Τα ελληνοτουρκικά μετά τα Ίμια και τη Συμφωνία της Μαδρίτης

Τα ελληνοτουρκικά μετά τα Ίμια και τη Συμφωνία της Μαδρίτης

Στη σημερινή συγκυρία το βιβλίο των δημοσιογράφων Μιχάλη Ιγνατίου και Νίκου Μελέτη, «Η συμφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο – Από τα Ίμια στη Μαδρίτη», δεν είναι απλά ενδιαφέρον

5' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στη σημερινή συγκυρία το βιβλίο των δημοσιογράφων Μιχάλη Ιγνατίου και Νίκου Μελέτη, «Η συμφωνία που “γκρίζαρε” το Αιγαίο – Από τα Ίμια στη Μαδρίτη», δεν είναι απλά ενδιαφέρον. Είναι διδακτικό και πολύ χρήσιμο.

Η πορεία από την κρίση των Ιμίων μέχρι τη Συμφωνία της Μαδρίτης, ρίχνει φως στις κινήσεις της τουρκικής πλευράς σε σχέση με το Αιγαίο και ταυτόχρονα στον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η αμερικανική διπλωματία. Αντλώντας πληροφορίες από αμερικανικά έγγραφα οι συγγραφείς μας ενημερώνουν για μια καθοριστική στιγμή των ελληνοτουρκικών σχέσεων.

Το θέμα του βιβλίου έχει και μια προσωπική χροιά για τον γράφοντα. Στα τέλη Ιουνίου του ’97, συναντήθηκα στην Ουάσιγκτον με τον ελληνικής καταγωγής αξιωματούχο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Πίτερ Πετρίχος. Με ρώτησε τι θα έκανα στις αρχές Ιουλίου. Του απάντησα ότι θα πήγαινα στο Τράουτμπεκ της Νέας Υόρκης για να καλύψω τις συνομιλίες για το Κυπριακό με συμμετοχή του ΓΓ του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, όπως και του Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ. «Και γιατί δεν πας στη Μαδρίτη, στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ;» αντέτεινε. «Θα είναι άλλη μια από αυτές τις συνόδους. Ξέρεις, ηγέτες, χειραψίες, ανταλλαγή απόψεων, ενώ στο Τράουτμπεκ…» του απάντησα. «Ναι, αλλά στη Μαδρίτη θα είναι όλοι. Ο Σημίτης, ο Ντεμιρέλ και φυσικά εμείς…» επέμεινε, με νόημα. Εγώ αμετακίνητος. «Κατανοώ την προσπάθειά σου να υπάρξει μεγαλύτερη προβολή στη σύνοδο, αλλά το Κυπριακό με πονάει, ίσως περισσότερο από άλλους, για αυτό είμαι αποφασισμένος να πάω στις συνομιλίες Κληρίδη – Ντενκτάς».

Μία εβδομάδα αργότερα όλα ξεκαθάρισαν. Οι ΗΠΑ είχαν προετοιμάσει αθόρυβα το έδαφος ώστε στις 8 Ιουλίου, στο περιθώριο της συνόδου του ΝΑΤΟ και υπό την επίβλεψη της Μάντιλν Ολμπράιτ, ο Κώστας Σημίτης και ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ να συμφωνήσουν στο κοινό ανακοινωθέν για «τη μείωση της έντασης στο Αιγαίο και την απομάκρυνση του κινδύνου σύρραξης ανάμεσα στις δύο χώρες». 

Η συμφωνία των δυο πλευρών στη Μαδρίτη προέβλεπε «σεβασμό της κυριαρχίας της κάθε χώρας, σεβασμό των Αρχών του Διεθνούς Δικαίου και των Διεθνών Συνθηκών, σεβασμό στα νόμιμα, ζωτικά συμφέροντα και ενδιαφέροντα της κάθε χώρας στο Αιγαίο, τα οποία έχουν μεγάλη σημασία για την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία τους, δέσμευση αποφυγής μονομερών ενεργειών στη βάση του αμοιβαίου σεβασμού και της επιθυμίας, ώστε να αποτραπούν συγκρούσεις οφειλόμενες σε παρεξήγηση, και δέσμευση διευθέτησης των διαφορών τους με ειρηνικά μέσα, στη βάση αμοιβαίας συναίνεσης και χωρίς τη χρήση βίας ή την απειλή βίας». Σήμερα αναρωτιέται κανείς σε ποιο βαθμό ισχύουν όλα αυτά.

