Το 1974, η Τουρκία παράλληλα με την εισβολή στην Κύπρο άνοιξε και τα θέματα του Αιγαίου. Επρόκειτο για μια στρατηγική επιλογή. Οι Ελληνες θα είχαν να ασχολούνται πλέον με δύο μέτωπα. Με το πέρασμα των ετών, το ανατολικό Αιγαίο γέμισε με τουρκικές διεκδικήσεις. Η τελευταία ετέθη το 1996 με την κρίση στα Ιμια. Αμφισβητήθηκε η ελληνική κυριαρχία σε έναν απροσδιόριστο αριθμό μικρών νησιών και βράχων από τη Ζουράφα στη Σαμοθράκη έως τη Γαύδο νοτίως της Κρήτης. Εκτοτε η Τουρκία απλώς συντηρεί το κλίμα αμφισβητήσεως. Η ένταση στο Αιγαίο –όσο ενοχλητική και εάν είναι– ακολουθεί ορισμένους άτυπους κανόνες. Πλην ατυχήματος ή λάθους, δεν επιφυλάσσει εκπλήξεις.
Το 2003 η Τουρκία μετατόπισε το ενδιαφέρον της από το Αιγαίο στην Ανατολική Μεσόγειο. Η πρόοδος της τεχνολογίας επέτρεπε πλέον την έρευνα και εκμετάλλευση ενεργειακών κοιτασμάτων σε θάλασσες με μεγάλα βάθη. Η Τουρκία αισθάνθηκε ότι τυχόν ανεύρεση υδρογονανθράκων εντός της κυπριακής ΑΟΖ νοτίως του νησιού μπορούσε να ανατρέψει τις ισορροπίες που είχαν διαμορφωθεί μετά το 1974. Βασιζόμενη στο επιτυχημένο μοντέλο του Αιγαίου, προσπάθησε να μεταφέρει το ίδιο σκηνικό και στην Ανατολική Μεσόγειο. Εκτοτε αμφισβητεί την κυπριακή κυριαρχία στην περιοχή και δημιουργεί πολεμική ένταση.
Η αμφισβήτηση της κυριαρχίας ξεκίνησε με τουρκικές ρηματικές διακοινώσεις προς τον ΟΗΕ. Η Αγκυρα θεώρησε όλες τις συμφωνίες που υπέγραψε η Κύπρος με τις γειτονικές της χώρες (Αίγυπτος – 2003, Λίβανος – 2007, Ισραήλ – 2010) ως νομικά άκυρες και συνεπώς μη δεσμευτικές. Ακολούθως, με δημοσιεύσεις στην τουρκική Εφημερίδα της Κυβερνήσεως διεκδίκησε το 2004 και το 2013 όλες τις θαλάσσιες περιοχές δυτικά της Κύπρου μέχρι τη Ρόδο θεωρώντας ότι αποτελούν τμήμα της τουρκικής υφαλοκρηπίδας. Σε Κύπρο και Ελλάδα αναγνώρισε δικαιώματα μόνον εντός των χωρικών τους υδάτων. Νοτίως της Κύπρου η Τουρκία ως κράτος δεν διεκδίκησε θαλάσσιες περιοχές. Η παρέμβασή της υποτίθεται ότι έγινε για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων, τα δικαιώματα των οποίων εθίγησαν από τις συμφωνίες της Κύπρου με το Ισραήλ και τον Λίβανο.
Οταν το 2011 η εταιρεία Νομπλ Ενερτζι ξεκίνησε γεωτρητική έρευνα στο τεμάχιο 12 για λογαριασμό της Κύπρου, η Τουρκία έσπευσε να υπογράψει μία «συμφωνία» με το κατεχόμενο από αυτήν τμήμα του νησιού. Οριοθέτησε τη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Τουρκία και στην Κύπρο. Ακολούθως το ψευδοκράτος «εκχώρησε» στην τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου (ΤΡΑΟ) περιοχές ανατολικώς και νοτίως του νησιού για έρευνα.
Η νομική αμφισβήτηση συνοδεύεται και από την απειλή χρήσεως βίας. Από το 2007 η Κύπρος εκχωρεί σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες τεμάχια της ΑΟΖ της προς εκμετάλλευση. Η Τουρκία αντιδρά με τη συχνή διεξαγωγή αεροναυτικών γυμνασίων στην περιοχή. Παραλλήλως, παρενοχλεί τα ερευνητικά πλοία που έχει ναυλώσει η Κύπρος. Οταν το 2013 διαπιστώθηκε ότι αυτές οι μέθοδοι δεν σταματούσαν τις ερευνητικές δραστηριότητες, οι Τούρκοι αγόρασαν ένα νορβηγικό ερευνητικό σκάφος που μετονομάσθηκε σε «Μπαρμπαρός Χαϊρεντίν Πασά». Μαζί ενοικίασαν και το προσωπικό του. Οι έρευνες του «Μπαρμπαρός» μεταξύ Νοεμβρίου 2014 και Απριλίου 2015 στην κυπριακή ΑΟΖ φαίνεται ότι οδήγησαν την κυπριακή ηγεσία σε μια άτυπη συμφωνία. Το «Μπαρμπαρός» έφυγε και παράλληλα διεκόπησαν προσωρινά οι έρευνες της ιταλικής εταιρείας ΕΝΙ στο τεμάχιο 6. Αυτό επιδιώκει και τώρα η Αγκυρα.
Το τουρκικό πρόβλημα είναι ότι η κυπριακή τακτική να προβεί σε συμφωνημένες οριοθετήσεις με τις γειτονικές χώρες ήταν η απολύτως ενδεδειγμένη για την άρση οποιωνδήποτε νομικών αμφισβητήσεων. Οι τουρκικές διεκδικήσεις, όμως, θα συνεχισθούν. Η Τουρκία τον Απρίλιο του 2017 ναυπήγησε δεύτερο ερευνητικό σκάφος, που ονόμασε «Ορούτς Ρεΐς». Ο Ορούτς ήταν αδελφός του Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, επίσης πειρατής και αργότερα Οθωμανός αξιωματούχος.
Με τα δύο σκάφη και τις απειλές σκοπεύει να ζητήσει από την Κύπρο να μην προχωρήσει σε εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων όσο εκκρεμούν οι κοινοτικές διαπραγματεύσεις. Επίσης απαιτεί οι υδρογονάνθρακες να διακινηθούν μέσω Τουρκίας. Είναι σαφές ότι πρέπει η κυπριακή ηγεσία να κινηθεί ψύχραιμα και συνετά προς την ολοκλήρωση των ερευνών από τις πετρελαϊκές εταιρείες-κολοσσούς που έχουν μπει στο παιχνίδι.
* Ο κ. Αγγελος Μ. Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου και Εξωτερικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.