ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ – ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ. «Το νήμα στην οικονομία έχει χαθεί, δεν υπάρχει έλεγχος» είναι τα λόγια ενός μπαρμπέρη στην Κωνσταντινούπολη τον οποίο επισκεπτόμαστε κάποιες φορές τον χρόνο. Τα λόγια του μας προκάλεσαν εντύπωση, καθώς ο ίδιος εδώ και χρόνια σε όλες τις εκλογές ψήφιζε το κυβερνών κόμμα AKP, κι ενώ δεν μιλούσαμε ιδιαίτερα για πολιτικά και οικονομία, αλλά για ποδόσφαιρο και κοινωνικά, τώρα εξέφρασε πολλά από τα τα παράπονά του, για την ακρίβεια, για την υποτίμηση και για την αβεβαιότητα για το μέλλον. Χαρακτηριστικά, μας ανέφερε πως το 2020 είχε πληρώσει για το ηλεκτρικό ρεύμα 170 τουρκικές λίρες, ενώ φέτος τον ίδιο μήνα 450 τουρκικές λίρες και περιμένει τους υπόλοιπους λογαριασμούς με αγωνία!
Αλλη μια εικόνα που μας προκάλεσε εντύπωση αυτές τις ημέρες είναι πως σε μεγάλα σούπερ μάρκετ, τις ακριβές εκδόσεις του βρεφικού γάλακτος τις βάζουν μέσα σε ειδικά αντικλεπτικά κουτιά, καθώς υπάρχουν πελάτες που τα ανοίγουν και κλέβουν. Μια εικόνα που πριν από μερικά χρόνια δεν τη βλέπαμε στη γειτονική χώρα. Παρόμοια εικόνα και για τις εισαγόμενες μπαταρίες που τοποθετούνται σε αντικλεπτικά κουτιά, τα οποία ανοίγουν οι ταμίες. Πολλά τέτοια παράπονα ακούμε το τελευταίο διάστημα στην Τουρκία, καθώς η συνεχιζόμενη υποτίμηση της λίρας –από τις αρχές του έτους έχει ξεπεράσει το 30%– έχει κάνει τους Τούρκους φτωχότερους.
Το «οικονομικό θαύμα»
Το «όχημα» που έφερε τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην εξουσία το 2002 ήταν η οικονομία. Το 2001 η Τουρκία έζησε ίσως τη χειρότερη οικονομική κρίση, με τις τράπεζες να χρεοκοπούν και τη χώρα να οδηγείται στο ΔΝΤ. Ο Ερντογάν για πολλά χρόνια τήρησε αυστηρό οικονομικό πρόγραμμα, πέτυχε το «οικονομικό θαύμα» της Τουρκίας και τριπλασίασε το κατά κεφαλήν εισόδημα των Τούρκων, απογειώνοντας και τα ποσοστά του AKP.
Ομως τα τελευταία χρόνια το βασικό αφήγημα της κυβέρνησης, το οποίο ήταν το οικονομικό, αρχίζει να «ξεθωριάζει», καθώς οι Τούρκοι σε καθημερινή βάση γίνονται φτωχότεροι. Ξεκάθαρο δείγμα είναι πως ο βασικός μισθός στην Τουρκία το 2015-2016 είχε φτάσει περίπου στα 430 ευρώ, σήμερα ο καθαρός βασικός μισθός είναι 2.825 λίρες, δηλαδή 264 ευρώ και με την υποτίμηση εξακολουθεί να μειώνεται. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Τουρκίας, μόνο τον Σεπτέμβριο οι τιμές των τροφίμων αυξήθηκαν κατά 28%. Μέσα σε ένα χρόνο η τιμή του αυγού αυξήθηκε 70%, όπως και της ντομάτας, η τιμή του κοτόπουλου κατά 69%, της πατάτας 58%, του γάλακτος 35%, του ψωμιού 28% και του κρέατος 25%.
Μέσα σε αυτήν την εικόνα, ο πρόεδρος της Τουρκίας υπόσχεται να ανοίξει 1.000 συνεταιριστικά σούπερ μάρκετ για να πουλάνε φθηνότερα από τις μεγάλες αλυσίδες τις οποίες κατηγορεί πως αυξάνουν τις τιμές, ενώ τα τελευταία 2,5 χρόνια έχει αλλάξει τρεις διοικητές της Κεντρικής Τράπεζας για να συγκρατήσουν την υποτίμηση της λίρας. Την περασμένη εβδομάδα καρατόμησε δύο υποδιοικητές της Κεντρικής Τράπεζας μαζί με ένα μέλος της νομισματικής πολιτικής, γεγονός που οδήγησε σε υποτίμηση της λίρας κατά 4% εντός τριών ημερών.
