Οι επιδόσεις του Ανδρέα Παπανδρέου στην οικονομική πολιτική κατά τη δεκαετία του 1980 δεν μπορούν παρά να περιγραφούν με μελανά χρώματα. Παρότι οικονομολόγος με διεθνείς περγαμηνές, επέλεξε να αγνοήσει τα διδάγματα της επιστήμης του και να παραδοθεί στη σαγήνη των Σειρήνων του λαϊκισμού.
Τα οικονομικά αποτελέσματα ήταν ολέθρια: το ΑΕΠ αυξανόταν κατά μόνο 0,9% ετησίως από το 1981 έως το 1990, έναντι μέσου όρου 4,5% την περίοδο 1975-80, με τις επενδύσεις να μειώνονται κατά 0,3% ετησίως. Ο μέσος ετήσιος πληθωρισμός στην Ελλάδα μεταξύ 1981-1990 ήταν 19,1%, έναντι 15,9% την προηγούμενη εξαετία. Το δημόσιο χρέος από 21,9% του ΑΕΠ το 1980 εκτοξεύθηκε στο 71% το 1990, σε σημαντικό βαθμό εξαιτίας των δημοσιονομικών ελλειμμάτων (10,3% του ΑΕΠ κατά μέσον όρο μεταξύ 1980-1994) που γέννησε η ραγδαία αύξηση των δημοσίων δαπανών, από 29,3% του ΑΕΠ το 1980 σε 44,8% το 1990. Η δραχμή, τις μέρες της οποίας πολλοί δείχνουν να αναπολούν, έχασε το 83% της αξίας της μεταξύ 1979-1993. Η παραγωγικότητα μειώθηκε (κατά 0,3% ετησίως) κατά τη διάρκεια της δεκαετίας.
Ακόμα χειρότερη, για πολλούς, ήταν η χαλάρωση που επέφερε η διακυβέρνηση Παπανδρέου σε άλλους τομείς, πέραν των μακροοικονομικών. Οπως αναδεικνύει στο κείμενό του ο Παναγής Βουρλούμης, επικράτησε η λογική της ήσσονος προσπάθειας, της εξαγοράς, των εκβιαστικών απαιτήσεων. Ηταν η εποχή που το πελατειακό κράτος μετέτρεψε την Ελλάδα σε ακυβέρνητη πολιτεία.
Γιατί λοιπόν θυμούνται τόσο πολλοί Ελληνες τη δεκαετία του ’80 ως χρυσή εποχή; Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» πριν από την κρίση (το 2007), η δεκαετία του ’80 επελέγη από το 36% των ερωτηθέντων (έναντι της περιόδου 1974-80, των δεκαετιών του ’90 και του 2000 αλλά και όσων πίστευαν ότι καμία περίοδος δεν ήταν καλή) ως η εποχή που λειτουργούσε καλύτερα η δημοκρατία. Ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό, το 40%, θεωρούσε ότι το βιοτικό επίπεδο των Ελλήνων κατά την πρώτη οκταετία του ΠΑΣΟΚ ήταν καλύτερο από ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη περίοδο της μεταπολίτευσης. Το 36% θεωρούσε ότι από τις 11 εκλογικές αναμετρήσεις από το 1974 έως το 2007, η σημαντικότερη ήταν αυτή του 1981 και το 48% πίστευε ότι ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ο σημαντικότερος πρωθυπουργός της μεταπολίτευσης.
Στη δική του παρέμβαση, ο Τηλέμαχος Χυτήρης αναφέρει σειρά μεταρρυθμίσεων των κυβερνήσεων της οκταετίας οι οποίες αναβάθμισαν θεσμικά τη χώρα και στήριξαν –έστω με τρόπο μη οικονομικά βιώσιμο μακροπρόθεσμα– τους οικονομικά αδύνατους. Πρωτοβουλίες όπως η ίδρυση του ΕΣΥ, η αναδιανομή εισοδήματος, ο εκσυγχρονισμός του οικογενειακού δικαίου και η κατάργηση των αυταρχικών πρακτικών των σωμάτων ασφαλείας έδωσαν σε μεγάλη μερίδα του πληθυσμού την αίσθηση ότι δεν ήταν πια πολίτες δευτέρας κατηγορίας.
Οσοι είδαν το εισόδημά τους να αυξάνεται την εποχή εκείνη (έστω ονομαστικά ή σε σύγκριση με τα ανώτερα στρώματα) είναι λογικό να θεωρούν ότι ήταν και η πιο δημοκρατική περίοδος – αυτή κατά την οποία η κυβερνητική πολιτική ανταποκρινόταν στις ανάγκες «του λαού».
Ενάντια στο ρεύμα
Τι κάνει τη δεκαετία του ’80 ξανά επίκαιρη; Μεταξύ άλλων, είναι το γεγονός ότι η Ελλάδα κυβερνάται ξανά από την Αριστερά, που αντιστέκεται –όπως τότε– στο κυρίαρχο οικονομικό ρεύμα της εποχής, που ισχυρίζεται ότι καταπολεμά ξανά το εγχώριο και το διεθνές «κατεστημένο», που απευθύνεται στο θυμικό των Ελλήνων καθώς οδηγεί την οικονομία σε διαδοχικά αδιέξοδα.
O Μπρους Κλαρκ, που ήταν ανταποκριτής του Reuters στην Ελλάδα τα χρόνια εκείνα, σημειώνει στο κείμενό του: «Για να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους του, ο Παπανδρέου έπρεπε να δίνει την εντύπωση ότι αψηφά με δραματικό τρόπο τους ηγέτες του δυτικού κόσμου. Η αλήθεια όμως ήταν ότι μια οριστική ρήξη με τη Δύση δεν ήταν προς το συμφέρον της Ελλάδας – οι Eλληνες δεν ήταν διατεθειμένοι να επωμιστούν το κόστος που θα επέφερε. Ο Παπανδρέου, συνεπώς, έπρεπε να συνδυάσει τη ρητορική και τις μεγάλες χειρονομίες με σιωπηλές τακτικές υποχωρήσεις».
Το σενάριο λοιπόν επαναλαμβάνεται – με την Ελλάδα σε πολύ πιο αδύναμη θέση, με την «αντίσταση» του ΣΥΡΙΖΑ σε κρίσιμες πτυχές του προγράμματος διάσωσης να απομακρύνει την ανάκαμψη, με τον αντιευρωπαϊσμό να επεκτείνει σταθερά την επιρροή του στην κοινή γνώμη. Ο κ. Τσίπρας έδειξε το καλοκαίρι του 2015 ότι αντιλαμβάνεται την ανάγκη παραμονής στην Ευρωζώνη και στο δυτικό στρατόπεδο. Ο κίνδυνος είναι ότι, εγκλωβισμένος στη μυθολογία των ’80s –της μάχης κατά του κατεστημένου και του λαού στην εξουσία– και με σαφώς μικρότερο εκτόπισμα από τον Ανδρέα, θα χάσει τον έλεγχο των εξελίξεων, με ενδεχομένως τραγικές συνέπειες.