Ενα αποκαλυπτικό βιβλίο των Μιχάλη Ιγνατίου και Νίκου Μελέτη, που ρίχνει φως στις κινήσεις της τουρκικής και της αμερικανικής πλευράς.

Μέσα από τα τηλεγραφήματα των Αμερικανών ξεδιπλώνεται όλος ο σχεδιασμός, οι συναντήσεις και οι διαπραγματεύσεις που οδήγησαν στη Μαδρίτη. Παράλληλα, αναδεικνύεται η αγωνία των Αμερικανών να βρουν τρόπο ώστε να αποτραπεί μια νέα και γενικευμένη πλέον σύγκρουση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που θα τίναζε στον αέρα τη νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ. Ανάλογοι φόβοι υπάρχουν και σήμερα.

Σε τηλεγράφημα της αμερικανικής πρεσβείας στην Αγκυρα προς τον Υπ. Εξωτερικών, στις 23 Ιουνίου, 1997, με τίτλο: “Θερινό σχέδιο δράσης για την αμερικανική διπλωματία στο Αιγαίο”, επισημαίνεται: ”Δεν χρειαζόμαστε και δεν πρέπει να βάλουμε σε αναμονή τη διπλωματία του Αιγαίου, ενώ η κυβερνητική κρίση στην Τουρκία φθάνει στα όριά της. Με σχεδόν οποιοδήποτε σενάριο για την τουρκική κυβέρνηση, μπορούμε να βοηθήσουμε τους Έλληνες και τους Τούρκους να επιτύχουν σημαντική πρόοδο προς τη σταθερότητα στο Αιγαίο με κατευθείαν οφέλη για τους στόχους μας στο Κυπριακό. Η αποτυχία υλοποίησης αυτών των εκκρεμών μέτρων για το Αιγαίο θα διασκορπίσει τη μικρή πρόοδο που έχουμε δει από την άνοιξη. Προσφέρουμε στην παράγραφο 5 μια λίστα δράσης επτά βημάτων που μπορούν να υλοποιηθούν τις επόμενες πέντε εβδομάδες στους τομείς της επικοινωνίας Τούρκων και Ελλήνων και των τουρκο-ευρωπαϊκών σχέσεων, βάζοντας στο πρόγραμμα πιθανή επίσκεψη του Χόλμπρουκ στην περιοχή: 1) Να υπάρξει το σωστό έγγραφο από την Κομισιόν για την ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ. 2) Να συναντηθούν άμεσα οι «σοφοί» υπό την αιγίδα της ολλανδικής προεδρίας. 3) Ξεκάθαρη διατύπωση σε δύο προτάσεις ελληνοτουρκικού συμφώνου μη επίθεσης. 4) Έναρξη ελληνοτουρκικών συνομιλιών μεταξύ «ειδικών» για «μη ευαίσθητα» θέματα (σ.σ. θέματα χαμηλής πολιτικής). 5) Αποδοχή ολόκληρου του πακέτου των ΜΟΕ που πρότεινε ο γ.γ. του ΝΑΤΟ. 6) Να τεθούν σε εκκρεμότητα κάποιες μεταφορές εξοπλισμών και στις δύο πλευρές. 7) Ενεργοποίηση και αναβάθμιση της ελληνοτουρκικής γραμμής επικοινωνίας σε περίπτωση κρίσης”.

Η κυβέρνηση Σημίτη προσέβλεπε στην αμερικανική διαμεσολάβηση. Σε τηλεγράφημα της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, με ημερομηνία 4 Ιουλίου 1997, αναφέρεται: “Ακολούθως συναντήθηκα με τον Πάγκαλο για 30’ πριν από την αναχώρησή του για το Σαββατοκύριακο. Είχε το κείμενο των αρχών, το οποίο είχα δώσει στον Κρανιδιώτη, και γνώριζε επίσης καλά τις διαδικαστικές εισηγήσεις μας, τις οποίες είχε συζητήσει επίσης με τον Σημίτη. Ο Πάγκαλος τόνισε ότι εκτιμά ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των ΗΠΑ για τα προβλήματα της Ελλάδας με την Τουρκία και είπε ότι προσδοκά να συνεργαστεί μαζί μας για την επίτευξη προόδου στη Μαδρίτη και μετέπειτα”.

