Οι φυσικές καταστροφές, όπως οι τυφώνες, οι σεισμοί, οι πλημμύρες και οι πυρκαγιές, έχουν αντίκτυπο μακράς διαρκείας στη ζωή των ανθρώπων. Το μέγεθος ορισμένων καταστροφών είναι τρομακτικό και κάποιες χτυπούν χωρίς προειδοποίηση, ενώ άλλες παρέχουν ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας για τη διάσωση ανθρώπινων ζωών.
Οι πυρκαγιές είναι αναπόφευκτες, ανεξαρτήτως αν ξεκινούν από φυσικά αίτια ή αν εμπλέκεται ο ανθρώπινος παράγοντας. Η διαχείρισή τους γίνεται βάσει μιας πρωτεύουσας αρχής: η περιουσία των ανθρώπων μπορεί να αντικατασταθεί· η ζωή τους, όχι.
Οι περισσότερες δασικές πυρκαγιές δίνουν ένα παράθυρο ευκαιρίας, που πρέπει οι Αρχές να το εκμεταλλευθούν ώστε να καταπολεμήσουν τη φωτιά, ενώ παράλληλα λαμβάνουν μέτρα για να σώσουν ζωές, προχωρώντας σε εκκένωση των απειλούμενων περιοχών. Η εκκένωση είναι ένα προληπτικό βήμα που απαιτεί τεράστιες προσπάθειες για να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί.
Οι ισχυροί άνεμοι συνεπάγονται ταχεία εξάπλωση της πυρκαγιάς, ενώ μπορούν να συντείνουν στο απρόβλεπτο του φαινομένου, καθώς όταν αλλάζουν κατεύθυνση, αλλάζει και η πορεία της φωτιάς. Οταν συνδυάζονται μεταβλητές όπως εξαιρετικά ισχυροί άνεμοι, υψηλές θερμοκρασίες (37 βαθμών Κελσίου), καύσιμη ύλη στις δασικές εκτάσεις που δεν έχει καθαριστεί, ξηρασία και οικισμοί σε μικρή απόσταση, το μόνο συμπέρασμα στο οποίο πρέπει να οδηγηθούν οι Αρχές είναι η ανάγκη προληπτικής εκκένωσης. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκκενώσεις λαμβάνουν χώρα σε περιπτώσεις πολύ λιγότερο ακραίων φαινομένων από τα προαναφερθέντα.
Οταν ενημερωθούν οι αρμόδιοι ότι επικρατούν τέτοιες ακραίως επικίνδυνες συνθήκες, το ρολόι αρχίζει να μετράει αντίστροφα για την ανάληψη δράσης. Σε τέτοιες περιστάσεις, η απρόβλεπτη φύση της φωτιάς περιορίζει τις διαθέσιμες επιλογές. Η απόφαση εκκένωσης πρέπει να γίνει το ταχύτερο δυνατό. Οποιοδήποτε χάσιμο χρόνου έχει κόστος, που μπορεί να περιλαμβάνει και ανθρώπινες ζωές.
Οπως και με άλλα είδη διαχείρισης κινδύνων, μια μελέτη ανάλυσης επικινδυνότητας μπορεί να διευκολύνει και να επιταχύνει την απόφαση να εκκενωθεί μια περιοχή. Η πρόβλεψη πιθανών σεναρίων, βάσει των διαθέσιμων δεδομένων και τη δυνατότητα εφαρμογής διαφόρων σχέδιων δράσης, συμβάλλει στην αποτελεσματική αντίδραση των Αρχών.
Η απόφαση για την εκκένωση μιας περιοχής είναι μια χρονοβόρα διαδικασία. Ενας μεγάλος αριθμός υπηρεσιών και τοπικών αρχών πρέπει να κινητοποιηθούν και να συντονιστούν, υπό την ασφυκτική χρονική πίεση που δημιουργεί η εξάπλωση της φωτιάς. Αν η κινητοποίηση των υπηρεσιών και των τοπικών φορέων δεν γίνει συντονισμένα, χάνεται η αξία της διαδικασίας εκκένωσης. Οποιαδήποτε καθυστέρηση ενδέχεται να έχει ολέθριες συνέπειες, υπονομεύοντας τις ικανότητες της Πυροσβεστικής και της Αστυνομίας να διαχειριστούν αποτελεσματικά την επέλαση της πυρκαγιάς.
Με βάση τα δεδομένα που έχουν γίνει γνωστά έως τώρα σχετικά με την πυρκαγιά στην Ανατολική Αττική, υπάρχει ανάγκη σύστασης ενός νέου συμβουλίου διαχείρισης κρίσεων, στο οποίο θα συμμετέχουν όχι μόνο η Αστυνομία, το Πυροσβεστικό Σώμα και οι πολιτικοί αρμόδιοι για την πολιτική προστασία, αλλά και τεχνοκράτες με γνώσεις και εμπειρία του πεδίου. Οταν ξεσπάει μια φυσική –ή ανθρωπογενής– καταστροφή, δεν είναι ώρα για να συμβουλευόμαστε εγχειρίδια· πρέπει να εφαρμόζουμε τις οδηγίες αυτόματα.
Ισως μάλιστα, στο νέο αυτό μοντέλο, να πρέπει να προβλέπεται επίσης η ανάληψη της ευθύνης των αποφάσεων από ένα άτομο, έως ότου συγκληθεί το συμβούλιο. Το άτομο αυτό μπορεί να κάνει μια πρώτη ανάλυση της κατάστασης, να επικοινωνήσει με τους αρμόδιους αξιωματούχους στην Αστυνομία, την Πυροσβεστική και το υπουργείο Υγείας και με τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, και να δώσει τις πρώτες οδηγίες. Ετσι, όταν συνεδριάσει το συμβούλιο διαχείρισης κρίσεων, θα έχει ήδη ληφθεί ουσιώδης δράση στην κατεύθυνση της πιο αποτελεσματικής λύσης. Πρέπει να σκεφτόμαστε ως εξής: Τι θα γινόταν αν όλα τα βήματα που έγιναν είχαν γίνει τουλάχιστον μία ώρα νωρίτερα;
* Ο κ. Αντώνης Γιαπιτζόγλου είναι ειδικός σε θέματα διαχείρισης κρίσεων και σύμβουλος του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη κατά την περίοδο 1998-2012.