Το υπουργείο Δικαιοσύνης παρουσίασε πρόσφατα τα σχέδια του νέου Ποινικού Κώδικα και του νέου Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Πρόκειται για βαρυσήμαντη νομοθετική πρωτοβουλία που φιλοδοξεί να θέσει σε νέες βάσεις την απονομή της ποινικής δικαιοσύνης στη χώρα μας.
Οι νέοι Κώδικες είναι καρπός δεκαετούς συστηματικής εργασίας πολυμελών και αντιπροσωπευτικών νομοπαρασκευαστικών επιτροπών που συγκροτήθηκαν από πανεπιστημιακούς, δικαστικούς λειτουργούς και δικηγόρους.
Η δημόσια συζήτηση και κριτική των σχεδίων είναι αναγκαία και ευπρόσδεκτη, αρκεί να γίνεται με σοβαρότητα και μετριοπάθεια και να μην υπηρετεί εγωιστικές ή μικροπολιτικές σκοπιμότητες, όπως συμβαίνει, δυστυχώς, με μερίδα των επικριτών ορισμένων ρυθμίσεων του νέου ΠΚ.
Βασικός στόχος του σχεδίου ΠΚ είναι η αναμόρφωση του κεφαλαίου των ποινών. Στο σχέδιο καταργείται η προβληματική «μετατροπή» της φυλάκισης (έως πέντε ετών!) σε χρήμα και αντικαθίσταται από τη χρηματική ποινή. Εκ παραλλήλου, η κοινωφελής εργασία προβιβάζεται σε κύρια ποινή, ώστε τα δικαστήρια να επιλέγουν την κατάλληλη για κάθε κατηγορούμενο αναλογική και αποτελεσματική ποινή. Το σύστημα ποινών εμπλουτίζεται ακόμη με εναλλακτικούς θεσμούς έκτισης, που συμβάλλουν στην επανένταξη των παραβατών. Επιδιώκεται με τον τρόπον αυτόν η αποκατάσταση της ισορροπίας του συστήματος των ποινών, αλλά και η ενίσχυση του κύρους της ποινικής λειτουργίας.
Το σημερινό καθεστώς των ποινών χαρακτηρίζεται από υπερβολές και ανορθολογικότητα. Η απειλή ακραίων ποινών (όπως π.χ. στον νόμο 1608/50 για τους καταχραστές του Δημοσίου) προκαλεί αφόρητες αδικίες, ενώ η τακτική άνευ διακρίσεως μείωση του εκτιτέου τμήματός τους με «έκτακτους» νόμους για την αποσυμφόρηση των φυλακών αποδυναμώνει την ποινική τιμωρία και προκαλεί δικαιολογημένη ανασφάλεια στην κοινωνία.
Με τον νέο Ποινικό Κώδικα επιδιώκονται εξάλλου η κάθαρση του ειδικού μέρους του από παρωχημένες ή περιττές διατάξεις και ο εμπλουτισμός του με νέες.
Τα πταίσματα παύουν να αποτελούν εγκλήματα και οι σχετικές παραβάσεις παραπέμπονται στη διοικητική νομοθεσία. Πλημμελήματα όπως η θρασύτητα κατά της αρχής, η κακόβουλη βλασφημία, η παράνομη αποδημία, η μετακίνηση οροσήμων, η απεργία δημοσίων υπαλλήλων, η εκμετάλλευση πόρνης κ.ά. καταργούνται. Ορισμένα από τα υφιστάμενα αδικήματα συστηματοποιούνται και περιγράφονται σαφέστερα (π.χ. βασανιστήρια, εγκληματική οργάνωση, απιστία), ενώ προστίθενται νέα αδικήματα (π.χ. επικίνδυνη οδήγηση, απάτη σχετική με τις επιχορηγήσεις), με σκοπό την καλύτερη αντιμετώπιση σύγχρονων μορφών παραβατικής συμπεριφοράς.
Για ένα τόσο σημαντικό νομοθέτημα, όπως ο νέος ΠΚ, η κριτική αξιολόγηση του βασικού προσανατολισμού του αλλά και των επιμέρους ρυθμίσεων είναι πολύτιμη. Η κριτική των ημερών που ασκείται δημοσίως μπορεί να διακριθεί σε δύο κατηγορίες. Στην πρώτη εντάσσονται ο νηφάλιος προβληματισμός για ενδεχόμενες αδυναμίες του νέου κειμένου και η υποβολή βελτιωτικών προτάσεων, οι οποίες ασφαλώς θα ληφθούν σοβαρά υπόψη κατά την τελική επεξεργασία του νέου Κώδικα.
