Οι ειδικές τεχνικές διάσωσης και αντιμετώπισης επειγόντων περιστατικών, αλλά και οι νέες τεχνολογίες στην ιατρική, αποτελούν σημεία αιχμής στα οποία οφείλει να επικεντρωθεί η συνεχιζόμενη εκπαίδευση των Ελλήνων γιατρών.
Μελέτη που πραγματοποιήθηκε από τον Τομέα Οικονομικών της Υγείας της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας (καθηγητής κ. Γιάννης Κυριόπουλος) και το Τμήμα Διοίκησης Μονάδων Υγείας και Πρόνοιας των ΤΕΙ Αθηνών (καθηγητής κ. Σωτ. Σούλης) ανέδειξε τις ανάγκες για συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση των νοσοκομειακών γιατρών, όπως τις εκφράζουν οι ίδιοι.
Οχτώ στους δέκα γιατρούς αναφέρουν ως άμεση προτεραιότητα την εκπαίδευσή τους στην καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση και την επείγουσα προνοσοκομειακή και νοσοκομειακή ιατρική, αναγνωρίζοντας ότι έχουν ανάγκη από μεγαλύτερη κατάρτιση στον κρίσιμο αυτό τομέα. Σε υψηλή προτεραιότητα θέτει επίσης το 58% των γιατρών την εκπαίδευσή του σε ειδικές θεραπείες και τεχνικές, αλλά και στη δημόσια υγεία, ενώ η αντιμετώπιση των ενδονοσοκομειακών λοιμώξεων, που αναδύονται σε μια πραγματική πληγή για το σύγχρονο νοσοκομείο, τίθεται επίσης επιτακτικά, ως τομέας υψηλής προτεραιότητας για τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση.
Η Ελλάδα δεν έχει εφαρμόσει την υποχρεωτική συνεχή εκπαίδευση και κατάρτιση για τους γιατρούς, οι οποίοι είναι ελεύθεροι να συμμετέχουν στα προγράμματα που επιλέγουν. Από την έρευνα προέκυψε ότι οι Ελληνες γιατροί είναι καλά ενημερωμένοι για τις επιστημονικές εξελίξεις κυρίως με τους παραδοσιακούς τρόπους (παρακολούθηση εντύπων-συνεδρίων) και σε μικρότερο βαθμό με τα σύγχρονα μέσα (ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες, εκπαίδευση από απόσταση μέσω ηλεκτρονικών μέσων).
Ομως, παρά το γεγονός αυτό υπάρχουν σημαντικά προβλήματα στον τομέα της συνεχιζόμενης εκπαίδευσης λόγω έλλειψης μηχανισμού για τον προγραμματισμό, την παρακολούθηση, την πιστοποίηση και την αξιολόγηση των διαφόρων δραστηριοτήτων. Τα τελευταία χρόνια έγινε κάποια πρόοδος στον τομέα αυτόν με τη δημιουργία σε μερικά δημόσια νοσοκομεία κέντρων επαγγελματικής κατάρτισης. Μέχρι σήμερα έχουν πιστοποιηθεί 32 φορείς για την κατάρτιση του προσωπικού των νοσοκομείων σε περιφερειακό επίπεδο. Ωστόσο, η πλειοψηφία των φορέων συγκεντρώνεται στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας…
«Οι 15 ημέρες δεν αρκούν…»
Σύμφωνα με εμπειρικές έρευνες, κάθε τρία χρόνια απαξιώνεται το 80% των γνώσεων του ανθρώπινου κεφαλαίου. Και αυτό όμως να μην ισχύει, στην ιατρική οι γνώσεις του 1970 δεν αρκούν για το 2001, «άλλες ισχύουν, άλλες όχι και άλλες έχουν τροποποιηθεί». Για το πόσο σημαντική είναι η συνεχής εκπαίδευση στον κρίσιμο για την ανθρώπινη ζωή τομέα της Επείγουσας Ιατρικής μιλάει στην «K» ο διευθυντής της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του νοσοκομείου Παίδων «Αγλαΐα Κυριακού», κ. Γιάννης Παπαδάτος.
«Δεν εκπλήσσομαι με την ανάγκη των γιατρών να εκπαιδευτούν στα διάφορα θέματα επειγουσών καταστάσεων. Και δεν εκπλήσσομαι, διότι γνωρίζω ότι οι επείγουσες καταστάσεις δυστυχώς δεν αντιμετωπίζονται από όλους τους γιατρούς. Τείνει να γίνει στο νοσοκομείο μια ομάδα κρούσης που αναλαμβάνει όταν έρχεται ένα βαρύ επείγον περιστατικό, δηλαδή ένα τροχαίο, ένα βαρύ έγκαυμα μια βαριά σηψαιμία, στα εξωτερικά ιατρεία.
Εφ’ όσον υπάρχει Μονάδα Εντατικής Θεραπείας, αυτή η ομάδα κρούσης προέρχεται από την ΜΕΘ, αλλιώς αναλαμβάνουν οι αναισθησιολόγοι να διασωληνώσουν τον ασθενή και να υποστηρίξουν τα ζωτικά όργανα, τη ζωή δηλαδή, την καρδιά, την αναπνοή».
Επιλογή
– Αυτοί δεν αρκούν πάντα.
– Το είδα στους σεισμούς της 7ης Σεπτεμβρίου. Το νοσοκομείο μας εφημέρευε, είχαμε πολλούς τραυματίες και νεκρούς. Οταν έφθασα είδα πολλούς ανθρώπους να ασχολούνται με ένα παιδί που πέθαινε, δεν είχε νόημα. Είναι αυτό που λέμε επιλογή ασθενών, έπρεπε να βοηθήσουμε τα παιδιά που είχαν ανάγκη να μη γίνουν βαριά δεν γίνεται αλλιώς όταν έχει 40 τραυματίες. Αυτό όμως πρέπει κάποιος να εκπαιδευτεί για να το μάθει, να διακρίνει τα ελαφρά από τα μέτρια και τα βαριά περιστατικά.
– Δεν διδάσκεται στο πανεπιστήμιο;
– Γίνεται μια προσπάθεια 15 μόλις ημερών στο πέμπτο έτος στο μάθημα της Εντατικής Θεραπείας από τον καθηγητή κ. Χάρη Ρούσσο. Είναι φανερό ότι ο χρόνος δεν αρκεί, παρ’ ότι ο κ. Ρούσσος αγωνίζεται προς την κατεύθυνση αυτή.
Από τη μελέτη της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας και των ΤΕΙ, βλέπω ότι οι νοσοκομειακοί γιατροί ζητούν μετ’ επιτάσεως να εκπαιδευτούν στην καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση. Είναι μια αλληλουχία πράξεων, από το Α πας στο Β και μετά στο Γ, που χρειάζεται υπενθύμιση, δεν γίνεται να γίνει βίωμα με μια φορά. Δεν μπορείς να πας από το Α στο Γ και μετά στο Β, όπως γίνεται δυστυχώς σε ορισμένες περιπτώσεις.
– Το πρώτο μέρος είναι μαλάξεις και το φιλί της ζωής. Υπάρχουν γιατροί που δεν το γνωρίζουν αυτό;
– Πολλοί δεν το γνωρίζουν με τη σωστή αλληλουχία και το σωστό τρόπο. Στα ξένα πανεπιστήμια οι φοιτητές το διδάσκονται κάθε χρόνο στη διάρκεια των σπουδών τους. Από τη στιγμή που θα μπουν στο νοσοκομείο έχουν κάθε χρόνο ένα υπενθυμιστικό σεμινάριο.
Απαραίτητη
– Η βασική καρδιοαναπνευστική αναζωογόνηση είναι μια τεχνική που όλοι θα πρέπει να γνωρίζουμε…
– Φυσικά. Και εγώ εάν είμαι στην παραλία και συμβεί κάτι, μια ανακοπή, δεν θα έχω μαζί μου ούτε φάρμακα ούτε μηχανήματα, πρέπει να την αντιμετωπίσω με τα χέρια μου και το μυαλό μου.
Ο ασθενής πρέπει να κρατηθεί στη ζωή, να μεταφερθεί στο νοσοκομείο ή άλλη υγειονομική υπηρεσία και εκεί να γίνει η προχωρημένη ανάνηψη με διασωλήνωση, φάρμακα κ.τ.λ., ώστε ο άνθρωπος να μην κινδυνεύει να πεθάνει, να διατηρηθεί σταθερή η καρδιά και η αναπνοή του.
