οι πρόσφυγες να μπουν στις βάρκες για την Ελλάδα. Αυτή η «χαοτική εικόνα», άλλωστε, κατά τον επικεφαλής της HRW, «συμβάλλει και στην άνοδο της Ακροδεξιάς» σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Μια πιο ελεγχόμενη διαδικασία στις χώρες πρώτης υποδοχής, τονίζει, θα οδηγούσε στον εντοπισμό των υπόπτων για τρομοκρατία και των οικονομικών μεταναστών, ενώ θα επέτρεπε να γίνουν εκκλήσεις σε χώρες προορισμού πέρα από την Ε.Ε. («η στάση των ΗΠΑ», αναφέρει για τη χώρα του, «έχει υπάρξει αξιολύπητη στο θέμα αυτό»).
Τέλος –επανέρχεται σε αυτό– «πρέπει η Ευρώπη να σταματήσει να ρίχνει όλο το βάρος στην Ελλάδα. Πρέπει ο κανονισμός του Δουβλίνου να καταργηθεί».
Η ρητορική των λαϊκιστών
Η άνοδος ακροδεξιών και λοιπών λαϊκιστών στην Ε.Ε. αποτελεί πλέον το αντικείμενο ευρύτατου προβληματισμού. Μεταξύ άλλων, δεν επεκτείνει το πεδίο ανησυχίας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και στη Γηραιά Ηπειρο; «Η ρητορική τους είναι εξόχως ανησυχητική, τόσο στην Ευρώπη όσο και στις ΗΠΑ», απαντά. «Βασίζεται στη δαιμονοποίηση των προσφύγων, των κοινοτήτων των μεταναστών και των μουσουλμάνων. Και έχω απογοητευθεί από την αποτυχία πολλών κεντρώων και μετριοπαθών να υψώσουν το ανάστημά τους κατά των δημαγωγών. Υπάρχει ένας φόβος ευθείας αντιπαράθεσης και ένας στρουθοκαμηλισμός. Αλλοι είναι ακόμα χειρότεροι – νομίζουν ότι αντιγράφοντας την ατζέντα των ακροδεξιών μπορούν να κερδίσουν τους υποστηρικτές τους». Ερωτώμενος αν έχει κάποιον συγκεκριμένο υπ’ όψιν, αναφέρει τον Νικολά Σαρκοζί, ο οποίος στη νέα εκστρατεία του για τη γαλλική προεδρία έχει υιοθετήσει πολλά από τα επιχειρήματα της Μαρίν Λεπέν.
Ωστόσο, πόσο ανεκτική πρέπει να είναι η φιλελεύθερη δημοκρατία απέναντι σε κοσμοθεωρίες που απορρίπτουν τον πλουραλισμό και την ανεκτικότητα; Πρέπει να επιτρέπεται σε φονταμενταλιστές ισλαμιστές να κηρύττουν το μίσος κατά της Δύσης και να στρατολογούν νέους σε ριζοσπαστικά δίκτυα σε ευρωπαϊκές πόλεις;
«Κατ’ αρχάς, δεν υπάρχει καλύτερο εργαλείο στρατολόγησης τζιχαντιστών από τη ρητορική της Ακροδεξιάς στην Ευρώπη. Τα κηρύγματα μίσους προστατεύονται από την ελευθερία του λόγου. Αν κάποιος στρατολογεί κόσμο με σκοπό να προβούν σε βίαιες ενέργειες, αυτό είναι αδίκημα και πρέπει να διωχθεί ποινικά».
Δεν είναι συχνά λεπτή η γραμμή; «Ενδεχομένως», απαντά, αλλά τον ανησυχούν πιο πολύ οι ακραίες πολιτικές καταστολής, «όπως η κατάσταση εκτάκτου ανάγκης χωρίς τέλος στη Γαλλία», που δεν μοιάζει να βοηθούν στη μάχη κατά της τρομοκρατίας.