Ενώ η προσοχή της διεθνούς κοινότητας είναι στραμμένη στην Ουκρανία, οι πρόσφατες συγκρούσεις στη Λιβύη ήρθαν για να υπενθυμίσουν τόσο την εύθραυστη κατάσταση της χώρας αυτής όσο και το γεγονός ότι η Τουρκία έχει εμπεδώσει τη θέση της στην Τρίπολη διαδραματίζοντας ενεργό ρόλο.
Παρά τις κατά καιρούς διεθνείς διασκέψεις, διακηρύξεις, εξαγγελίες και οδικούς χάρτες, η κατάσταση έχει ελάχιστα διαφοροποιηθεί τα τελευταία χρόνια, με τον εμφύλιο να υποβόσκει χωρίς να διαφαίνεται κάποια λύση στον ορίζοντα. Η χώρα είναι de facto χωρισμένη, με δύο παράλληλες κυβερνήσεις και δύο «πρωθυπουργούς», τον Νταμπέιμπα με έδρα την Τρίπολη και τον Μπασάγκα (άλλοτε πιστό φίλο της Αγκυρας) με έδρα τη Σύρτη.
Στην πράξη η κατάσταση είναι ακόμη πιο περίπλοκη και ρευστή, με μεγάλο αριθμό τοπικών «οπλαρχηγών», φυλάρχων και θρησκευτικών ηγετών να ασκούν τοπική εξουσία και να μεταβάλλουν συσχετισμούς, πηγαίνοντας πότε με τη μία και πότε με την άλλη πλευρά. Οι εκλογές, που θα έπρεπε να έχουν διεξαχθεί τον περασμένο Δεκέμβριο, συνεχώς αναβάλλονται μιας και κανείς δεν τις θέλει –ούτε από τους εσωτερικούς παράγοντες, αλλά ούτε και η Τουρκία– αν δεν έχει πρώτα «εξασφαλίσει» ότι θα τις κερδίσει.
Σε αυτό το ασταθές περιβάλλον, οι διάφοροι κρατικοί θεσμοί και υπηρεσίες υπολειτουργούν – αν δεν έχουν τελείως καταρρεύσει, το ίδιο οι υποδομές και η οικονομία. Ο πληθυσμός, όπως πάντα συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις, υποφέρει. Σε μια χώρα μόλις 7 εκατομμυρίων κατοίκων, την πιο πλούσια σε ενεργειακούς πόρους σε όλη την Αφρική, υφίστανται καθημερινές, συχνά μέχρι και δεκαοκτάωρες, διακοπές ρεύματος, με θερμοκρασίες άνω των 40 βαθμών Κελσίου. Οι συχνές και κάποιες φορές βίαιες διαδηλώσεις που προκαλεί η απόγνωση, τόσο στην Τρίπολη όσο και στη Βεγγάζη, δεν φέρνουν κανένα αποτέλεσμα πέρα από το να επιτείνουν το χάος και την ανασφάλεια.
Πέραν των δύο αντίπαλων στρατοπέδων και των πολυάριθμων τοπικών «πολιτοφυλακών», οι ξένες δυνάμεις που δραστηριοποιούνται στο πεδίο είναι η Τουρκία και η Ρωσία. Οι δύο αυτές χώρες παραβιάζουν και το εμπάργκο του ΟΗΕ και τη διεθνή συμφωνία αποχώρησης ξένων μισθοφόρων. Ομως η παρουσία των Ρώσων της Wagner δίνει το πρόσχημα στην Τουρκία να εμφανίζεται ως δύναμη ανάσχεσης της Ρωσίας, παρότι χρονολογικά η τουρκική εμπλοκή προηγήθηκε της παρουσίας των Ρώσων.
Οι ξένες δυνάμεις στο πεδίο είναι η Τουρκία και η Ρωσία, οι οποίες παραβιάζουν και το εμπάργκο του ΟΗΕ και τη διεθνή συμφωνία αποχώρησης ξένων μισθοφόρων.
Ειδικότερα τα τουρκικά drones έχουν αποδειχθεί αποφασιστικής σημασίας για την έκβαση των συγκρούσεων. Αν και δεν έχει επιβεβαιωθεί επισήμως, είναι εξακριβωμένο πως με τη χρήση αυτών οι πιστές στον Νταμπέιμπα δυνάμεις απέκρουσαν την επίθεση στην Τρίπολη των πολιτοφυλακών του Μπασάγκα. Η Τουρκία άλλωστε έχει καταστήσει σαφές πως η Τρίπολη είναι κόκκινη γραμμή γι’ αυτήν και παρεμβαίνει στη βάση της «συμφωνίας στρατιωτικής συνδρομής» που είχε υπογράψει με τον Σάρατζ, προκάτοχο του Νταμπέιμπα. Στην ουσία βέβαια παρεμβαίνει για να διαφυλάξει την παράλληλη συμφωνία του «τουρκολιβυκού» μνημονίου. Η ειρωνεία είναι πως ο Μπασάγκα, ως υπουργός Εσωτερικών τότε, ήταν από τους βασικούς συντελεστές των συμφωνιών αυτών.
Η τουρκική στρατηγική στη Λιβύη εκτυλίσσεται σε δύο επίπεδα. Στο πρώτο, θέλει με κάθε κόστος να διατηρήσει τον έλεγχο της «κυβέρνησης της Τρίπολης». Σε αυτό έχει καταφέρει να εμπεδώσει τη θέση της και έχει αποσοβήσει, και στο παρελθόν και τώρα, την κατάληψη της πρωτεύουσας. Σε δεύτερο επίπεδο, θέλει να διαμεσολαβήσει μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων και να δρομολογήσει μια λύση που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντά της. Ειδικά την ανατολική Λιβύη την έχει ανάγκη γιατί με βάση τις ακτές της έχει οριοθετήσει το παράνομο μνημόνιο. Στο πλαίσιο αυτό, κάλεσε τον Αύγουστο στην Αγκυρα τον πρόεδρο της Βουλής των Αντιπροσώπων Αγκίλα Σάλεχ και στις αρχές Σεπτεμβρίου τους δύο «πρωθυπουργούς» στην Κωνσταντινούπολη, σε μια προσπάθεια διαμεσολάβησης. Ο όρος όμως που θέτει στους ηγέτες της ανατολικής Λιβύης για να τους στηρίξει είναι η αποδοχή του «μνημονίου». Μέχρι τώρα δεν φαίνεται να έχει επιτύχει αυτόν τον στόχο.
Η Ελλάδα, λόγω γεωγραφικής εγγύτητας, λόγω των ιστορικών σχέσεων αλλά και του μνημονίου που τις δηλητηριάζει, δεν μπορεί να μείνει αμέτοχη, ούτε άπραγη. Συμμετέχουμε ενεργά στην επιχείρηση «Ειρήνη», δεν μπορούμε όμως ούτε να κινηθούμε έξω από το πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ενωσης και της διεθνούς νομιμότητας. Μετά την επαναλειτουργία της πρεσβείας μας στην Τρίπολη, αλλά και του γενικού προξενείου στη Βεγγάζη, η χώρα μας ακολουθεί μια πολιτική ήπιας και ισορροπημένης διείσδυσης. Τον τελευταίο χρόνο είχαμε επαναλαμβανόμενες επισκέψεις της ηγεσίας του ΥΠΕΞ, ενώ μέσω προγραμμάτων της Ε.Ε. εκπαιδεύουμε στελέχη της λιβυκής ακτοφυλακής στο Κέντρο Ναυτικής Αποτροπής στα Χανιά. Xρηματοδοτήσαμε επίσης την ανακατασκευή ενός σταδίου στο πλαίσιο του προγράμματος «Αθλητισμός για την Ειρήνη» του ΟΗΕ.
Οι βασικότερες δράσεις μας όμως είναι η προγραμματιζόμενη αεροπορική σύνδεση Βεγγάζης – Κρήτης και κυρίως η χρηματοδότηση της ανακατασκευής του λιμένα της Βεγγάζης στο πλαίσιο σχετικής πρωτοβουλίας του Παγκόσμιου Προγράμματος Σίτισης (WFP) του ΟΗΕ. Ειδικά το τελευταίο αποτελεί στρατηγική υποδομή με τεράστια εμπορική και ενεργειακή σημασία. Αν μάλιστα συνοδευτεί και με διασύνδεση της Βεγγάζης με κάποιο ελληνικό λιμάνι, η χώρα μας θα ενταχθεί ακόμη πιο ενεργά στα εμπορικά δίκτυα Ευρώπης – Αφρικής.
Σε ένα ρευστό περιβάλλον ασταθούς ισορροπίας όπου οι πρώην φίλοι γίνονται εχθροί και τούμπαλιν, κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η εξέλιξη και τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί. Ομως υπάρχουν και σταθερές που κανείς δεν μπορεί να τις αγνοήσει, όπως η γεωγραφική πραγματικότητα και η εξάρτηση που θα έχει η Λιβύη την «επόμενη μέρα», από την Ε.Ε., για την ανασυγκρότησή της. Η Ελλάδα παίζει το «μακρύ παιχνίδι». Οποια και αν είναι η κατάσταση που θα προκύψει μελλοντικά, η Ελλάδα θα είναι παρούσα και η Λιβύη θα τη χρειάζεται τόσο για να λάβει ευρωπαϊκή βοήθεια όσο και για τη διασύνδεσή της με την Ευρώπη και τον έξω κόσμο.
* Ο κ. Αλέξανδρος Διακόπουλος είναι αντιναύαρχος ε.α. Π.Ν., τέως σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας.