«Να τα πούμε». Σαν δυο φίλοι οι οποίοι έχουν πια κατακτήσει ένα επίπεδο οικειότητας που δεν χρειάζεται να επιβεβαιώνεται από συχνές επαφές, ο πρωθυπουργός και ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος συνομίλησαν για λίγο στα όρθια, στον αγιασμό για την έναρξη της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου, την περασμένη Δευτέρα. Ο Τσίπρας ζήτησε από τον Ιερώνυμο να συναντηθούν μέσα στις επόμενες ημέρες. Δεν του το ζήτησε μόνο από αβροφροσύνη. Το «ανάθεμα» της Εκκλησίας στο νομοσχέδιο για την αναγνώριση ταυτότητας φύλου δεν είχε ακόμη εκδηλωθεί, αλλά ο Τσίπρας δεν μπορεί παρά να το περίμενε. Οπως περίμενε και το βέτο της Ιεράς Συνόδου στον συνταγματικό χωρισμό Εκκλησίας – Κράτους. Αυτά τα ζητήματα έχουν επιβαρύνει τη σχέση του Τσίπρα με την κεφαλή της Εκκλησίας, αλλά, παρά τον θόρυβο των ημερών, λέγεται ότι δεν την έχουν τραυματίσει σοβαρά. Είναι μια σχέση που απέκτησε βαθύ προσωπικό χαρακτήρα από πολύ νωρίς, πριν από πέντε ακριβώς χρόνια, τον Οκτώβριο του 2012, όταν ο Τσίπρας, αρχηγός τότε της αξιωματικής αντιπολίτευσης, έχασε αιφνιδίως τον πατέρα του. Ο Αρχιεπίσκοπος προσφέρθηκε να τελέσει ο ίδιος την κηδεία.
«Λειτουργική» σχέση
Ανθρωπος που δεν κρύβεται πίσω από το ράσο του, αλλά διαθέτει ανεπιτήδευτη κοινωνικότητα, ο Ιερώνυμος κέρδισε τον πρωθυπουργό. Λέγεται μάλιστα ότι στο τραπέζι που ακολούθησε την ταφή, ο πάγος έσπασε με έναν ελαφρύ, πλην προφητικό, αρχιεπισκοπικό σαρκασμό: «Πώς θα κυβερνήσεις, παιδί μου, με αυτούς; Αυτοί», είπε στον μέλλοντα πρωθυπουργό, «δεν κάνουν ούτε τον σταυρό τους».
Οπως αποδείχθηκε στη συνέχεια, ο σταυρός και οι υπόλοιπες δογματικές διαφορές της Εκκλησίας με την Αριστερά δεν εμπόδισαν τον Ιερώνυμο με τον Τσίπρα να αποκτήσουν μια σχέση που επισήμως χαρακτηρίζεται «λειτουργική». Χρειάστηκε βέβαια να δοκιμαστεί στην κρίση των Θρησκευτικών – και να αναζωογονηθεί με το αίμα του καρατομηθέντος Νίκου Φίλη. Αλλά τα αποτελέσματά της φαίνονται μέχρι σήμερα. Φαίνονται ακόμη και στην τρικυμία των ημερών – το νομοσχέδιο για την αναγνώριση ταυτότητας φύλου. Η Ιερά Σύνοδος διατύπωσε στο ανακοινωθέν της με οξύτητα τις ενστάσεις της, καλώντας ουσιαστικά τους βουλευτές να καταψηφίσουν. Πρόκειται για αντίδραση αναμενόμενη, αλλά πρωτίστως ελεγχόμενη. Παρά τις εντυπώσεις που προκλήθηκαν με το ανακοινωθέν της Ιεραρχίας, η ηγεσία της Εκκλησίας δεν φέρεται διατεθειμένη να κλιμακώσει τη διαφωνία της σε σύγκρουση με την κυβέρνηση – όπως είχε κάνει στο θέμα των Θρησκευτικών. Αντιδρά, όπως λένε εκκλησιαστικές πηγές, με «νηφαλιότητα» και «θεσμική αυτοσυγκράτηση».
Τη συγκράτηση θα μπορούσε κανείς να την είχε συναγάγει και από το σχόλιο του ίδιου του Αρχιεπισκόπου για το νομοσχέδιο, που δεν ήταν καν αυθόρμητο· προκλήθηκε από τους δημοσιογράφους στο περιθώριο του αγιασμού στη Βουλή. Ο Ιερώνυμος μάλλον υποβάθμισε το θέμα διά της ειρωνείας, χαρακτηρίζοντας το νομοσχέδιο «παιχνιδίσματα» και «εφευρήματα για να σκορπάμε τον χρόνο μας».