Στη δεύτερη ανήκει η θορυβώδης αποδοκιμασία ορισμένων διατάξεων του σχεδίου ΠΚ, η οποία είναι ανώφελη και παραπλανητική. Ακόμη χειρότερη είναι η προσπάθεια να συνδεθεί ο νέος ΠΚ με τρέχουσες υποθέσεις και να ερμηνευθούν οι ρυθμίσεις του ως «εύνοια» σε πρόσωπα της δημοσιότητας. Αξίζει να σημειωθεί ότι το περιεχόμενο διατάξεων που επικρίνονται είχε αποκρυσταλλωθεί πολύ πριν υπάρξουν κάποιες από τις επίμαχες υποθέσεις. Η κριτική αυτού του είδους αποκαλύπτει στην πραγματικότητα ιδιοτελή κίνητρα των πρωταγωνιστών της, οι οποίοι επιδιώκουν, ίσως, να επηρεάσουν υποθέσεις που τους ενδιαφέρουν.
Η σοβαρή συζήτηση του νέου ΠΚ προϋποθέτει ότι οι μετέχοντες σε αυτήν εποπτεύουν το σύνολο των ρυθμίσεών του, πράγμα που δεν φαίνεται να χαρακτηρίζει μερίδα των επικριτών σε σχέση με τα ακόλουθα ζητήματα.
Η διάταξη του βιασμού (άρθρο 336) δεν οδηγεί στην εξασθένηση της προστασίας των θυμάτων σεξουαλικού εξαναγκασμού. Και τούτο διότι με την αναθεωρημένη διάταξη του άρθρου 343 η προστασία αυτή διευρύνεται και ενισχύεται με την τιμωρία κάθε μορφής εξαναγκασμού σε γενετήσια πράξη. Οι προβλεπόμενες ποινές κλιμακώνονται, βεβαίως, αναλόγως προς τη βαρύτητα και την απαξία των μέσων που χρησιμοποιεί ο δράστης.
Η απλή κατοχή εκρηκτικών υλών τιμωρείται στον νέο ΠΚ ως βαρύ πλημμέλημα με φυλάκιση τουλάχιστον τριών ετών, με ποινή δηλαδή η οποία δεν αναστέλλεται ούτε εξαγοράζεται, ενώ η χρήση εκρηκτικών στοιχειοθετεί και άλλα αδικήματα με κακουργηματικό χαρακτήρα, όπως ο εμπρησμός, η έκρηξη, η σκοπούμενη βαριά σωματική βλάβη, η απόπειρα ανθρωποκτονίας κ.λπ., ανάλογα με τις περιστάσεις κάθε υπόθεσης. Αδίκως λοιπόν ανησυχούν κάποιοι επικριτές ότι με τον νέο ΠΚ χορηγείται ασυλία σε βίαιους ταραξίες, οι οποίοι θα μπορούν να πυρπολούν κτίρια και ανθρώπους χωρίς να τιμωρούνται δεόντως. Ας σημειωθεί ότι ως πλημμέλημα τιμωρείται, σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία, και η παράνομη κατοχή όπλων στη βασική της μορφή.
Η συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση τιμωρείται αυτοτελώς με κάθειρξη έως δέκα έτη. Η διεύθυνση τέτοιας οργάνωσης δεν αποτελεί άλλη πράξη αλλά αφορά τον πρωτεύοντα ρόλο του δράστη εντός αυτής. Για αυτό στον νέο ΠΚ διαπλάθεται ως επιβαρυντική περίσταση, ως υπόδειξη δηλαδή προς τον δικαστή να επιβάλει ποινή που θα κινείται προς τα ανώτατα όρια του παρεχόμενου πλαισίου. Εννοείται ότι, αν ο «διευθύνων» την οργάνωση έχει συμμετάσχει σε άλλη αξιόποινη πράξη της οργάνωσης, θα τιμωρηθεί –αθροιστικώς!– και γι’ αυτήν.
Το ρατσιστικό κίνητρο, τέλος, εντάσσεται στη σωστή –συστηματικώς– θέση του, δηλαδή στο άρθρο 79 που ρυθμίζει την επιμέτρηση της ποινής. Το ύψος της τελευταίας επηρεάζεται δυσμενώς για τον καταδικαζόμενο αν διαπιστωθεί ότι η πράξη του εμψυχώθηκε από κίνητρα αυτού του είδους. Οι νέοι Κώδικες είναι έργα μακράς πνοής που αξιώνουν τη σοβαρή, απροκατάληπτη και μετριοπαθή αντιμετώπιση. Ας το λάβουν αυτό υπόψη τους όσοι συμμετέχουν στη δημόσια διαβούλευση.
* Ο κ. Ηλίας Γ. Αναγνωστόπουλος είναι πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Ποινικολόγων, καθηγητής της Νομικής Σχολής Αθηνών, μέλος της συντακτικής επιτροπής του σχεδίου ΠΚ.