Πώς βρέθηκε μια μικρή χώρα της Βαλτικής στο επίκεντρο της πολιτικής αντιπαράθεσης στην Ελλάδα για μία ολόκληρη εβδομάδα; Τι σημαίνει η απόφαση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ να γίνει η μόνη ευρωπαϊκή κυβέρνηση που πήρε θέση κατά του συνεδρίου για την «κληρονομιά των εγκλημάτων των κομμουνιστικών καθεστώτων» στην Ευρώπη;
Η αναγνώριση των μαζικών παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα δικτατορικά αυτά καθεστώτα συνιστά «ξέπλυμα» της ναζιστικής θηριωδίας; Αντιστρόφως, μήπως η έννοια του «ολοκληρωτισμού» συγκαλύπτει κρίσιμες διαφορές μεταξύ των δύο ιδεολογιών και εξισώνει άδικα μια φιλοσοφία απελευθέρωσης των ανθρώπων με ένα δόγμα στον πυρήνα του ρατσιστικό και πολεμοχαρές;
Αυτά, και άλλα πιο ευτελή, τέθηκαν επί τάπητος την περασμένη εβδομάδα, όχι πάντα με την αναγκαία σοβαρότητα ή καλή πίστη, από εκπροσώπους κομμάτων, δημοσιογράφους και απλούς πολίτες, σε τηλεοπτικά στασίδια, πρωτοσέλιδα εφημερίδων και στο χάος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αφορμή ήταν οι εκδηλώσεις για την Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ναζισμού και του Κομμουνισμού, την περασμένη Τετάρτη στο Ταλίν, στο πλαίσιο της εσθονικής προεδρίας.
Η συγκεκριμένη ημερομηνία –επέτειος του συμφώνου Ρίμπεντροπ-Μολότοφ– έχει οριστεί ως ημέρα μνήμης βάσει ψηφίσματος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (Απρίλιος 2009). Στο συγκεκριμένο ψήφισμα αναφέρεται ότι «από την οπτική γωνία των θυμάτων, δεν έχει σημασία ποιο καθεστώς τούς αφαίρεσε την ελευθερία, τους βασάνισε ή τους δολοφόνησε».
Για τους Εσθονούς, παρότι βίωσαν και τη ναζιστική κατοχή το 1941-1944, τα σχεδόν πενήντα χρόνια του σοβιετικού ζυγού (1944-1991), μαζί με το κτηνώδες προοίμιο του 1940-41, βαραίνουν περισσότερο ως ιστορική εμπειρία. Η δε αδυναμία της σημερινής Ρωσίας (σε αντίθεση με τη Γερμανία) να αναγνωρίσει την ένοχη αυτή κληρονομιά, και οι υποσχέσεις του Βλαντιμίρ Πούτιν προς τους απανταχού ρωσόφωνους εκτός συνόρων ότι είναι ο εγγυητής των δικαιωμάτων τους, καθιστούν τη σοβιετική κατοχή ένα αντικείμενο όχι απλά ιστορικού ενδιαφέροντος.
Θύελλα για την επιστολή
Στην Ελλάδα, που βίωσε τον ναζισμό και τη χούντα, αλλά γλίτωσε από την κομμουνιστική δικτατορία, η ιστορική μνήμη έχει διαμορφωθεί πολύ διαφορετικά. Αυτό, σε συνδυασμό με τις πολιτικές ανάγκες μιας κυβέρνησης σε υποχώρηση στα περισσότερα μέτωπα, και με δεδομένη την περίπου πάνδημη ρωσοφιλία που επικρατεί στη χώρα μας, οδήγησε στην επιστολή Κοντονή και στις πολεμικές, τις αναλύσεις και τις ουκ ολίγες φαιδρότητες που ακολούθησαν.
Το επεισόδιο αναδεικνύει τα όρια της «ευρωπαϊκής συνείδησης», την οποία το Ευρωκοινοβούλιο επιχείρησε να σφυρηλατήσει στην κοινή βάση της απόρριψης του ολοκληρωτισμού. Εξίσου προβληματικό όμως –όπως και στην περίπτωση της Βενεζουέλας– είναι ότι ξανά η παραφωνία προέρχεται από την Ελλάδα και από μια κυβέρνηση που για ακόμα μία φορά αρνείται να δει κατάματα την πραγματικότητα.