Ακόμη και το βέτο για τον μη χωρισμό Εκκλησίας – Κράτους επανήλθε περίπου από εθιμοτυπική υποχρέωση, στο πλαίσιο της Συνόδου της Ιεραρχίας. Στην πραγματικότητα, καμία από τις δύο πλευρές δεν αντιμετωπίζει το ζήτημα της συνταγματικής αναθεώρησης ως προτεραιότητα. Και καμία από τις δύο πλευρές δεν έχει μέχρι στιγμής ενδώσει στους ζηλωτές της – ούτε ο Ιερώνυμος στους συντηρητικούς «ακτιβιστές» της Ιεραρχίας ούτε ο Τσίπρας στους ακραιφνείς αριστερούς που θα ήθελαν μέτωπο με την Εκκλησία. Η περιλάλητη «λειτουργικότητα» της σχέσης φαίνεται ότι βασίζεται σε μια αλληλοκατανόηση άσχετη και με το δόγμα και με τους θεσμούς. Ηδη από τα μέσα του καλοκαιριού, κυβέρνηση και Αρχιεπισκοπή έχουν θέσει σε κίνηση το στοιχειωμένο εγχείρημα της αξιοποίησης της εκκλησιαστικής περιουσίας. Ο σχεδιασμός, στον οποίο ο Ιερώνυμος έκανε ειδική μνεία εντός της Συνόδου, προχωρεί σε συνεργασία με τον Γαβρόγλου και τον υπεύθυνο για τη διαχείριση του ΕΣΠΑ αναπληρωτή υπουργό Οικονομίας Αλέξη Χαρίτση. Κύκλοι εντός της κυβερνητικής πλειοψηφίας αποδίδουν σε αυτή τη συνεργασία σημασία «πολιτικού ντιλ», από το οποίο η Εκκλησία προσδοκά να αρθούν τα εμπόδια που υπάρχουν στην εκμετάλλευση ακινήτων υψηλής εμπορικής αξίας – εμπόδια που έχουν να κάνουν με το θολό ιδιοκτησιακό καθεστώς των ακινήτων και όχι μόνο.
Ανάλογη προσπάθεια είχε γίνει και από την κυβέρνηση Σαμαρά, με την ίδρυση «ιερού ΤΑΙΠΕΔ» – μιας δημόσιας εταιρείας που συστήθηκε το 2013 για να διαχειριστεί την εκκλησιαστική περιουσία, αλλά δεν πρόλαβε να αποδώσει καρπούς. Η κυβέρνηση φέρεται να έχει δώσει διαβεβαιώσεις ότι αυτή τη φορά τα πράγματα θα τρέξουν πιο γρήγορα.
Διευκολύνσεις
Δεν θα είναι άλλωστε η πρώτη φορά που οι ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ διευκολύνουν οικονομικά την Εκκλησία. Το είχαν κάνει και απαλλάσσοντας τα εκτός Αθω ακίνητα των μονών του Αγίου Ορους από τη φορολογία. Σε ανταπόδοση εκείνης της διευκόλυνσης, ορισμένες φιλικές προς την κυβέρνηση μονές κάλεσαν ατύπως τον Τσίπρα να επισκεφθεί την αθωνική πολιτεία, χωρίς να υπολογίσουν στις συντηρητικές αντιστάσεις της Ιεράς Κοινότητας, που εν τέλει οδήγησαν σε ματαίωση της επίσκεψης.
Για τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που διατηρούν τον αριστερό αντικληρικαλισμό τους, αυτές οι παραχωρήσεις δεν είναι μόνο ιδεολογικά λάθος· είναι και τακτικώς αχρείαστες. Το Μαξίμου, λένε, έχει υπερεκτιμήσει την ακτινοβολία του εκκλησιαστικού παράγοντα. «Δεν βρισκόμαστε πια στην εποχή των λαοσυνάξεων. Ο κόσμος έχει σοβαρότερα προβλήματα και δεν θα έβγαινε στον δρόμο για ζητήματα όπως η ταυτότητα φύλου».
Είναι οι ίδιοι –οι ζηλωτές της αριστερής ορθοδοξίας– που αναγνωρίζουν πάντως πολιτικό αισθητήριο στον Αρχιεπίσκοπο και διαγιγνώσκουν ήδη ίχνη προσέγγισής του προς την αξιωματική αντιπολίτευση. Αναγνωρίζουν εμμέσως ότι ο Ιερώνυμος έχει αυτό που στην εκκλησιαστική γλώσσα λέγεται ποιμαντικό χάρισμα. Αυτό που στην καθομιλουμένη θα μεταφράζαμε ως υψηλή συναισθηματική ευφυΐα. Συνδυασμένη με πολιτική αχρωματοψία.