Ο Νίτσε πίστευε ότι οι καλύτερες ιδέες μας έρχονται όταν περπατάμε. Και ο Ιπποκράτης θεωρούσε ότι το βάδισμα είναι το καλύτερο γιατρικό. Ομως η καθηγήτρια Προϊστορικής Αρχαιολογίας Κατερίνα Κόπακα, με μια ενδιαφέρουσα ανακοίνωση στο πρόσφατο 12ο Κρητολογικό Συνέδριο στο Ηράκλειο, το οποίο είχε κεντρικό θεματικό άξονα τις «Μετακινήσεις», προσεγγίζει το ζήτημα από μιαν άλλη, εξαιρετικά γοητευτική πλευρά: με αφετηρία την προϊστορία και τερματισμό τη σημερινή εποχή, βλέπει τους ανθρώπους σαν οδοιπόρους μέσα στον χρόνο και στον χώρο.
Το περπάτημα είναι η κατεξοχήν δράση για την υλική και τη συμβολική ανίχνευση, την οικειοποίηση και την οργάνωση του περιβάλλοντος, τη διαδικασία κατάκτησης του φυσικού τοπίου. Τα πόδια, γυμνά ή ντυμένα, είναι η πυρηνική συνιστώσα της ανθρώπινης κίνησης και των διαχρονικών μετακινήσεων όλων των μορφών.
Αφορμή για το ενδιαφέρον της προς το βάδισμα στάθηκε ένα τυχαίο, ταπεινό εύρημα στη Γαύδο. «Σε μια επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα στο νησί, το 2010, βρήκα μια σόλα από ένα παπούτσι σε ένα μονοπάτι, ένα υπόλειμμα υποδήματος. Είναι από βοδινό χοντρό δέρμα και αποτελείται από τέσσερις λωρίδες που είναι κολλημένες μεταξύ τους με λεπτό μεταλλικό σύρμα. Δεν είναι αρχαίο αλλά πρέπει να είναι μάλλον από στιβάνι του 19ου – αρχές του 20ού αιώνα, όμως η τεχνική μάς ξαναγυρίζει πίσω στον χρόνο».
Εστιάζοντας στο θέμα αυτό, η κ. Κόπακα «διασταυρώθηκε» με την επιστήμη της υποδηματολογίας (calceology αγγλιστί), που αφορά ειδικούς στη μελέτη των αρχαίων υποδημάτων και στηρίζεται σε ευρήματα από διάφορες περιοχές του κόσμου: από τον τάφο του Τουταγχαμών, όπου βρέθηκαν σχεδόν άθικτα δεκάδες ζευγάρια παπούτσια, μέχρι τις μπότες που φορούσε ο Οτζι, ο άνθρωπος των πάγων.
Η μοίρα μας…
«Η οδοιπορία είναι η μοίρα του είδους μας: το βλέπει κανείς στα απολιθωμένα ίχνη των πρώτων διπόδων στην Αφρική ώς τα βήματα των μυριάδων προσφύγων που διανύουν σήμερα τεράστιες αποστάσεις για να γλιτώσουν τις εχθροπραξίες. Ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ο πολιτισμός βαδίσματος», εξηγεί.
«Καταφέραμε να εξελιχθούμε μέσα από την κινητικότητα, είτε για να αποφύγουμε τον κίνδυνο είτε για να εξερευνήσουμε κάτι καινούργιο. Δεν ήταν μόνο η δυστυχία που μας ωθούσε αλλά και η ευημερία, η περιέργεια, η ανάγκη εξερεύνησης. Δυστυχώς, η εποχή μας εχθρεύεται το βάδισμα και αυτό μας κάνει να χάνουμε την αίσθηση του κόσμου όπως την είχαν οι πρόγονοί μας», τονίζει η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης.
«Τούτο έχει συμβεί διότι με την εξέλιξη της τεχνολογίας και των μέσων μεταφοράς, δεν χρειάζεται να περπατήσουμε για να φτάσουμε κάπου. Οι μεγάλες αποστάσεις θα διανυθούν με τρένο, αεροπλάνο ή αυτοκίνητο».
Η εκμηδένιση της απόστασης έχει μία ακόμη παράμετρο καθώς οι άνθρωποι στις παλαιότερες εποχές υπολόγιζαν και έφτιαχναν την καθημερινότητά τους διαφορετικά αφού οι βασικές τους δραστηριότητες γίνονταν πεζή.
«Οι παραδοσιακές κοινωνίες περπατούν και έτσι αντιλαμβάνονται τον κόσμο, τη φύση, το τοπίο. Στη δική μας εποχή, όλα είναι διαφορετικά», λέει η Κατερίνα Κόπακα.
«Οχι υπο-δεέστερα»
Στην έρευνά της για τα υποδήματα, ένα από τα πράγματα που της έκαναν εντύπωση αναφορικά με το δικό της αντικείμενο, την αρχαιολογία, είναι πως υπάρχουν αρκετές μελέτες που αφορούν τα ενδύματα αλλά όχι τα παπούτσια. «Τα αποκαλούμε υπο-δήματα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι κάτι υπο-δεέστερο και πιστεύω ότι και αυτά τα πολύ κοντινά στον άνθρωπο αντικείμενα έχουν να μας πουν τις δικές τους ιστορίες».