Τα μεγάλα γράμματα στις συσκευασίες τροφίμων λένε συχνά μισές αλήθειες (και γι’ αυτό ίσως μεγάλα ψέματα), που μπορεί να οδηγήσουν σε ανθυγιεινές επιλογές προϊόντων. Την παρτίδα δεν σώζουν τα ψιλά γράμματα με την αναλυτική καταγραφή των συστατικών κάθε προϊόντος, ακριβώς γιατί είναι πολύ… ψιλά. Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Καταναλωτών (BEUC) αναδεικνύει με παρεμβάσεις της τα κενά ασφαλείας των ευρωπαϊκών κανονισμών για τη σήμανση των τροφίμων και εγκαλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για αδράνεια.
Πόσες φορές δεν έχουμε δει μια συσκευασία τροφίμων που διαφημίζει με μεγάλα γράμματα πως το περιεχόμενο είναι «πλούσιο σε ασβέστιο», «ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα», «είναι πλούσιο σε φυτικές ίνες» ή στην τάδε βιταμίνη; Οι ισχυρισμοί αυτοί πολλές φορές δεν είναι αβάσιμοι ή ψευδείς, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις λένε τη μισή αλήθεια. Δηλαδή μπορεί ταυτόχρονα το ίδιο προϊόν να είναι υπερβολικά «πλούσιο» και σε ζάχαρα, λίπη και αλάτι, με αποτέλεσμα η κατανάλωσή του (ιδίως σε μεγάλες ποσότητες) να είναι ανθυγιεινή. Η αυξημένη παρουσία ζάχαρης ή λιπαρών γράφεται στα ψιλά γράμματα, αλλά συχνά το δόλωμα του διατροφικού ισχυρισμού που προβάλλεται έντονα πάνω στη συσκευασία κερδίζει τη μάχη της προσοχής.
«Δεν μπορεί μια μητέρα στο σούπερ μάρκετ να ακτινογραφεί τα ψιλά γράμματα, όταν το κουτί βροντοφωνάζει πως έχει πολύ ασβέστιο και κάνει καλό στο παιδί της», λέει στην «Κ» ο Νίκος Τσεμπερλίδης, πρόεδρος του Κέντρου Προστασίας Καταναλωτή (ΚΕΠΚΑ). «Θα έπρεπε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή να έχει θέσει όρια στην περιεκτικότητα σε ζάχαρη, λιπαρά και ειδικά κορεσμένα, αλάτι για όποια τρόφιμα θέλουν να εμφανίσουν διατροφικούς ισχυρισμούς. Οι εταιρείες καταθέτουν φακέλους με πιο μετριοπαθείς ισχυρισμούς και όταν πάρουν την έγκριση υπερβάλλουν στη διαφήμιση», συμπληρώνει.
Η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Καταναλωτών εγκαλεί την Κομισιόν γιατί εδώ και δέκα χρόνια δεν έχει δημιουργήσει τα διατροφικά προφίλ, με τα οποία θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν οι σαθροί ισχυρισμοί που παρουσιάζουν ανθυγιεινά τρόφιμα ως υγιεινά. Η BEUC αναδεικνύει κυρίως το πρόβλημα της παχυσαρκίας, που αναπτύσσεται σε όλη την Ευρώπη. «Οταν οι μισοί Ευρωπαίοι είναι υπέρβαροι, μόνο υγιεινά τρόφιμα αξίζουν να φέρουν ισχυρισμούς πως κάνουν καλό», τόνισε πρόσφατα η διευθύντρια της BEUC, Μονίκ Γκογιένς. Η Ομοσπονδία καταγγέλλει πως η Ευρωπαϊκή Ενωση υιοθέτησε νομοθεσία για τη δημιουργία των «διατροφικών προφίλ» το 2006 με χρονοδιάγραμμα δημοσίευσής τους το 2009. «Δέκα χρόνια αργότερα, δεν βλέπουμε κανένα “σημείο ζωής”. Αντίθετα, η Επιτροπή ξεκίνησε μια διαδικασία επανεξέτασης για το εάν τα “διατροφικά προφίλ”, που δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, είναι σήμερα αναγκαία», τονίζει η BEUC.
Απαραίτητη η εκπαίδευση
Βάσιμες χαρακτήρισε τις ενστάσεις των καταναλωτικών οργανώσεων ο Βάιος Καραθάνος, καθηγητής στο Τμήμα Επιστήμης Διαιτολογίας-Διατροφής στο Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο. «Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να εκπαιδευθούν οι καταναλωτές να διαβάζουν τα ψιλά γράμματα. Η εμπειρία μου λέει πως οι εταιρείες δεν τολμούν να αλλάξουν τη σύνθεση, τα πρόστιμα είναι μεγάλα και οι έλεγχοι που κάνει ο ΕΦΕΤ είναι αποτελεσματικοί», λέει στην «Κ» ο κ. Καραθάνος. «Οι εταιρείες δεν λένε ψέματα, αλλά δεν λένε όλη την αλήθεια. Για παράδειγμα, μπορεί να μην αναφέρουν τους γαλακτοποιητές ή να μην αναγράφουν με τονισμένα γράμματα αλλεργιογόνες ουσίες, όπως υποχρεούνται», συμπληρώνει. Ο κ. Καραθάνος τονίζει πως η διαδικασία για να πάρει κάποιο τρόφιμο άδεια για διατροφικό ισχυρισμό είναι πολύ αυστηρή, ενώ δηλώνει ότι «έχει εμπιστοσύνη στον ΕΦΕΤ, που διαθέτει πρώτης τάξεως προσωπικό» παρά τις μεγάλες ελλείψεις στη σύνθεσή του.
Σύμφωνα με τον απολογισμό του Ενιαίου Φορέα Ελέγχου Τροφίμων για το 2018 πραγματοποιήθηκαν 8.987 έλεγχοι. Στο 8% (544) των επιχειρήσεων που ελέγχθηκαν πέρυσι διαπιστώθηκαν προβλήματα μη συμμόρφωσης με τη νομοθεσία. Στις επιχειρήσεις αυτές επιβλήθηκαν διοικητικές κυρώσεις, ενώ στους υπευθύνους 31 επιχειρήσεων υπήρξαν και ποινικές κυρώσεις. Οι περιπτώσεις μη συμμόρφωσης αφορούσαν κυρίως παραβιάσεις των κανόνων γενικής υγιεινής (41%), του συστήματος HACCP για την ανάλυση κινδύνου και τα κρίσιμα σημεία ελέγχου (20,8%), ενώ προβλήματα επισήμανσης αφορούσε το 19,2%. Οι υπόλοιπες ήταν για μη ασφαλή προϊόντα (10,2%) και για νοθεία-απάτη (2,4%).
Συνολικά το 2018 πραγματοποιήθηκαν 164 κατασχέσεις μη ασφαλών τροφίμων, συγκεντρώνοντας 72 τόνους προϊόντων, ενώ ανεστάλη η λειτουργία τεσσάρων επιχειρήσεων. Εντός του 2018 στον ΕΦΕΤ υποβλήθηκαν συνολικά 1.138 καταγγελίες πολιτών (εκ των οποίων σε ποσοστό 58,1% ήταν επώνυμες). Μόλις το 10,8% των καταγγελιών έγινε με προσκόμιση δείγματος, ενώ το 12,1% ήταν σχετική με την επισήμανση – παρουσίαση.