Με τη θητεία Ομπάμα να ολοκληρώνεται και επ’ αφορμή της επίσκεψής του στην Αθήνα, θα επιχειρήσουμε μια αποτίμηση των πεπραγμένων του σε σχέση με τη στήριξη της Ελλάδας. Η αμερικανική κυβέρνηση πιστώνεται την καταλυτική παρέμβαση υπέρ της «διάσωσης» της χώρας μας, το διάστημα 2010 – 015, σε τρεις (τουλάχιστον) περιπτώσεις.
Πρώτος σταθμός, μεταξύ Μαρτίου και Απριλίου 2010, όταν οι Ευρωπαίοι έδειχναν ιδιαίτερα διστακτικοί στην εξεύρεση ενός μηχανισμού αποτροπής της άτακτης χρεοκοπίας της Αθήνας. Η καγκελάριος Μέρκελ επέμενε σθεναρά στην εμπλοκή του ΔΝΤ, οι αγορές μάς είχαν «κλειδώσει» ως υποψηφίους για «αποχώρηση», ο χρόνος πίεζε ασφυκτικά την ελληνική κυβέρνηση και το φάσμα της πτώχευσης πλησίαζε απειλητικά. Οι ΗΠΑ, αντιλαμβανόμενες τις επιπτώσεις που θα είχε για την περιφερειακή ασφάλεια η μετεξέλιξη της Ελλάδας σε «μαύρη τρύπα» στο κέντρο της ΝΑ Ευρώπης και ενώ ακόμη η κατάσταση δεν είχε ρευστοποιηθεί στα ανησυχητικά σημερινά επίπεδα (αραβικές εξεγέρσεις, πόλεμος στη Συρία, ανάδυση Χαλιφάτου, κ.ά.), επενέβησαν καίρια για να διασφαλίσουν πως θα επιτευχθεί μία συμφωνία μεταξύ Αθήνας – Βερολίνου -Βρυξελλών – ΔΝΤ ώστε να δημιουργηθούν δικλίδες ασφαλείας παραμονής της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Αλλωστε, μόλις δύο χρόνια μετά την κρίση του 2008, υπήρχε διάχυτη ανησυχία για τον κίνδυνο εξάπλωσης που θα είχε η αποσταθεροποίηση της Ευρωζώνης για την αμερικανική οικονομία.
Εξίσου, μεταξύ Μαΐου και Ιουνίου 2012, μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, ο τεχνητός, όπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, διαχωρισμός σε μνημονιακούς και αντιμνημονιακούς, η πρόωρη προσφυγή στις κάλπες, παρότι η κυβέρνηση Παπαδήμου είχε αποκτήσει ένα βηματισμό, προσπαθώντας να προωθήσει μεταρρυθμίσεις, και ο συνεπακόλουθος κίνδυνος πολιτικής αστάθειας λόγω της σθεναρής αντίστασης της αντιπολίτευσης, αποτέλεσαν το τέλειο άλλοθι για συγκεκριμένες ευρωπαϊκές δυνάμεις που μας έβλεπαν ως «βαρίδι» για να μας «ξεφορτωθούν». Μάλιστα το δέλεαρ, πρόταση που δυστυχώς επανήλθε και το 2015 (και μάλλον παραμένει στο τραπέζι), ήταν η έξοδος από την Ευρωζώνη να συνδυαστεί με γενναία οικονομική βοήθεια ύψους 50 δισ. ευρώ. Και πάλι ο αμερικανικός παράγοντας συνολικά κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια για να αποτραπεί μία τέτοια εξέλιξη. Εξάλλου, το διάστημα που είχε μεσολαβήσει, η Ουάσιγκτον συνέδραμε όπου χρειάστηκε εντός του ΔΝΤ προκειμένου να εξασφαλιστεί η αδιάλειπτη χρηματοδότησή μας, παρά τις ενστάσεις που είχαν αρχίσει να εκφράζουν άλλα μέλη –κυρίως του αναδυόμενου κόσμου– για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.
