Η χώρα προσδοκούσε μια αλλαγή το 2015. Αντ’ αυτού, κατέρρευσε οικονομικά, σε μια στιγμή που υπήρχαν ενδείξεις σταθεροποίησης. Πολιτικά απογυμνώθηκε. Τα δερμάτινα, τα χρωματιστά και τα στρατιωτικά επικάλυψαν μόνο για λίγο τη γύμνια. Η συνωμοσιολογία, η άγνοια και η απαιδευσιά κυριάρχησαν επί του ορθολογισμού. Διχάστηκε κοινωνικά όσο ποτέ άλλοτε στη μεταπολιτευτική ιστορία.
Η δήθεν διαπραγμάτευση της «δημιουργικής ασάφειας» του πρώτου εξαμήνου του 2015 υπήρξε βαθιά επιζήμια. Οι αλλοπρόσαλλες δηλώσεις, η εμφανής έλλειψη προετοιμασίας και στρατηγικής επανέφεραν τη συζήτηση για το Grexit. Οι κάποιες λιγοστές επενδύσεις σταμάτησαν. Η έστω μικρή χρηματοδότηση από τις ευρωπαϊκές αγορές, που με κόπο είχαν ανακτήσει κάποιες εταιρείες, διεκόπη. Η ανεργία αυξήθηκε. Η φυγή των πλέον δημιουργικών νέων στο εξωτερικό επιταχύνθηκε. Η αξία των τραπεζών που είχαν ανακεφαλαιοποιηθεί με τα χρήματα των φορολογουμένων εκμηδενίστηκε. Η φυγή των καταθέσεων στέρεψε την αγορά. Η ρευστότητα εξαντλήθηκε.
Το κόστος μεγαλώνει αν προσθέσουμε την περαιτέρω αύξηση της φορολογίας και των εισφορών, τη μείωση χρηματοδότησης της υγείας και της εκπαίδευσης, τη μείωση των συντάξεων. Ολα «κόκκινες γραμμές». Που δεν παραβιάστηκαν, γιατί απλά δεν υπήρξε διαπραγμάτευση. Σε αντιδιαστολή με τα προηγούμενα προγράμματα, των οποίων αιτίες είναι πολλαπλές και πολυδιάστατες, το τρίτο μνημόνιο οφείλεται σχεδόν ολοκληρωτικά σε λάθη και παραλείψεις που συντελέστηκαν μέσα στο καταστροφικό πρώτο εξάμηνο του 2015.
Αντί να φωνάζει στους εταίρους, να λοιδορεί τους πολιτικούς αντιπάλους και να αυτοθαυμάζεται, η νεοεκλεγείσα το 2015 κυβέρνηση μπορούσε να είχε επιλέξει έναν άλλο δρόμο. Μπορούσε να είχε εκμεταλλευθεί εποικοδομητικά την τεράστια προσπάθεια που συντελέστηκε –ατελώς και χωρίς δύναμη δυστυχώς– την περίοδο 2010-2014. Να είχε ολοκληρώσει την τελευταία αξιολόγηση του δεύτερου μνημονίου, συνδυάζοντάς την με την αναδιάρθρωση του χρέους και την ένταξη στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης. Να είχε επιδιώξει τις αλλαγές που ευαγγελιζόταν στην ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και την καταπολέμηση της ακραίας φτώχειας. Και να είχε αντιμετωπίσει τη διαφθορά και την έλλειψη δικαιοσύνης, αντί να αλώσει τους ήδη καταρρακωμένους θεσμούς.
Η ήττα της χώρας ήταν καθολική. Ανέδειξε και πρόβαλε τον χειρότερο εαυτό της. Βασικές αξίες αποδυναμώθηκαν. Η ευγένεια ονομάστηκε υποχώρηση. Η αριστεία έγινε ρετσινιά, ο ορθολογισμός ονομάστηκε ελιτισμός. «Θλιβερές ιστορίες, θλιβερών ανθρώπων», που έλεγε και ο ποιητής στον «Τελευταίο Σταθμό». Της χώρας όμως ο τελευταίος σταθμός δεν μπορεί να είναι η τωρινή μιζέρια και κατάντια. Αμεση αλλαγή λοιπόν στην Ελλάδα της γνώσης, των ανοικτών οριζόντων, του ρίσκου, της επιχειρηματικότητας, της ανεκτικότητας και του ορθού λόγου.
* Ο κ. Ηλίας Παπαϊωάννου είναι καθηγητής Οικονομικών στο London Business School.