Το Κυπριακό βρίσκεται στην πιο κρίσιμη καμπή: αν, στο Μον Πελερέν, κλείσει το εδαφικό, μαζί με τις εκκρεμότητες που απομένουν στο περιουσιακό και τη διακυβέρνηση, θα είναι αφάνταστα δύσκολο για οποιαδήποτε πλευρά να ματαιώσει τη λύση παρουσιαζόμενη με αδιάλλακτες αξιώσεις στην όποιας μορφής διεθνή διάσκεψη για την ασφάλεια. Από τη στιγμή που η διάσκεψη αυτή θα είναι υπό την αιγίδα του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών και εφόσον μόνο με συναίνεση μπορεί να υπάρξει συμφωνία, έχει μόνο συμβολική σημασία η σύνθεσή της. Είτε είναι πενταμερής (οι τρεις εγγυήτριες δυνάμεις και οι ηγέτες των δύο κοινοτήτων της Κύπρου), είτε είναι τα πέντε μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας και οι δύο κοινότητες, είτε πολυμερής με τη συμμετοχή, πέραν των πέντε, και της Ε.Ε., εκείνο που πρέπει να θεωρείται από τώρα βέβαιο είναι πως από την Κύπρο θα συμμετάσχουν μόνο οι δύο κοινότητες. Αυτό συνέβη και στην τετραμερή του Μπούργκενστοκ (Μάρτης 2004), στην οποία, πέραν των «παρατηρητών» (Ε.Ε., ΗΠΑ, Ρωσία, Βρετανία), επίσημη συμμετοχή είχαν μόνο η Ελλάδα, η Τουρκία και οι δύο κοινότητες της Κύπρου.
Επί της ουσίας, ανεξάρτητα από τις απόλυτες διακηρύξεις της ελληνικής και της ελληνοκυπριακής πλευράς, οι πολίτες πρέπει να είναι έτοιμοι να δεχθούν πως, σε μια διαπραγμάτευση, δεν επιτυγχάνονται όλα όσα διακηρύσσονται ως επιδιώξεις των διαπραγματευτών. Το κρίσιμο διακύβευμα είναι να επιτευχθούν τέτοιες διευθετήσεις που να μην αφήνουν έστω και σκιά απειλής στη μία ή την άλλη κοινότητα. Σε πρακτικούς όρους, αυτό που η μελέτη της ιστορίας και η νηφάλια ανάλυση της πολιτικής πραγματικότητας υποβάλλουν ως εφικτή προσδοκία είναι η ουσιώδης βελτίωση των υφιστάμενων Συνθηκών του 1960, καθώς και της υφιστάμενης κατάστασης πραγμάτων. Επειδή κάποιοι μιλούν ωσάν να μην υφίστανται πλέον οι Συνθήκες Εγγυήσεως και Συμμαχίας του ’60, είναι αναγκαία η υπόμνηση ότι, ως αποτελούσες θεμελιώδες άρθρο του Συντάγματος (άρθρο 181), η Κυπριακή Δημοκρατία ουδέποτε τις κατήγγειλε ενώπιον των Ηνωμένων Εθνών. Αναγκαία επίσης η υπόμνηση ότι η Συνθήκη Προσχώρησης της Κύπρου στην Ε.Ε. (Απρίλης 2003) επαναβεβαιώνει τη Συνθήκη Εγκαθίδρυσης της Κυπριακής Δημοκρατίας χωρίς να εξαιρεί οποιοδήποτε άρθρο της, τονίζοντας μάλιστα ότι «η προσχώρηση της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση δεν πρέπει να επηρεάζει τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μερών της Συνθήκης Εγκαθίδρυσης» (Συνθήκη Προσχώρησης Πρωτόκολλο 3).
Μια τελική συμφωνία σε διεθνή διάσκεψη, σε περίπτωση που η ευκταία πλήρης κατάργηση των Συνθηκών δεν επιτευχθεί, θα βελτιώνει ουσιωδώς τις υφιστάμενες Συνθήκες και την υφιστάμενη κατάσταση πραγμάτων αν ικανοποιεί τα εξής βασικά αιτήματα. Πρώτον, να καταργεί το δικαίωμα μονομερούς επέμβασης οποιασδήποτε των εγγυητριών δυνάμεων. Δεύτερον, αν υπάρξουν κάποιας μορφής εγγυήσεις, να είναι πολυμερείς ώστε να μειώνεται ο ρόλος της Τουρκίας. Τρίτον, να υπάρχει χρονοδιάγραμμα πλήρους κατάργησής τους. Τέταρτον, να προνοεί πολύ σύντομα χρονοδιαγράμματα πλήρους αποχώρησης των κατοχικών στρατευμάτων. Πέμπτον, αν τελικά δεν γίνει κατορθωτό να απομακρυνθούν και τα –εξ 950 και 650 ανδρών αντίστοιχα– συμβατικά αποσπάσματα της ΕΛΔΥΚ και της ΤΟΥΡΔΥΚ (Συνθήκη Συμμαχίας 1960, άρθρο 181), να προνοείται χρονοδιάγραμμα αποχώρησης.
Αν η όποια συμφωνία πληροί τέτοιες προϋποθέσεις, με δεδομένες τις λειτουργικές συνταγματικές ρυθμίσεις και, προπαντός, τη νομιμοποίηση της λύσης στη συνείδηση των πολιτών άρα και την πολιτική βούληση για εφαρμογή της, μπορεί με ασφάλεια να προβλεφθεί ότι η λύση θα λειτουργήσει. Και αν ακόμα υπάρξουν κάποιας μορφής εγγυήσεις, η συνεργασία των δύο κοινοτήτων, οι οποίες –και οι δύο– πήραν το μάθημά τους από την ιστορία, καθώς και το ευρωπαϊκό πλαίσιο μέσα στο οποίο θα λειτουργεί η επανενωμένη Κύπρος, θα καθιστούν τέτοιες εγγυήσεις στην πράξη ανενεργές. Μια πρόσθετη παράμετρος που θα ενισχύει την ασφάλεια στην Κύπρο και την περιοχή είναι η «ενεργειακή ασφάλεια». Η ανεμπόδιστη αξιοποίηση των υδρογονανθράκων με αγωγούς προς την Τουρκία που να καλύπτουν ολόκληρη τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου –αυτό μπορεί να γίνει μόνο με λύση του Κυπριακού– θα δημιουργήσει μια αλληλεξάρτηση συμφερόντων, η οποία από μόνη της θα αποτελεί ταυτόχρονα μια πρόσθετη ασπίδα ασφάλειας για την Κύπρο, και ουσιαστικό παράγοντα ειρήνης και σταθερότητας στην ταραγμένη περιοχή μας.
*Ο κ. Χρ. Περικλέους είναι συγγραφέας.