– Αυτό πια γίνεται από εντατικολόγο ή αναισθησιολόγο…
– Κανονικά όχι, δεν είναι υποχρεωτικό. Τη βασική και προχωρημένη ανάνηψη οφείλουν να τη γνωρίζουν όλοι οι γιατροί, να μην περιμένουμε τους εντατικολόγους ως σωτήρες. Αλλωστε, όπως είπατε, τη βασική ανάνηψη οφείλουμε να τη γνωρίζουμε όλοι και οι νοσηλευτές και οι φυσιοθεραπευτές και εσείς. Μην ξεχνάτε ότι στην Αμερική έχουν εκπαιδευτεί 60 από τα 250 εκατομμύρια Αμερικανοί, οι οποίοι και αυτοί κάνουν συχνά υπενθυμιστικά σεμινάρια. Επαναλαμβάνω: Καρδιοπνευμονική αναζωογόνηση και επείγουσα προνοσοκομειακή ιατρική, είναι κάτι που λείπει από την εκπαίδευση των Ελλήνων γιατρών. Και όταν αντιμετωπίζει ένα δύσκολο περιστατικό, που όμως δεν κινδυνεύει άμεσα η ζωή του καθενός, ένας γιατρός έχει την πολυτέλεια να ψάξει στο Internet να επικοινωνήσει με συναδέλφους του, να γράψει στο εξωτερικό. Οταν όμως η καρδιακή λειτουργία και η αναπνοή του ασθενούς είναι επισφαλής δεν έχεις καμία πολυτέλεια χρόνου, κάτι πρέπει να κάνεις. Οι νοσοκομειακοί γιατροί και αυτοί που κάνουν εξωτερικά ιατρεία βρίσκονται συχνά σ’ αυτή τη θέση.
Δεν γνωρίζουν
– Αυτοί γνωρίζουν, φαντάζομαι.
– Να το πω αλλιώς. Θα έπρεπε να γνωρίζουν πολύ καλύτερα και το λένε έμμεσα οι γιατροί που απάντησαν στο ερωτηματολόγιο, το 80%. «Θα ήθελα να εκπαιδευτώ σε αυτό το αντικείμενο» που σημαίνει ότι βασικά δεν το γνωρίζω, ή το ξέρω έτσι κι έτσι. Αυτά τα σεμινάρια που στη Δυτική Ευρώπη, στον Καναδά, στην Αμερική είναι υποχρεωτικά αρχίζουν να γίνονται πάντως και εδώ συν τω χρόνω. Οπως παραδείγματος χάριν η προσπάθεια που ξεκίνησε από τον καθηγητή κ. Ανδρουλάκη στην Πάτρα για την αντιμετώπιση του τραύματος και συνεχίζεται και από άλλες κλινικές. Η πρώτη μία ώρα είναι πολύτιμη για τη ζωή. Λέμε η πρώτη «χρυσή» ώρα, ενώ η πρώτη μισή «πλατινένια», ακόμη πιο σοβαρή. Αυτό σημαίνει ότι αν χτυπήσεις στη Σίκινο, οι γιατροί του Κέντρου Υγείας οφείλουν να σε σταθεροποιήσουν πριν σε στείλουν στην Αθήνα. Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να γίνουν καθορισμένα προγράμματα υποχρεωτικής εκπαίδευσης όλων των γιατρών. Στο τέλος, αν δεν γίνει από κάποια κεντρική υπηρεσία, οφείλει να το κάνει το πανεπιστήμιο.
Αναγκαίος ο έλεγχος
– Εως τότε θα πληρώνουμε αυτήν την αδυναμία;
– Θα σας πω ένα παράδειγμα. Στις μαλάξεις πιέζεις το στέρνο με μια καθορισμένη δύναμη. Δεν μπορείς να πιέσεις με όλη σου τη δύναμη, ούτε με μια ελαφρότατη δύναμη, γιατί δεν θα πετύχει. Εάν πάλι πιέσεις πολύ δυνατά σπάνε πλευρά και το κάταγμα των πλευρών μπορεί να προκαλέσει άλλα ιατρογενή προβλήματα.
