Ο επίσκοπος Οδησσού Παύλος επισκέφθηκε την περασμένη εβδομάδα το Αγιον Ορος, έχοντας το «Συστατήριο» του Οικουμενικού Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίου, που επέχει ισχύ διαβατηρίου για τους ξένους εκκλησιαστικούς αξιωματούχους, προκειμένου να περάσουν στον Αθω. Με αυτό ανά χείρας, ο Ουκρανός μητροπολίτης, επιφανές στέλεχος της αυτοκέφαλης Eκκλησίας της πατρίδας του, πραγματοποίησε προσκύνημα στον Αθω.
Κανονικά το «Συστατήριο» έπρεπε να ανοίξει στον ίδιο και στη συνοδεία του διάπλατες τις πόρτες στα μοναστήρια που επισκέφθηκαν. Δεν έγινε, όμως, αυτό παντού. Σε κάποιες μονές, τις πλέον πιστές στο Φανάρι, οι μοναχοί έψαλαν στους Ουκρανούς «ευλογημένος ο ερχόμενος» και τους παρείχαν απλόχερα την παραδοσιακή αγιορείτικη φιλοξενία. Κάποιες άλλες, στις οποίες ασκεί ποικιλοτρόπως «γοητεία» το Πατριαρχείο Μόσχας αλλά ούτε μπορούν και να εναντιωθούν στις επιλογές της ανωτέρας πνευματικής αρχής, του Οικουμενικού Πατριαρχείου δηλαδή, μισάνοιξαν με βαριά καρδιά τις πόρτες και ύστερα από μερικούς ασπασμούς και σύντομες υποδοχές στο προαύλιο, έσπευσαν να απαλλαγούν από τους «σχισματικούς».
Εκεί, όμως, που ο Παύλος και η συνοδεία του βρήκαν κλειστή την πόρτα ήταν η μονή Παντελεήμονος, το λεγόμενο ρωσικό μοναστήρι. Ο ρωσικής καταγωγής ηγούμενος, αγνοώντας την έγγραφη εντολή του Οικουμενικού Πατριάρχη, δεν τους επέτρεψε καν την είσοδο, μολονότι η πλειονότητα των μοναχών είναι ουκρανικής καταγωγής αλλά Ελληνες υπήκοοι που εγκαταβιούν σε ελληνικό «ξενόγλωσσο ή ξενόφωνο» μοναστήρι.
Ολα αυτά θα ήταν ήσσονος σημασίας ενδοεκκλησιαστικές αψιμαχίες, εάν το «Περιβόλι της Παναγίας» δεν είχε μετατραπεί σε «εμπόλεμη ζώνη» μεταξύ Ρωσικής Εκκλησίας και Οικουμενικού Πατριαρχείου με αφορμή τη σύγκρουση για τη χορήγηση από το Φανάρι αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Ο πόλεμος στον Αθω μεταξύ των δύο ισχυρών πόλων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, του Φαναρίου και της Μόσχας, διεξάγεται αιώνες τώρα και έχει να κάνει γενικότερα με τα πρωτεία στην παγκόσμια ορθόδοξη χριστιανοσύνη. Με τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Ουκρανική Εκκλησία, κατόπιν και αιτήματος του Κοινοβουλίου της χώρας, η ρωσική πλευρά μετέφερε τη σύγκρουση στο Αγιον Ορος.
Η γεωπολιτική διάσταση
Η απόσχιση της Εκκλησίας τους από το Πατριαρχείο Μόσχας ήταν για τους Ουκρανούς ένα μεγάλο βήμα προς την εθνική χειραφέτηση από τους Ρώσους και για τους τελευταίους ισχυρό πλήγμα τόσο στο θρησκευτικό πεδίο όσο και στους γεωπολιτικούς σχεδιασμούς του Κρεμλίνου. Ο τρόπος που αντέδρασε στη χορήγηση της αυτοκεφαλίας ο πρόεδρος Πούτιν καταγγέλλοντας ευθέως τον Οικουμενικού Πατριάρχη για… χρηματισμό, πρόδιδε εκνευρισμό της ρωσικής πολιτικής ηγεσίας, που βλέπει να απομακρύνεται ακόμα πιο πολύ από αυτήν η «μικρή Ρωσία», όπως θεωρεί την Ουκρανία ο ρωσικός εθνικισμός.
Ταυτόχρονα, το Πατριαρχείο Μόσχας, στο πλαίσιο της διακοπής των σχέσεών του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, κήρυξε «εμπάργκο» στο Αγιον Ορος απαγορεύοντας στους χιλιάδες Ρώσους πιστούς που το επισκέπτονται κάθε χρόνο να εξομολογούνται και να μεταλαμβάνουν των Αχράντων μυστηρίων, με «σύσταση» αν θελήσουν να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στον Αθω να επιλέξουν την ιερά μονή Παντελεήμονος. Σύμφωνα με ρεπορτάζ του βρετανικού τηλεοπτικού δικτύου BBC, η ηγεσία της Ρωσικής Εκκλησίας, σε μια άλλη μορφή πίεσης, προέτρεψε Ρώσους επιχειρηματίες να διακόψουν τη ροή χρήματος προς μοναστήρια και κελιά στο Αγιον Ορος, με τον εκπρόσωπο επί των εξωτερικών του Πατριαρχείου Μόσχας μητροπολίτη Βολοκολάμσκ, Ιλαρίωνα να επιβεβαιώνει τη ροή ρωσικού χρήματος στον Αθω.
«Θα τους συνιστούσα πλέον να στρέψουν την προσοχή τους, και να επενδύσουν στα ρωσικά μοναστήρια της χώρας τους. Εχουμε δικά μας μοναστήρια που έχουν μεγάλη ανάγκη. Αν υπάρχει η επιθυμία να δώσουμε χρήματα για έναν ιερό σκοπό, έχουμε πολλά περισσότερα ιερά προσκυνήματα απ’ ό,τι στο Αγιον Ορος», φέρεται να δήλωσε. Πηγές του Φαναρίου ανέφεραν ότι η ρωσική πλευρά εργάζεται πυρετωδώς και σε πολλά επίπεδα, με σκοπό να ρυμουλκήσει στις θέσεις της γύρω από το Ουκρανικό την πλειονότητα των μοναστηριών ώστε να διαμορφωθεί στην Ιερά Κοινότητα, ανώτατο διοικητικό όργανο της μοναστικής πολιτείας, συσχετισμός δυνάμεων εναντίον της επιλογής του κ.κ. Βαρθολομαίου.
«Βυζαντινή σιωπή»
Μια τέτοια εξέλιξη, όμως, θα προκαλούσε ρήγμα στις σχέσεις Αγίου Ορους και Οικουμενικού Πατριαρχείου προς όφελος της Μόσχας και η αγιορείτικη ηγεσία στις Καρυές είναι πολύ έμπειρη για να επιτρέψει να οδηγηθούν εκεί τα πράγματα.
Ετσι, επισημαίνουν οι ίδιες πηγές, και προκειμένου να αποφευχθούν ενδεχόμενες εσωτερικές αναταράξεις η Ιερά Κοινότητα απέφυγε να λάβει θέση, ούτε καν να συζητήσει, όπως φέρεται να πίεζε η ρωσική πλευρά κυρίως μέσω δηλώσεων και σχολίων ανώνυμων ή και επώνυμων παραγόντων της σε ΜΜΕ της Μόσχας και δι’ αυτών σε εκκλησιαστικές ιστοσελίδες, στο Ουκρανικό.
Οι Αγιορείτες φαίνεται να επιλέγουν, επί του παρόντος, τη «βυζαντινή σιωπή» για το θέμα αυτό, θέτοντας υπεράνω όλων τη μη διασάλευση των δεσμών και σχέσεων με τον πνευματικό ηγέτη της κοινωνίας τους, δηλαδή τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Φέρεται, μάλιστα, να διαμηνύθηκε από κύκλους της Ιεράς Κοινότητας ότι το Αγιον Ορος παραμένει στο πλευρό του Οικουμενικού Πατριαρχείου και δεν θα ανεχθεί την ταπείνωσή του…