Το σχέδιο ποινικού κώδικα που τέθηκε στη διαβούλευση κινείται προς μια σωστή κατεύθυνση: ελλογοποίηση των ποινών, κατάργηση των πταισμάτων, κυρίως δε απεμπλοκή από τον θεατρικό χαρακτήρα της ποινικής καταστολής (σήμερα άλλες ποινές απειλούνται και άλλες εκτίονται, στα δε πλημμελήματα σχεδόν καμία). Αρκετές διατάξεις, ιδίως του γενικού μέρους, επιλύουν προβλήματα ετών και υιοθετούν τις προταθείσες από την αρχική νομοπαρασκευαστική επιτροπή ρυθμίσεις, υπό την προεδρία του καθηγητή Ν. Ανδρουλάκη και στη συνέχεια του γράφοντος. Επίσης καταργούνται άστοχες διατάξεις όπως εκείνη του άρθρ. 5 παρ. 3 ΠΚ και αναδεικνύεται η σημασία της κοινωφελούς εργασίας ως κύρωσης.
Οι αντιδράσεις που προκάλεσε το σχέδιο επιβάλλουν νηφαλιότητα αντίστοιχη εκείνης που χαρακτηρίζει και τον πρόεδρο της επιτροπής, διακεκριμένο ποινικολόγο Χρ. Αργυρόπουλο. Χωρίς να αποδοθεί σκοπιμότητα, θα πρέπει ασφαλώς να προσελκύσουν την προσοχή μας οι διατάξεις οι οποίες, όπως ήδη παρατηρήθηκε, έχουν προφανείς συνέπειες από πλευράς αντεγκληματικής πολιτικής: Ο ιδρυτής εγκληματικής οργάνωσης, π.χ., τιμωρείται με το αυτό πλαίσιο ποινής όπως και το απλό μέλος, της ιδιότητός του λαμβανομένης υπόψη μόνον στην επιμέτρηση της ποινής. Το αξιόποινο του βιασμού περιορίζεται. Καθίστανται πλημμελήματα ο δεκασμός πολιτικών προσώπων, η παραβίαση του απορρήτου της προφορικής συνομιλίας, η κατ’ επάγγελμα τοκογλυφία και η κατασκευή και η κατοχή εκρηκτικών υλών, ενώ καταργείται το αξιόποινο της παροχής οδηγιών για την κατασκευή τους.
Πέραν αυτών, ωστόσο, υπάρχουν και άλλα ζητήματα που θα πρέπει να απασχολήσουν, πιστεύω, το αρμόδιο υπουργείο. Εντελώς ενδεικτικά παραθέτω μερικά από αυτά:
α) Σύμφωνα με το σχέδιο (άρθρ. 381 και 405) ο δράστης περιουσιακών εγκλημάτων (π.χ. κλοπή, υπεξαίρεση, απάτη κ.λπ.) απαλλάσσεται από κάθε ποινή αν, μέχρι την αμετάκλητη παραπομπή του, ικανοποιήσει εντελώς τον ζημιωθέντα νομιμοτόκως, ακόμη και αν η πράξη είναι κακούργημα πολλών εκατομμυρίων και στρέφεται κατά του Δημοσίου. Οι ρυθμίσεις αυτές, ωστόσο, μετατρέπουν τις ανωτέρω πράξεις σε οιονεί αστικά αδικήματα και ενθαρρύνουν τη νοοτροπία «αν με πιάσουν τα επιστρέφω και γλιτώνω», υπονομεύοντας τη συστημική εμπιστοσύνη που είναι το θεμελιώδες αίτημα κάθε ποινικού κώδικα.
β) Στην πολλαπλή ανθρωποκτονία από αμέλεια (κατ’ ιδέα συρροή), π.χ. πολύνεκρο ναυάγιο, εγκαταλείπεται η ισχύουσα ρύθμιση που επιτρέπει να επιβληθεί φυλάκιση μέχρι δέκα ετών, με αποτέλεσμα η εξ αμελείας πρόκληση πολλαπλών θανάτων να τιμωρείται κατά το σχέδιο το πολύ με φυλάκιση μέχρι πέντε ετών. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι ο δράστης έπειτα από κράτηση έξι μηνών, μπορεί να ζητήσει μετατροπή της ποινής σε κοινωφελή εργασία για ενάμιση ακόμη χρόνο και στη συνέχεια να απολυθεί υπό όρο (άρθρ. 105 Α β και 105Β του σχεδίου).
γ) Εντύπωση προκαλεί ότι στο σχέδιο η απρόσφορη απόπειρα δεν τιμωρείται. Αν π.χ. ο δράστης πυροβολήσει κατά του θύματος με όπλο κενό, νομίζοντας ότι είναι πλήρες, παραμένει ατιμώρητος. Η επιλογή αυτή του σχεδίου, που αντανακλά προφανή ιδεολογική τοποθέτηση, ευρίσκεται σε αντίθεση με τις σύγχρονες νομοθετικές και νομολογιακές αντιλήψεις και θα πρέπει επίσης να προσεχθεί.
δ) Καθιερώνεται αξιόποινο του Προέδρου της Δημοκρατίας για ενέργειες που ανάγονται στα καθήκοντά του (άρθρ. 159 του σχ.). Ισως θα έπρεπε να ληφθεί υπόψη το άρθρο 49 παρ. 1 του Συντάγματος («ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεν ευθύνεται οπωσδήποτε για πράξεις που έχει ενεργήσει κατά την άσκηση των καθηκόντων του παρά μόνο για εσχάτη προδοσία ή παραβίαση, με πρόθεση, του Συντάγματος»).
ε) Καταργήθηκαν οι απολύτως αναγκαίες πρόσφατες διατάξεις του άρθρ. 381 Α ΠΚ για τη φθορά ηλεκτρονικών δεδομένων κυρίως δε της DdoS (distributed Denial of Services).
στ) Ευκταίο θα ήταν, επίσης, να προσεχθούν ορισμένες αντιφάσεις που αποδυναμώνουν τη συστηματική συνοχή του σχεδίου. Ενώ π.χ. οι διατάξεις για την άμυνα και την κατάσταση ανάγκης απαιτούν σκοπό (άρθρα 22 και 25 του σχ.), στο άρθρ. 25 Α ορίζεται ότι το άδικο αίρεται ακόμη και όταν ο πράττων αγνοεί ότι αμύνεται ή βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης. Η ανακολουθία οφείλεται, για τους γνωρίζοντες, στην κατάργηση του αξιοποίνου της απρόσφορης απόπειρας.
ζ) Η επεξεργασία του νέου ΠΚ ήταν, τέλος, ευκαιρία και για τη θέσπιση νέων μορφών εγκληματικής συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο, όπως η κλοπή ταυτότητας (identity theft) και η προσβολή του blockchain, γνωστή ως Sybil attack. Πρόκειται για επικίνδυνες πρακτικές που απασχολούν τη διεθνή συζήτηση και ήδη κρούουν ή θα κρούσουν αναπόδραστα τη θύρα μας. Προέχουν, βεβαίως, τα φλέγοντα ζητήματα της ελληνικής πραγματικότητας. Ή, για να θυμηθούμε και τον ποιητή: «Για Λακεδαιμονίους θα μιλούμε τώρα;».
* Ο κ. Χρίστος Χ. Μυλωνόπουλος είναι καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών – Δικηγόρος.