Πρέπει να γίνει και εδώ όπως στο εξωτερικό. Μετά τα εκπαιδευτικά προγράμματα γίνονται εξετάσεις και υπάρχουν χώρες που, αν δεν κάνεις καλά τη δουλειά σου, σου παίρνουν το δίπλωμα. Διότι ως γιατροί είμαστε διαπιστευμένοι να κάνουμε καλά τον κόσμο. Δεν πρέπει κάποιος να ελέγξει τι ξέρω; Δυστυχώς δεν υπάρχει μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης. Διότι εάν έρθεις από το Χάρβαρντ είναι το πιθανότερο ότι είσαι πάρα πολύ καλά εκπαιδευμένος. Τι γίνεται όμως με όσους έρχονται από τα πανεπιστήμια των ανατολικών χωρών; Ή το άλλο. Σε μια πανεπιστημιακή κλινική που δίνει ειδικότητα Παιδιατρικής.
Σε τακτά χρονικά διαστήματα, υπάρχει ένας μηχανισμός παρακολούθησης και αξιολόγησης που ελέγχει. Τι ασθενείς νοσηλεύτηκαν με τι θνησιμότητα, τι αποτελέσματα υπήρξαν. Παραδείγματος χάριν, η Παιδιατρική Κλινική του νοσοκομείου Τριπόλεως, σήμερα έχει πολύ μεγάλα προβλήματα και όμως δίνει ακόμη ειδικότητα. Εχουν μείνει ένας – δύο γιατροί που τρέχουν για το κλινικό έργο. Πώς θα εκπαιδεύσουν και άλλους γιατρούς…
Με διδακτορικό σχεδόν οι μισοί
Η μελέτη πραγματοποιήθηκε σε ένα τυχαίο δείγμα γιατρών των νοσοκομείων της χώρας, με σκοπό να προσδιορίσει ποια είναι σήμερα τα γενικά χαρακτηριστικά των νοσοκομειακών γιατρών, ποιες είναι οι δραστηριότητές τους όσον αφορά την εκπαίδευση και την έρευνα και ποιες είναι οι ανάγκες, όπως τις εκφράζουν οι ίδιοι, για συνεχιζόμενη εκπαίδευση. Για το σκοπό αυτό διανεμήθηκαν 500 ερωτηματολόγια.
Το επιστημονικό επίπεδο των γιατρών βρέθηκε υψηλό, αφού οι περισσότεροι (72%) έχουν κάνει μεταπτυχιακές σπουδές εξειδίκευσης, πολλοί έχουν διδακτορικό (47,5%) και σχεδόν όλοι (97%) γνωρίζουν μία τουλάχιστον ξένη γλώσσα. Πρόκειται για γιατρούς από όλους τους τομείς κυρίως διευθυντές και επιμελητές Α’ με υπηρεσία από 11 έως 20 χρόνια και ηλικία από 36 έως 60 ετών.
Από τα αποτελέσματα της έρευνας φαίνεται ότι το σύνολο σχεδόν των γιατρών του δείγματος ενημερώνονται πολύ συχνά για τις εξελίξεις της επιστήμης τους. Αυτό κυρίως γίνεται με την παρακολούθηση των ειδικών επιστημονικών εντύπων (82,5%) και τη συμμετοχή σε συνέδρια και σεμινάρια (60,2%). Ενα μεγάλο ποσοστό των γιατρών (77,2%) συμμετέχει ενεργά σε ερευνητικές και επιστημονικές δραστηριότητες και παρουσιάζει επιστημονικές εργασίες σε συνέδρια.
Συνέδρια και σεμινάρια
Η συμμετοχή σε συνέδρια και σεμινάρια είναι μεγαλύτερη στους άνδρες γιατρούς και σε όσους κατέχουν διδακτορικό δίπλωμα, οι οποίοι όπως είναι αναμενόμενο έχουν αυξημένες ερευνητικές και επιστημονικές δραστηριότητες.
Ο ιατρικός τομέας στον οποίο ανήκουν και η θέση τους στην ιατρική ιεραρχία δεν επηρεάζουν τη συμμετοχή τους σε συνέδρια και ερευνητικές δραστηριότητες. Αντίθετα επηρεάζουν τα χρόνια υπηρεσίας στο νοσοκομείο δεδομένου ότι τη μεγαλύτερη συμμετοχή έχουν οι γιατροί με προϋπηρεσία 6 έως 10 χρόνια.
Εξι στους δέκα γιατρούς δήλωσαν ότι έχουν παρακολουθήσει προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης τα τελευταία πέντε χρόνια: τέσσερις στους δέκα μέσω του υπουργείου Υγείας και τρεις στους δέκα μέσω κάποιου ιδιωτικού φορέα (41,4%% το υπουργείο Υγείας, 31% ιδιωτικός φορέας, 18,4% το Πανεπιστήμιο και 9,2% το Ινστιτούτο Διαρκούς Επιμόρφωσης του υπουργείου Δημόσιας Διοίκησης). Τη μεγαλύτερη συμμετοχή σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης έχει η ομάδα των γιατρών που εργάζεται σε νοσοκομείο από έξι έως είκοσι χρόνια, ενώ τη μικρότερη εμφανίζει η ομάδα των γιατρών με προϋπηρεσία άνω των 20 ετών.
Επτά στους δέκα γιατρούς πιστεύουν ότι η μεγάλη διάρκεια των προγραμμάτων αυτών είναι ανασταλτικός παράγοντας για την παρακολούθησή τους και το ιδανικό χρονικό.διάστημα σε σχέση με τις επαγγελματικές υποχρεώσεις τους είναι μέχρι δύο εβδομάδες, ενώ ένας στους δύο εκτιμά ότι τα προγράμματα γίνονται περισσότερο προσιτά όταν διεξάγονται εντός του ωραρίου εργασίας.
Οσοι δεν παρακολούθησαν αντίστοιχα προγράμματα δηλώνουν ότι αυτό οφείλεται κυρίως στις υποχρεώσεις τους στο νοσοκομείο, αν και πιστεύουν ότι η συμβολή των εκπαιδευτικών σεμιναρίων στην επαγγελματική τους συμπεριφορά είναι ιδιαίτερα σημαντική.
«Δεν υπάρχει αμφιβολία από τα στοιχεία της έρευνας, αλλά και από άλλες αναφορές ερευνητικού χαρακτήρα και τη γενική εντύπωση και αποδοχή στον ελληνικό πληθυσμό», σημειώνει ο κ. Κυριόπουλος, «ότι το ιατρικό σώμα στην Ελλάδα είναι υψηλού επιπέδου και με πάρα πολλές δυνατότητες».
Μεγάλο στοίχημα
«Επίσης είναι γνωστό ότι η άσκηση της κλινικής ιατρικής στη χώρα μας δεν βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση από άλλες προηγμένες χώρες. Ομως, οι επενδύσεις στο ανθρώπινο κεφάλαιο μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης, αλλά και της συνεχιζόμενης διά βίου εκπαίδευσης δεν έχουν αρθεί σε υψηλή προτεραιότητα. Η πρόοδος η οποία συντελέστηκε τα τελευταία χρόνια με τη δημιουργία των Κέντρων Επαγγελματικής Κατάρτισης στα τριτοβάθμια περιφερειακά νοσοκομεία, όπως επίσης και οι αξιέπαινες προσπάθειες των επιστημονικών ιατρικών εταιρειών, καλύπτουν εν μέρει το θέμα. Χρειάζεται όμως μια σοβαρότερη προσέγγιση και μια ανασυγκρότηση. Χρειάζεται η αξιολόγηση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, η πιστοποίησή τους ώστε να υπάρχει βεβαιότητα για μια στέρεη και έγκυρη γνώση, αλλά και -θα έλεγα- η υποχρέωση των γιατρών και των επιχειρήσεων που απασχολούν ιατρικό προσωπικό να επενδύουν στο ανθρώπινο κεφάλαιο. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει επίσης να συνδεθεί η άσκηση της κλινικής επαναπιστοποίησης της ποιότητας του παραγόμενου έργου μέσω ενός μηχανισμού αξιολόγησης του ιατρικού δυναμικού.
Πρόκειται για το μεγάλο στοίχημα των επόμενων ετών, μια σημαντική παράμετρο για τη βελτίωση της ποιότητας των ιατρικών υπηρεσιών και την υπεράσπιση των συμφερόντων των χρηστών των υπηρεσιών υγείας».