Αρχαιολογικό Μουσείο; Εθνική Πινακοθήκη; Κάτι σχετικό;
Για τον βιαστικό επισκέπτη της εσθονικής πρωτεύουσας που πήρε το φεριμπότ από το Ελσίνκι στις 8 το πρωί για να επιστρέψει την ίδια ώρα το βράδυ, τα μουσεία είναι μια μικρή πολυτέλεια. Αν όμως ξεμπερδέψεις γρήγορα με την πανέμορφη Παλιά Πόλη, υπάρχει ένα μέρος στο Ταλίν που μπορείς να βυθιστείς με την ησυχία σου στην ταραγμένη εσθονική ιστορία του 20ού αιώνα. Κάπως έτσι η επίσκεψη στο Μουσείο των Κατοχών (Museum of Occupations) γίνεται σχεδόν υποχρεωτική.
Είχα βρεθεί στο μουσείο πολύ πριν προκύψει η ιστορία της περασμένης εβδομάδας με την περίφημη άρνηση της χώρας μας να συμμετάσχει σε συνέδριο που διοργανώθηκε την Τετάρτη στο Ταλίν, με θέμα: «Η κληρονομιά στον 21ο αιώνα των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τα κομμουνιστικά καθεστώτα». Αλλά εκείνη η επίσκεψη σε αυτό το σύγχρονο, ανάλαφρο κτίριο από γυαλί, στην άκρη ενός ήσυχου πάρκου, με βοήθησε να καταλάβω γιατί η εσθονική προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης επέλεξε το συγκεκριμένο θέμα για να αφήσει το δικό της αποτύπωμα στην ιστοριογραφία της ταλαιπωρημένης μας ηπείρου.
Το μουσείο είναι αυτό που λέει το όνομά του: αφηγείται τις τρεις βασικές περιόδους ξένης κατοχής: των Σοβιετικών (1940-41 και 1944-91) και των ναζί (1941-44). Είναι ένα μουσείο που στηρίζεται πολύ στην εικόνα: οκτώ οθόνες προβάλλουν ακατάπαυστα ντοκιμαντέρ διάρκειας μισής, σχεδόν, ώρας. Δεν υπάρχει γραμμική αφήγηση της ιστορίας αλλά «ριπές» συναισθηματικής φόρτισης μέσα από εκατοντάδες μεγάλα και μικρά αντικείμενα από την καθημερινή ζωή και από πολεμικά κειμήλια.
Τα τοπόσημα
Από τον Ιούλιο το μουσείο διαφημίζει το νέο του απόκτημα: τις επισκέψιμες πια φυλακές της KGB, στην καρδιά της Παλιάς Πόλης, σε κτίριο που υπήρξε διαχρονικά σύμβολο της σοβιετικής καταπίεσης για τους Εσθονούς. Στα εγκαίνια, η προσέλευση ήταν απροσδόκητα υψηλή με ουρές από Εσθονούς αλλά ελάχιστους τουρίστες. Πάντως, για όσους αγαπούν την Ιστορία και το μουσείο δεν τους είναι αρκετό, το Ταλίν έχει να προσφέρει πολύ περισσότερα: ένα καλό παράδειγμα είναι ο Πύργος της Τηλεόρασης, όπου τον Αύγουστο του 1991 έλαβε χώρα μια εσθονική εκδοχή του δικού μας Πολυτεχνείου, όταν σοβιετικά τανκς απέκλεισαν το κτίριο και απειλούσαν να σκοτώσουν τους πολίτες που είχαν συγκεντρωθεί στην κορυφή του πύργου σε μια δραματική απόπειρα να υπερασπιστούν την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης.
Στο Εθνικό Μουσείο Τέχνης (Kumu Museum) περίπου το ένα τρίτο της μόνιμης έκθεσης είναι αφιερωμένο στη σοβιετική προπαγάνδα αλλά και στην αντίσταση ενάντια στο καθεστώς, όπως εκφράζονται μέσα από έργα τέχνης της εποχής. Το Seaplane Harbor, πάντα στο Ταλίν, έχει εκτενείς αναφορές στις πολεμικές βάσεις των Σοβιετικών σε όλη τη Βαλτική καθώς και στην απαγόρευση που είχε επιβληθεί στις βαλτικές χώρες να έχουν τον δικό τους στρατό και στόλο. Δεν είναι τυχαίο ότι και στη Ρίγα, που επισκέφθηκα αμέσως μετά, βρήκα ένα αντίστοιχο (και αρκετά μεγαλύτερο) μουσείο με έντονη αντισοβιετική/αντικομμουνιστική σφραγίδα, το Μουσείο της Κατοχής της Λετονίας (The Museum of the Occupation of Latvia).
Αν θέλαμε να περιγράψουμε συνοπτικά τη σχέση των Εσθονών με την πρόσφατη ιστορία τους, θα λέγαμε ότι το τραύμα της σοβιετικής κατοχής αποδείχθηκε πολύ ισχυρό και ιδιαίτερα ανθεκτικό. Η χώρα δεν πρόλαβε να χαρεί την ανεξαρτησία της (Φεβρουάριος 1918) και βρέθηκε 22 χρόνια αργότερα κάτω από την μπότα της ΕΣΣΔ (την προσάρτηση της Εσθονίας από τη Σοβιετική Ενωση αναγνώρισε μόνο η ναζιστική Γερμανία).
Η πληγή για τις νεότερες γενιές δεν έχει κλείσει καθώς πολλές οικογένειες Εσθονών έχουν να μοιραστούν ιστορίες σταλινικής θηριωδίας, εκτοπίσεων, εθνοτικών αλλοιώσεων. Υπάρχει ακόμα ένα ζωντανό, άσβεστο μίσος που ένας Ελληνας χωρίς αντίστοιχα βιώματα δυσκολεύεται να καταλάβει. Εχει απαγορευτεί η χρήση κομμουνιστικών συμβόλων, το Κομμουνιστικό Κόμμα Εσθονίας είναι εκτός νόμου από το 1991, και τον Ιανουάριο του 2007 με εντολή του προέδρου της χώρας απομακρύνθηκαν και τα τελευταία απομεινάρια του σοβιετικού παρελθόντος με το σκεπτικό ότι «αναμοχλεύουν τα μίση, αποτελούν απειλή για την κοινωνική τάξη και επαινούν κράτη που κατέκτησαν την Εσθονία».
Επομένως, ο αντικομμουνισμός είναι σάρκα από τη σάρκα της «δεύτερης» ανεξαρτησίας και αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής ταυτότητας της σύγχρονης Εσθονίας. Και το Museum of Occupations, ως άτυπο ιστορικό μουσείο της χώρας, απολαμβάνει για την ώρα έναν ρόλο μάλλον δυσανάλογο του λιλιπούτειου μεγέθους του.