«Τοιαύτη ήτο η σφοδρότης και η ακρίβεια της Τουρκικής βολής, ώστε εντός ελαχίστου χρόνου τα προκεχωρημένα Ελληνικά χαρακώματα ανεσκάφησαν τελείως και τα κατέχοντα ταύτα τμήματα απεδεκατίσθησαν. […] Ουδέποτε μέχρι της ημέρας εκείνης τα εν Μικρά Ασία Ελληνικά στρατεύματα είχον υποστή τοιούτον σφοδρόν και αποτελεσματικόν βομβαρδισμόν». Ετσι περιγράφει η Επίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922 του Γενικού Επιτελείου Στρατού την έναρξη της τουρκικής επίθεσης στο Αφιόν Καραχισάρ.
14 Αυγούστου 1922
«Οπως άλλοι, δεν επιμένομεν να έχωμεν την θέσιν ανεύθυνου τιμητού των υπευθύνων πολιτικών ανδρών της χώρας. Οπως ουδείς άλλος, εζήσαμεν μετ’ αυτών ημέραν προς ημέραν τους μήνας και τα έτη των προσπαθειών. Σήμερον, φρονούμεν σπουδαίως ότι η περίοδος των προσπαθειών αυτών, αίτινες έπρεπε να υπάρξουν, των θυσιών, αίτινες έπρεπε να καταβληθούν, αν δεν έληξε, λήγει».
Ηταν ξημερώματα της 13ης Αυγούστου 1922. Πριν καλά καλά ανατείλει ο ήλιος, άρχιζε και η επίθεση του τουρκικού πεζικού. Την επίθεση παρακολουθούσαν από παρατηρητήριο στην κορυφή του Καλετζίκ Νταγ ο Μουσταφά Κεμάλ και οι επιτελείς.
Πορεία ορειβατικού πυροβολικού στην περιοχή του Τουμλού Μπουνάρ, το καλοκαίρι του 1921 (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Η τουρκική πλευρά είχε προετοιμαστεί για την επίθεση. Η ημερομηνία έναρξής της αποφασίστηκε, παρουσία του Κεμάλ, στις 7 Αυγούστου. Αρκετά πριν, ο τουρκικός στρατός είχε ανασυγκροτηθεί και ενισχυθεί πολλαπλώς, είχε διαταχθεί κατάλληλα, ώστε να διαθέτει υπεροχή στην περιοχή, και είχε πραγματοποιήσει παραπλανητικές επιθέσεις.
Ελληνες της Σμύρνης στην προκυμαία, περιμένοντας τις βάρκες που θα τους μεταφέρουν στα πλοία (Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, Αθήνα).
Στο ελληνικό στράτευμα, αντιθέτως, η κατάσταση δεν ήταν καλή. Ανεπτυγμένο σε ένα μέτωπο 713 χιλιομέτρων, είχε την τελευταία επιθετική επιχείριση στον Σαγγάριο (Αύγουστος 1921). Μάλιστα, τον Αύγουστο του 1922 βρισκόταν «εις χαμηλόν επίπεδον», ήταν «εξαντλημένο σωματικώς και ηθικώς», είχε «εγκατάλειψη στο πεδίο της μάχης το 50% περίπου της μαχίμου δυνάμεώς του», το δε ηθικό του είχε υποστεί «διάβρωσιν και μείωσιν» (Επίτομη Ιστορία…).
Εύζωνοι με την πολεμική εξάρτυσή τους σε πορεία, κατά τις επιχειρήσεις του Μαρτίου 1921 (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).
Την επόμενη ημέρα, 14 Αυγούστου, τα τουρκικά στρατεύματα διασπούν τις ελληνικές δυνάμεις και συντρίβουν τμήματά τους. Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα αναδιπλώνεται άτακτα. Την ίδια ημέρα δημοσιεύεται στην «Καθημερινή» άρθρο με τίτλο «Οίκαδε…». Εκτιμώντας ότι η Ελλάδα δεν έχει διεθνή στήριξη, ο Γ.Α. Βλάχος –αυτός ήταν ο συντάκτης του– στηλίτευε, τρόπον τινά, την κυβέρνηση και κατέληγε: «Η Ελλάς […] έχει υποχρέωσιν να διαχειμάση οίκαδε» – ζητούσε, δηλαδή, την επιστροφή των ελληνικών στρατευμάτων στην πατρίδα. Το άρθρο επικρίθηκε από πολλούς, καθώς θεωρήθηκε ότι συνετέλεσε στην ηθική κατάρρευση του στρατού. Τα χρονικά όσο και άλλα δεδομένα, βέβαια, δείχνουν ότι το ηθικό και η υποχώρηση του ελληνικού στρατού κρίθηκαν από άλλους παράγοντες και όχι από τις παρεμβάσεις του Τύπου.
Η καταστροφή της Σμύρνης στη λαϊκή εικονογραφία της εποχής, έργο του Σωτηρίου Χρηστίδη (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, Αθήνα).