Το βιβλίο κάνει μια αναδρομή στην κρίση του «Χόρα» το καλοκαίρι του 1976 που οδήγησε στο Πρακτικό της Βέρνης την 1η Νοεμβρίου 1976, στην κρίση του Μαρτίου 1987 που οδήγησε με τη σειρά της στο Νταβός το 1988 (Παπανδρέου – Οζαλ), όπου πρακτικά επεκτάθηκε αυτό το μορατόριουμ άσκησης κυριαρχικών δικαιωμάτων σε όλο το Αιγαίο, και φυσικά, στην κρίση των Ιμίων το 1996 που οδήγησε τελικά στη Συμφωνία της Μαδρίτης. Και φθάνει στο σημερινό σκηνικό: «Ο Ταγίπ Ερντογάν εξέπληξε το φθινόπωρο του 2016 με τις δηλώσεις του με τις οποίες αμφισβητούσε την Συνθήκη της Λωζάννης. Όμως οι δηλώσεις του είναι ταυτόσημες με εκείνες του Αμπντουλάχ Γκιουλ, ο οποίος, πριν ιδρύσει από κοινού με τον Ερντογάν το ΑΚΡ, ήδη το 1997 ως υπουργός του Ερμπακάν εξέφραζε τη λύπη του για τα «λάθη» που άφησαν εκτός τουρκικής κυριαρχίας «νησιά στα οποία φθάνεις κολυμπώντας από την απέναντι τουρκική ακτή». Ωστόσο, και το κεμαλικό κατεστημένο ποτέ δεν αποδέχθηκε την «αδικία» που έγινε στη Λωζάννη εις βάρος της Τουρκίας, διατηρώντας έτσι έναν σταθερό στόχο: την αποκατάσταση της «αδικίας» και τη «δίκαιη» μοιρασιά του Αιγαίου, τουλάχιστον της υφαλοκρηπίδας και των θαλασσίων ζωνών.»

Το ’97 ο Κώστας Σημίτης ήθελε να αντιμετωπίσει μια επεκτατική, αναθεωρητική και «νευρική» Τουρκία και να αποφύγει περαιτέρω εντάσεις μετά την κρίση των Ιμίων. Οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι έναντι της έωλης «δέσμευσης» περί χρήσης όλων των μέσων για ειρηνική επίλυση των διαφορών, που περιελάμβανε ως ύστατο μέσο το Δικαστήριο της Χάγης, και μιας ρητορικής δήλωσης σεβασμού της εδαφικής ακεραιότητάς της, η Ελλάδα αποδέχθηκε ουσιαστικά μορατόριουμ άσκησης των κυριαρχικών δικαιωμάτων της. Και καταλήγουν ότι η Τουρκία «πατά» στη συμφωνία για τα Ίμια και στη Μαδρίτη για να αμφισβητεί την ελληνική κυριαρχία στα νησιά του Αιγαίου. «Οι αδυναμίες της Συμφωνίας της Μαδρίτης άρχισαν να εμφανίζονται από την επόμενη κιόλας ημέρα της υπογραφής της και αυτό παρά τις επίμονες προσπάθειες και των Αμερικανών ώστε να υπάρξουν απτά αποτελέσματα. Κάτι τέτοιο δεν θα καταστεί δυνατόν και τελικά οι διεκδικήσεις της Τουρκίας παρέμειναν στο τραπέζι και οι απειλές συνεχίστηκαν, απλώς πλέον η Τουρκία, όπως συνέβη και πολύ πρόσφατα, επικαλείται τη Συμφωνία της Μαδρίτης απαιτώντας την αποφυγή «μονομερών ενεργειών» που θίγουν τα «νόμιμα και ζωτικά δικαιώματά της…».

Για τις γκρίζες ζώνες, οι συγγραφείς αναφέρουν ότι επρόκειτο για την «πιο ακραία μορφή αμφισβήτησης της εδαφικής ακεραιότητας» της Ελλάδας. Οντως ήταν. Μέχρι τότε. 25 χρόνια αργότερα, η αμφισβήτηση της ελληνικής κυριαρχίας έχει πλέον διολισθήσει σε ακόμη πιο ακραίο σημείο…

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή