Ο εκθετικός ρυθμός με τον οποίο αλλάζει η εποχή μας δημιουργεί τόσο αμέτρητα οφέλη όσο και σημαντικές προκλήσεις. Ισως η σημαντικότερη όλων είναι η εκπαίδευση: ένας κόσμος που αλλάζει με τρομακτικό ρυθμό κινδυνεύει να αφήσει πίσω ομάδες ανθρώπων που δεν μπορούν να τον προλάβουν και να τον ακολουθήσουν, γιατί δεν έχουν τη γνώση να τον κατανοήσουν. Οταν η παιδεία είναι στατική, προσηλωμένη στους τέσσερις τοίχους και σε αναχρονιστικά προγράμματα, τότε οι ανισότητες του κόσμου θα συνεχίζουν να αυξάνονται με εξίσου εκθετικό βαθμό.
Στο φουτουριστικό Singularity Summit, που έλαβε χώρα στην Αθήνα στα τέλη Νοεμβρίου, ο διευθυντής της «Καθημερινής» Αλέξης Παπαχελάς απευθύνθηκε στον συνιδρυτή του συνεδρίου Πίτερ Ντιαμάντις με έναν επίκαιρο προβληματισμό: «Πώς μπορεί η Ελλάδα να προλάβει τον αχαλίνωτο ρυθμό της παγκόσμιας ανάπτυξης;» ρώτησε. Δίχως δισταγμό, ο κ. Ντιαμάντις απάντησε με τη χειμαρρώδη ενέργεια που τον χαρακτηρίζει: «Πρέπει να ξεχάσουμε την εκπαίδευση όπως την ξέραμε. Η λύση έγκειται στους μέντορες, στην παιδεία που προσαρμόζεται στις ανάγκες μας και στη διά βίου μάθηση που μας ακολουθεί για ολόκληρη τη ζωή μας». Δεν υπάρχει αμφιβολία πως η Ελλάδα εξακολουθεί να βρίσκεται μακριά από το όραμα του επιτυχημένου Ελληνοαμερικανού για τον επαναπροσδιορισμό της εκπαίδευσης. Ωστόσο, υπάρχουν και φωτεινές εξαιρέσεις – πρωτοβουλίες που προσεγγίζουν τη γνώση με εξωστρέφεια προς τις νέες τάσεις και με αμέτρητες δημιουργικές ιδέες. Ακολουθούν τρεις ιστορίες που το αποδεικνύουν. Πρόκειται για το 100mentors, μια πλατφόρμα που ενθαρρύνει ερωτήσεις την εποχή των αμέτρητων απαντήσεων, το Roots, ένα πρόγραμμα επιταχυντή που στοχεύει να εξοπλίσει με γνώση μια νέα γενιά ελληνικών επιχειρήσεων, και το πρόγραμμα «Ανοιχτά Σχολεία» του Δήμου Αθηναίων, που… ξεκλειδώνει τα σχολικά κτίρια της Αθήνας και τα «χρωματίζει» με την ποικιλία ενδιαφερόντων του αστικού ιστού της Αθήνας. Υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία μεταξύ τους: και στις τρεις προσπάθειες συμμετέχουν νεαρά άτομα με φρέσκες ιδέες και γεφυρώνονται οι κλασικές έννοιες της παιδείας με τις νέες τεχνολογίες και τις ανάγκες του σήμερα.
«Η αλλαγή είναι ο στόχος που κρύβεται πίσω από κάθε αληθινή διαδικασία μάθησης», είχε γράψει κάποτε ο Λέο Μπουσκάλια. Ορίστε πώς αλλάζουν την ίδια τη διαδικασία της εκπαίδευσης τρία ελληνικά παραδείγματα.
Ο «μέντορας» νεανικών μυαλών
«Σε μια εποχή γεμάτη έτοιμες απαντήσεις, αυτό που ο κόσμος χρειάζεται περισσότερο από ποτέ είναι οι έξυπνες ερωτήσεις». Με πυξίδα αυτή τη φιλοσοφία, με υποδέχθηκε στα γραφεία του ο Γιώργος Νικολετάκης, ιδρυτής της νεοφυούς επιχείρησης 100mentors, που φιλοδοξεί να αλλάξει ριζικά τους πυλώνες της εκπαίδευσης. Εν μέρει, το έχει ήδη καταφέρει – η παγκόσμια πλατφόρμα του «γεφυρώνει» μερικούς από τους πιο λαμπρούς και επιτυχημένους ανθρώπους του πλανήτη με τα γεμάτα περιέργεια, νεαρά μυαλά των μαθητών του σήμερα.
Στα μόλις τρία χρόνια λειτουργίας του, το 100mentors συνεργάζεται ήδη με 420 σχολεία από 17 χώρες διάσπαρτες στον παγκόσμιο χάρτη. Πάνω από 22.000 μαθητές χρησιμοποιούν την πλατφόρμα, σχεδιάζοντας οι ίδιοι το προσωπικό ταξίδι της μάθησής τους μέσω του βίντεο, της διαδραστικής τεχνολογίας και των αυθόρμητων ερωτήσεών τους. Η πλατφόρμα κρύβει πίσω της μια απλή λειτουργία, προσαρμοσμένη στην αισθητική και στην κοινωνικοποίηση της σύγχρονης εποχής όπου το κινητό τηλέφωνο είναι σχεδόν προέκταση του ανθρώπινου σώματος. Μαθητές κάθε ηλικίας θέτουν ερωτήματα στους τομείς που τους ενδιαφέρουν: απορίες όπως «μπορεί να αντιστραφεί η αύξηση της στάθμης της θάλασσας;» και «η τεχνολογία ωφελεί τελικά την ανθρωπότητα;».
Τις απευθύνουν σε ένα συναρπαστικό φάσμα μεντόρων, από καθηγητές κορυφαίων πανεπιστημίων, όπως η Οξφόρδη και το Κολούμπια, μέχρι εξειδικευμένους επαγγελματίες από την Παγκόσμια Τράπεζα και τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα. Εκείνοι, με τη σειρά τους, έχουν 100 δευτερόλεπτα για να καταγράψουν την απάντησή τους σε σύντομα βίντεο – μια μορφή διαδραστικού διαλόγου που μιμείται τη σύγχρονη γλώσσα των παιδιών και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Με αυτό τον τρόπο, οι απορίες ενός μαθήματος Φυσικής σε μια τάξη στη Ζιμπάμπουε απαντώνται από έναν ερευνητή της NASA, οι προβληματισμοί μιας ομάδας μαθητών Μουσικής από το Βερολίνο λύνονται από έναν βιρτουόζο της Νέας Ορλεάνης και τα ιστορικά ερωτήματα που προκύπτουν από ένα σχολείο στο Χονγκ Κονγκ συναντούν την εμπειρογνωμοσύνη ενός διευθυντή μουσείων της Ρώμης.
Ο αντίκτυπος του να ξεκλειδώνονται για τους μαθητές σχολείων οι πύλες της γνώσης των κορυφαίων μυαλών του κόσμου είναι σχεδόν αυτονόητος. «Μέσω του 100mentors βρήκα απαντήσεις που σε καμία περίπτωση δεν θα μπορούσα να βρω μόνος μου στο Διαδίκτυο και εξοπλίστηκα με κατατοπιστική γνώση», αναφέρει ο νεαρός Τζόναθαν Γκέλφμαν από το Διεθνές Σχολείο της Εσθονίας. Ωστόσο, ίσως το «κλειδί» της επιτυχίας της νεοφυούς ελληνικής επιχείρησης είναι πως δημιουργεί ένα πλαίσιο από το οποίο μπορούν να κερδίσουν όλοι, ακόμη και οι επιτυχημένοι μέντορες του προγράμματος. Υπάρχει, άλλωστε, κάτι το αυθόρμητο και το ασυνήθιστο στις απορίες όλων των παιδιών – τα μυαλά τους είναι εύπλαστα και γεμάτα φαντασία, ξεφεύγοντας από την ιδρυματοποίηση που συναντά κανείς ακόμη και στα πιο κορυφαία επιστημονικά πεδία.
Ο συντελεστές του προγράμματος Roots, από αριστερά: Σιμ. Αναστασόπουλος, Γ. Χατζηνικολάου, Σωκρ. Λαζαρίδης.
Η εξωστρέφεια, η κριτική σκέψη και η έμφυτη ανθρώπινη περιέργεια δεν χαρακτηρίζουν μόνον το όραμα του 100mentors για την εκπαίδευση, αλλά και τους ίδιους τους ανθρώπους που βρίσκονται πίσω από την πρωτοβουλία. Το μεσημέρι που βρέθηκα στα γραφεία τους στο Χαλάνδρι, συνάντησα μια ομάδα νέων Ελλήνων επαγγελματιών, με μεράκι, χαμόγελο και ανοικτές κεραίες που αφουγκράζονται τις παγκόσμιες τάσεις. Καθώς ολοκληρώναμε τη συζήτησή μας, ήχησε το κουδούνι διαλείμματος από ένα σχολείο που τυχαίνει να βρίσκεται πίσω από τις εγκαταστάσεις τους. Ολα τα μέλη του 100mentors στράφηκαν αμέσως πίσω στις οθόνες των υπολογιστών τους, με πάθος και αφοσίωση που σπάνια συναντά κανείς στον τομέα της εκπαίδευσης.
Το ταξίδι προς την επιτυχία
Η παραδοσιακή προσέγγιση της εκπαίδευσης προϋποθέτει τέσσερις τοίχους και απευθύνεται κυρίως σε νεαρούς μαθητές – πολλές φορές, μάλιστα, είναι και επιμελώς απομακρυσμένη από τις σύγχρονες ανάγκες της οικονομίας. Ωστόσο, την εποχή της παγκοσμιοποίησης και των εκθετικών αλλαγών, για να δημιουργηθεί ένα βιώσιμο οικονομικό περιβάλλον, αποδέκτες της γνώσης πρέπει να είναι και οι ίδιες επιχειρήσεις. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα, όπου τα επενδυτικά κεφάλαια αντιμετωπίζουν την αγορά με σκεπτικισμό και συγκρατημένα ένστικτα, η μεταμόρφωση των ελληνικών εταιρειών σε σύγχρονες οντότητες με απαραίτητες δομές και δεξιότητες είναι, πλέον, σχεδόν επιτακτική ανάγκη.
Αυτή η σκέψη ήταν το έναυσμα για το πρωτοποριακό Roots, ένα νέο πρόγραμμα επιταχυντή μικρομεσαίων επιχειρήσεων που φιλοξενεί το Χρηματιστήριο Αθηνών σε συνεργασία με το Ελληνοαμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο και το οποίο φιλοδοξεί να δημιουργήσει μια νέα γενιά ελληνικών επιχειρήσεων. Κινητήριος μοχλός στο όραμα του Roots, που αναμένεται να πάρει σάρκα και οστά μέσα στο 2019, είναι μια εναλλακτική προσέγγιση απέναντι στην εκπαίδευση: η στοχευμένη παροχή συμβουλών και η μεταφορά δεξιοτήτων που αναζητούν σήμερα οι μεγάλοι επενδυτές.
«Για να επιταχυνθεί μια διαδικασία ανάπτυξης, πρέπει να αξιοποιηθεί η γνώση που ήδη υπάρχει και να μεταφερθεί στους φορείς που το έχουν περισσότερη ανάγκη», αναφέρει η 26χρονη Τάνια Μπιζούμη, ένα από τα κεντρικά στελέχη της πρωτοβουλίας του Χρηματιστηρίου. Πράγματι, η κινητοποίηση μιας πληθώρας φορέων, ενίοτε και ανταγωνιστών, στο συνεργατικό οικοσύστημα που οικοδομεί το Roots για να βοηθήσει τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι εντυπωσιακή. Επειτα από τη διαδικασία επιλογής, οι εταιρείες που θα συμμετάσχουν στο πρόγραμμα θα ξεκλειδώσουν ένα ολιστικό πρόγραμμα εκπαίδευσης, που θα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων σεμινάρια οικονομικής ανάλυσης και εταιρικής διακυβέρνησης, διαδικτυακά προγράμματα σπουδών που επικεντρώνονται στις ψηφιακές δεξιότητες και την ανάλυση δεδομένων, αλλά και ένα τριήμερο μάθημα επιχειρηματικότητας και ηγεσίας από τον κορυφαίο καθηγητή Γιώργο Σεραφείμ του Harvard Business School. Η επιλογή του ονόματος Roots, δηλαδή ρίζες, είναι συμβολική από δύο απόψεις. Από τη μία εκπροσωπεί το πρόσφορο έδαφος που δημιουργεί η γνώση – άλλωστε το εκπαιδευτικό πρόγραμμα στοχεύει να εξοπλίσει τις ελληνικές μικρομεσαίες επιχειρήσεις με τις βασικές πληροφορίες για το πώς θα προσελκύσουν κεφάλαια και επενδύσεις. Από την άλλη, περιγράφει και τη μοναδική διακλάδωση που θα καταγράψει η κάθε εταιρεία στο επιχειρηματικό της ταξίδι. Πέρα από ένα τυποποιημένο κομμάτι του προγράμματος, το Roots αναθέτει έναν μέντορα και έναν σύμβουλο επενδύσεων στην κάθε εταιρεία, προσαρμοσμένη στο όραμα και τις ανάγκες της.
Τα προϋπάρχοντα προγράμματα επιταχυντών για επιχειρήσεις συχνά συνοδεύονται και από κάποιο οικονομικό κίνητρο. Στην περίπτωση του Roots η φιλοσοφία αντιστρέφεται: η έλλειψη χρηματοδότησης του προγράμματος λειτουργεί ως κίνητρο μεταμόρφωσης των εταιρειών που συμμετέχουν. Ο στόχος, άλλωστε, είναι να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις που λαμβάνουν από το πρόγραμμα του Χρηματιστηρίου έτσι ώστε να μεταμορφωθούν και να προσελκύσουν από μόνες τους επενδυτικά κεφάλαια.
Ισως το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του φιλόδοξου προγράμματος του Χρηματιστηρίου είναι η πληθώρα φορέων που συμμετέχουν είτε ως σπόνσορες είτε ως μέντορες και σύμβουλοι, προσφέροντας τη γνώση τους αφιλοκερδώς. Είναι μια απόδειξη πως η θέληση για να επαναπροσδιοριστεί η εκπαίδευση και να αλλάξει ριζικά τον ελληνικό επιχειρηματικό κόσμο υπάρχει και περισσεύει. Μακάρι, ταυτοχρόνως, και να ριζώσει.