Η αντιπολίτευση υποστηρίζει πως για την κακή κατάσταση της οικονομίας φταίει το προεδρικό σύστημα με το οποίο κυβερνά την Τουρκία ο Ερντογάν, καθώς, όπως ισχυρίζονται, έχει το δικαίωμα να παρεμβαίνει σε όλα, με αποτέλεσμα να έχει χαθεί η εμπιστοσύνη. Η εφημερίδα Sözcü δίνει ως παράδειγμα πως το 2017, λίγους μήνες προτού ο Ερντογάν αναλάβει τα ηνία της χώρας με το προεδρικό σύστημα, η ισοτιμία δολαρίου/λίρας ήταν 3,78 και σήμερα έχει ξεπεράσει το 9,2. Ενώ από το 2003 έως και το 2013 η ισοτιμία από το 1,40 έφτασε έως και το 1,90, δηλαδή ουσιαστικά σταθερή ισοτιμία και εμπιστοσύνη στην οικονομία έφεραν τη ραγδαία οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει πως η αναταραχή στην οικονομία είναι προσωρινή, ότι το διεθνές περιβάλλον επηρεάζει την τουρκική οικονομία, και υπόσχεται καλύτερες ημέρες έως το 2023, έτος εκλογών στην Τουρκία.
Με αυτά τα οικονομικά δεδομένα τα οποία επηρεάζουν και την πολιτική εντός της χώρας, ο Ερντογάν επιδιώκει να συναντηθεί με τον Τζο Μπάιντεν στη Σύνοδο του G20 στη Ρώμη, που θα πραγματοποιηθεί στα τέλη Οκτωβρίου. Η Αγκυρα επιθυμεί να βρεθεί λύση σε δύο βασικά ζητήματα. Το ένα είναι αυτό των F-35 που η Ουάσιγκτον αρνείται να παραδώσει λόγω της αγοράς των ρωσικών S-400. Ομως η Αγκυρα «μεταβαίνει» με τη συμβιβαστική λύση που αποκάλυψε ο εκπρόσωπος της τουρκικής προεδρίας Ιμπραχίμ Καλίν, δηλαδή πως θα μπορούσε να συζητηθεί και η αγορά 40 F-16 Βlock 70 και ο εκσυγχρονισμός άλλων 80 F-16.
To άλλο ζήτημα είναι η στήριξη που παρέχουν οι ΗΠΑ στους Κούρδους της βόρειας Συρίας, τους οποίους η Αγκυρα χαρακτηρίζει τρομοκράτες. Το σημαντικό όμως για την τουρκική κυβέρνηση είναι να γίνει μια επανεκκίνηση στις σχέσεις με τις ΗΠΑ, για να δοθεί κι ένα μήνυμα στη διεθνή κοινότητα αλλά και στις αγορές.
Το βλέμμα στην Αθήνα
Με ιδιαίτερη προσοχή παρακολουθούν στην Αγκυρα τις συμφωνίες αμυντικής συνεργασίας τις οποίες έχει υπογράψει η Ελλάδα με τις ΗΠΑ και τη Γαλλία, καθώς θεωρούν πως η Αθήνα προσπαθεί να προωθήσει τις θέσεις της σε Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο βασιζόμενη σε άλλες χώρες.
«Ορισμένες χώρες της Ευρώπης προσπαθούν να αποκτήσουν ένα ρόλο στην Ανατολική Μεσόγειο που ξεπερνά το μπόι τους και τη δύναμή τους. Αυτές οι δουλειές είναι πέραν του αναστήματός τους. Πρέπει να γνωρίζουν ότι δεν θα φτάσουν πουθενά. Το ΝΑΤΟ είναι ένας αμυντικός οργανισμός. Ενώ υπάρχουν σύμμαχοι εδώ, οι συμμαχίες εντός της Συμμαχίας θα διασπάσουν τόσο την αμυντική δύναμη της Ε.Ε. όσο και του ΝΑΤΟ», δήλωσε ο υπουργός Αμυνας της Τουρκίας Χουλουσί Ακάρ. Ο ίδιος, αναφερόμενος στις εξελίξεις στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο, δήλωσε ότι «δεν θα επιτρέψουμε κανένα τετελεσμένο. Παρακολουθούμε τα πάντα στην περιοχή μας».
Πάντως, η Αγκυρα συνεχίζει να προβάλλει τις θέσεις της για τη «Γαλάζια Πατρίδα» κι αυτό το έκανε με τον πιο επίσημο τρόπο μέσω της ανακοίνωσης του υπουργείου Αμυνας. Δημοσίευσε χάρτες, ισχυριζόμενη πως η έκταση τη τουρκικής υφαλοκρηπίδας φτάνει μέχρι τα 6 μίλια ανατολικά της Κρήτης και της Ρόδου και αγνοώντας το Καστελλόριζο, και έδειξε ξανά τον ισχυρισμό της για «θαλάσσια σύνορα Τουρκίας – Λιβύης».