Ομοίως, μεταξύ Απριλίου και Ιουλίου 2015, διακρίνοντας τις εντάσεις μεταξύ Αθήνας και δανειστών/εταίρων και τον αυξανόμενο κίνδυνο χρεοκοπίας, ο πρόεδρος Ομπάμα και το επιτελείο του έκαναν τις περισσότερες αριθμητικά παρεμβάσεις προς τις δύο πλευρές ώστε να πειστούν για την αναγκαιότητα σύναψης μίας νέας συμφωνίας. Η Ουάσιγκτον δεν ανησυχούσε τόσο για τυχόν αλλαγή του στρατηγικού προσανατολισμού της Αθήνας (ελάμβανε σχετικές διαβεβαιώσεις, παρότι δημόσια φαινόταν να προσεγγίζουμε τη Ρωσία ως αντίβαρο στις εν εξελίξει διαπραγματεύσεις με τους πιστωτές μας, καθώς, επίσης, υπήρχαν και κυβερνητικά στελέχη που φλέρταραν με την ιδέα της δραχμής) όσο για το σημείο που οι ερασιτεχνικοί και επικίνδυνοι χειρισμοί του υπουργείου Οικονομικών συναντούσαν την εμμονή Σόιμπλε να «θυσιάσει» την Ελλάδα προς γνώση και συμμόρφωση. Κινούμενοι στην κόψη του ξυραφιού, και δη με λάθος εργαλεία, προσφέραμε στην άλλη πλευρά –των σκληρών που αναζητούσαν την ευκαιρία να μας τιμωρήσουν– την αναγκαία νομιμοποίηση προκειμένου να υλοποιήσουν το πλάνο τους.
Εντούτοις, ο αμερικανικός παράγοντας:
• συνυπολογίζοντας τις εντεινόμενα επικίνδυνες συνθήκες που διαμορφώνονταν στον ευρωπαϊκό περίγυρο (σε σχέση με το 2012 είχε προστεθεί η επιδείνωση των σχέσεων με τη Ρωσία ελέω Ουκρανίας, αθροιζόμενη σε μία ήδη παγιωμένη ζώνη παραγωγής αστάθειας σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική),
• εκτιμώντας την Τουρκία ως αστάθμητο παράγοντα,
• διαπιστώνοντας τη ρωσική επαναδραστηριοποίηση πέραν του μετασοβιετικού χώρου, και
• παρακολουθώντας τη δυναμική που αποκτούσαν οι προσφυγομεταναστευτικές ροές, θέλησε πάση θυσία να διατηρήσει τη μοναδική προβλέψιμη και σχετικά φερέγγυα χώρα του νοτιοανατολικού ΝΑΤΟϊκού άξονα στον στενό πυρήνα των ευρωατλαντικών θεσμών (έστω και με μειωμένη ισχύ), αποφεύγοντας επικίνδυνους πειραματισμούς.
Οφείλουμε, συνεπώς, να αναγνωρίσουμε πως ο Λευκός Οίκος για τους δικούς του λόγους (αποφυγή διάχυσης ενδεχόμενης κρίσης της Ευρωζώνης και ευρύτερων αναταράξεων στο κλονιζόμενο περιφερειακό περιβάλλον) απεσόβησε εξελισσόμενους κινδύνους για τη χώρα μας, όταν άλλες δυνάμεις θεωρούσαν, με στενά οικονομικούς όρους, διαχειρίσιμη τη ζημιά «απώλειας» της Ελλάδας, περιφρονώντας την αξία της γεωπολιτικής διάστασης.
Η έλευση Ομπάμα μπορεί πλέον να αποκτά περισσότερο συμβολικό χαρακτήρα, ωστόσο αποτελεί και επιστέγασμα των προσπαθειών που έγιναν τα τελευταία έξι χρόνια εκ μέρους του για να μην απεμποληθεί ένας πολύτιμος –όπως διαμορφώθηκαν οι καταστάσεις ενδοευρωπαϊκά και περιμετρικά– εταίρος για τα αμερικανικά συμφέροντα.
*Ο δρ Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων.