Ο καθηγητής του πανεπιστημίου Στάνφορντ των ΗΠΑ Γιάννης Ιωαννίδης είναι αναμφίβολα ένας από τους λαμπρότερους Ελληνες επιστήμονες. Πέρα από γιατρός παθολόγος έχει αναδειχθεί και δεινός ανατόμος και σχολιαστής της επικαιρότητας. Αφορμή για το παρόν σημείωμα είναι το πρόσφατο άρθρο του («Καθημερινή», 3/12/18) για το φαινόμενο του καθηγητή-αλεξιπτωτιστή. Μολονότι ο κ. Ιωαννίδης αναφέρεται σχεδόν αποκλειστικά στους εντός Ελλάδος καθηγητές, η έννοια του αλεξιπτωτιστή έχει τις απαρχές της στους καθηγητές με το ένα πόδι εντός και το άλλο εκτός Ελλάδος. Πρόκειται για μια ρετσινιά που όχι μόνο δεν τους αξίζει αλλά τους τιμά.
Παρά τα όσα έχουν λεχθεί και γραφεί, η πολιτεία πότε δεν ασχολήθηκε σοβαρά για την αξιοποίηση των Ελλήνων επιστημόνων της αλλοδαπής. Τη δεκαετία 1985-95 τέθηκαν τα θεμέλια του Πανεπιστημίου Κρήτης και των ερευνητικών ιδρυμάτων που το πλαισιώνουν. Πρόκειται για έναν σταθμό για την έρευνα και τη μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα. Σε μεγάλο βαθμό οι πρωταγωνιστές ήταν αλεξιπτωτιστές από το εξωτερικό. Ολοι σήμερα αναγνωρίζουν τον αείμνηστο Φώτη Καφάτο ως γενεσιουργό δύναμη ενός νέου πανεπιστημιακού και ερευνητικού προτύπου στη μεταδικτατορική Ελλάδα, όμως κανείς δεν υπήρξε πιο «αλεξιπτωτιστής» απ’ αυτόν. Τον μιμήθηκαν κορυφαία ονόματα από κάθε επιστημονικό κλάδο. Με το ένα πόδι εδώ και το άλλο στο εξωτερικό έχτισαν εργαστήρια και ερευνητικές ομάδες, έφεραν μεγάλα κονδύλια από την Ευρώπη, μεταλαμπάδευσαν την τελευταία λέξη της επιστήμης στους Ελληνες φοιτητές τους. Οι τελευταίοι είναι ζωντανές αποδείξεις του πόσο γόνιμη ήταν αυτή η σταυρογονιμοποίηση. Κανείς τους δεν έγινε πλούσιος – αν αυτός ήταν ο στόχος τους θα στρέφονταν σε πιο αποδοτικές και άνετες ασχολίες. Αυτό που τους ένωνε ήταν η κουζουλάδα της δημιουργίας. Υπήρξε και ένα δεύτερο κύμα αξιοποίησης των αλλοδαπών επιστημόνων, οργανωμένο από την πολιτεία αυτή τη φορά. Ο νόμος Διαμαντοπούλου, μια βραχύβια αναλαμπή στην αέναη αλλαγή των νόμων περί ανωτάτης παιδείας, ίδρυσε τα Συμβούλια των Ιδρυμάτων πολλά εκ των οποίων στελεχώθηκαν από διακεκριμένους Ελληνες του εξωτερικού. Τα Συμβούλια υποσκάφθηκαν εκ των έσω με τη συμμετοχή φοιτητικών φατριών και δειλών πολιτικών ηγεσιών που ακολούθησαν τη θέσπιση του νόμου, ώσπου καταργήθηκαν επισήμως. Η ντόπια μετριότητα εκδικήθηκε την έξωθεν αριστεία.
Σήμερα έχουμε φτάσει στο ναδίρ. Οπου οι αξιολογήσεις δεν απορρίπτονται απερίφραστα, εσωτερικές μηχανορραφίες τις μετατρέπουν σε καρικατούρες. Στη εποχή που ο οποιοσδήποτε μπορεί να ανατρέξει σε διεθνώς αναγνωρισμένους δείκτες του ακαδημαϊκού έργου του οποιουδήποτε, αφθονούν οι διθυραμβικές αναφορές σε μετριότητες που οφείλουν την αναγνωρισιμότητά τους σε οτιδήποτε άλλο εκτός από την ακαδημαϊκότητά τους – οι εξαιρέσεις αποτελούν επιβεβαίωση του κανόνα. Η απαξίωση της αριστείας έχει εξαπλωθεί πολύ πιο πέρα από τα θρανία. Που σημαίνει ότι οι Ελληνες που λάμπουν στο εξωτερικό καλά θα κάνουν να κρατήσουν τα φώτα τους μακριά από εμάς. Δεν είναι ότι δεν υπάρχουν οι συνθήκες για μια συνδημιουργική σχέση μαζί τους, απλώς δεν τη θέλουμε. Διαβάσαμε ότι στη Σαουδική Αραβία φοιτητές που σπούδασαν στον δυτικό κόσμο θεωρούνται εν δυνάμει κατάσκοποι όταν γυρίσουν στην πατρίδα τους και ότι για κάτι τέτοιο μίλησε και ο κ. Ερντογάν. Κάπως έτσι θεωρούνται από τη φοιτητική κομματοκρατία και οι Ελληνες φοιτητές που επιστρέφουν από ένα πρόγραμμα Ερασμος – έχουν περάσει στη εξοβελιστέα χορεία των δυτικοφρονούντων.
Γυρίζω στο άρθρο του κ. Ιωαννίδη για να τονίσω ότι πρέπει να περάσουμε από τον πεσιμισμό στην ελπίδα. Δεν ωφελεί να μαστιγώνουμε το πτώμα, εν προκειμένω την ανωτάτη παιδεία. Είναι υποχρέωση της μελλοντικής κυβέρνησης, οποιαδήποτε και αν είναι, να επαναφέρει τις εκατοντάδες χιλιάδες πτυχιούχων που εγκατέλειψαν τη χώρα. Παράλληλα χρειαζόμαστε ένα καλά μελετημένο και μακροχρόνιο πρόγραμμα ενσωμάτωσης της επιστημονικής αριστείας του εξωτερικού στην πορεία της χώρας. Αφθονούν αυτοί που μοιάζουν με τον Φ. Καφάτο, και όταν ακόμη δεν μπορούν να τον φτάσουν. Ο κ. Σώρρας χτύπησε λάθος. Υπάρχουν τα 600 δισ. Είναι τα γερά μυαλά του εξωτερικού που σε συνδυασμό με τα αντίστοιχα του εσωτερικού μπορούν να βάλουν τη χώρα στο δρόμο που της αξίζει. Τα μοντέλα δεν λείπουν (π.χ. Ισραήλ) και μπορούν κάλλιστα να προσαρμοστούν στις δικές μας ιδιαιτερότητες. Είναι απογοητευτικό ότι κανένα κόμμα δεν έχει διακηρύξει την αξιοποίηση αυτού του δυναμικού ως προτεραιότητα. Ελπίζω να το κάνουν – και ελπίζω ο κοινός πολίτης να το λάβει υπ’ όψιν όταν βρεθεί μπροστά στην κάλπη.
* Ο κ. Λευτέρης Ζούρος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών.