Η ελληνική πολιτική σκηνή διέπεται από κάποιες σταθερές αξίες. Πρώτον, κάθε κυβέρνηση, χωρίς εξαίρεση, δηλώνει ότι θα κάνει άλματα στην πάταξη της φοροδιαφυγής. Δεύτερον, και ανεξάρτητα από πολιτική ταυτότητα, κάθε κυβέρνηση δηλώνει έτοιμη να εφαρμόσει ένα ριζικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Στις σταθερές αυτές αξίες, τα τελευταία χρόνια, έχει προστεθεί και ο μπαμπούλας των δανειστών – της τρόικα (ς), των θεσμών, του ΔΝΤ και εν γένει όσων θέλουν να μεταρρυθμίσουν το δύσμοιρο, βραδυκίνητο κράτος μας.
Η πραγματικότητα είναι απλή. Ο δημόσιος τομέας μας είναι βαθύτατα αναποτελεσματικός. Σε έναν τόμο που θα κυκλοφορήσει από το ΜΙΤ Press, σειρά επιφανών ακαδημαϊκών και αναλυτών εκθέτει τα προβλήματα της χώρας μας και δείχνει το μέγεθος των αλλαγών που χρειάζονται. Σημειώνουν επίσης τη δυνατότητα σημαντικής βελτίωσης της οικονομίας, της ποιότητας των υπηρεσιών στην υγεία, τη Δικαιοσύνη και τη διοίκηση εάν γίνουν οι απαραίτητες τομές. Γιατί κολλάνε, λοιπόν, οι μεταρρυθμίσεις;
Πρώτον, γιατί το πολιτικό κατεστημένο δεν δείχνει το παραμικρό ενδιαφέρον να αλλάξει τις δομές που εξυπηρετούν τα ίδια του τα συμφέροντα. Οι υπουργοί ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διατήρηση των προνομίων τους, και παρά τον οργασμό νομοθετικού έργου (σε μέγιστο βαθμό ως απόρροια των μνημονιακών μας υποχρεώσεων) ελάχιστα πράγματα έχουν πραγματικά αλλάξει. Δυστυχώς, από την υπογραφή των νόμων μέχρι την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων υπάρχει μεγάλη απόσταση.
Οι ρίζες του προβλήματος αυτού είναι βαθιές. Η οργάνωση της δημόσιας διοίκησης (ασχέτως με τον αριθμό των δημοσίων υπαλλήλων) παραμένει βαθύτατα προβληματική, και δυστυχώς συνθήματα για «επανίδρυση του κράτους» απεδείχθησαν αέρας κοπανιστός (ή μάλλον ευκαιρία για προσλήψεις από το παράθυρο, ελέω του σημερινού μας ΠτΔ).
Παρ’ όλες τις –κυρίως μνημονιακές– προσαρμογές, η οργάνωση του Δημοσίου, ο τρόπος με τον οποίο αγοράζει τις υπηρεσίες του και το πώς οργανώνει και ρυθμίζει την ιδιωτική οικονομία δεν έχουν αλλάξει πολύ, επιτρέποντας σε μικρό αριθμό επιφανών συμπολιτών μας να επιτείνει τα προνόμιά του. Η διαπλοκή καλά κρατεί, και η σημερινή κυβέρνηση όχι μόνο σταμάτησε κάθε ουσιαστική αλλαγή προς τα μπροστά, αλλά οδήγησε και σε σημαντική οπισθοδρόμηση, σε τομείς όπως η παιδεία.
Δεύτερον, το να αναδιαρθρώσει κανείς οποιονδήποτε οργανισμό είναι μια δύσκολη υπόθεση. Το πρόβλημα στην Ελλάδα είναι ότι έχουμε τόσο έλλειψη διάθεσης των πολιτικών να κάνουν την δύσκολη δουλειά της αλλαγής, όσο και έλλειψη των οργανωτικών, λειτουργικών και ηγετικών ικανοτήτων να διαχειριστούν την αλλαγή.
Αλλά και η Ε.Ε. (ειδικά η Task Force) και σε μικρότερο βαθμό το ΔΝΤ δεν είχαν την ικανότητα, το προσωπικό και την αποστολή να επιτελέσουν τις οργανωτικές αλλαγές που απαιτούνται.
Τρίτον, από την έναρξη της κρίσης, οι μεταρρυθμίσεις έχουν πάρει τη ρετσινιά των «αντιλαϊκών μέτρων» και έχουν συνυφανθεί με τη δημοσιονομική προσαρμογή, έτσι ώστε ο λαός ακούει μεταρρυθμίσεις και καταλαβαίνει περικοπές, που επιβάλλονται από τους κακούς Γερμανούς. Στο επίπεδο της κοινής γνώμης, υπάρχει πραγματική άγνοια για το τι ακριβώς σημαίνουν οι μεταρρυθμίσεις. Η λέξη έχει χάσει, για μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας, τη σημασία της. Εκλαμβάνεται σαν μία ακόμη απειλή σε όσα είχαμε συνηθίσει, και δη ξενόφερτη. Για μια κοινωνία απογοητευμένη, χωρίς αίσθηση προσανατολισμού, έτοιμη να δεχθεί ακόμη και τα γιατροσόφια του κ. Σώρρα, η προσκόλληση στο παρελθόν είναι κατανοητή, αν και καταστρεπτική.
Μπορούμε κάτι να κάνουμε γι’ αυτό; Ναι, εάν αντιληφθούμε και εξηγήσουμε πειστικά ότι η έλλειψη μεταρρυθμίσεων οδηγεί σε περισσότερους φόρους και χειροτέρευση της καθημερινότητας. Εδώ είναι και το μεγάλο στοίχημα του Κυρ. Μητσοτάκη, του οποίου η υπουργική θητεία είχε αποτελέσματα στον χώρο της διοικητικής μεταρρύθμισης. Μπορεί να βγάλει τη ρετσινιά και να εξηγήσει το τι ακριβώς σημαίνει μεταρρύθμιση; Μπορεί να ριζοσπαστικοποιήσει το συντηρητικό του κόμμα και να ηγηθεί μιας πραγματικής αναμόρφωσης του δημόσιου τομέα; Η απάντηση σ’ αυτά τα ερωτήματα θα προδικάσει την πορεία της χώρας μας για πολλά χρόνια.
* Ο κ. Μιχ. Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στο London Business School και είναι Visiting Scholar στη New York Fed.