Στις 9 Απριλίου 1939, δύο ημέρες μετά την κατάληψη της Αλβανίας από τα ιταλικά στρατεύματα, ο Ι. Μεταξάς έγραφε στο ημερολόγιό του: «Ανακοινώ Ουάτερλοου απόφασιν να αντισταθώ μέχρις εσχάτων, ότι ο πόλεμος θα επεκταθεί εις όλην την Ελλάδα […]».
Η εκτίμησή του είναι προφανής: ο πόλεμος ήταν προ των πυλών. Από αυτήν απορρέει το πρόγραμμα προετοιμασίας της χώρας που έθεσε σε εφαρμογή, προσπαθώντας να διατηρεί φαινομενικά την ουδετερότητα της Ελλάδας.
Ομως τα σύννεφα του πολέμου πύκνωναν και πλέον από τις πρώτες ημέρες του 1939 δεν ήταν μόνο σύννεφα. Στο πρώτο εξάμηνο της επόμενης χρονιάς, η προέλαση των ναζιστικών στρατευμάτων, η κήρυξη του πολέμου στη Γαλλία και στη Βρετανία από τον Μουσολίνι, η Μάχη της Αγγλίας διαμόρφωναν ένα νέο σκηνικό.
Την ίδια εποχή γίνεται εμφανής ο επόμενος στόχος του Μουσολίνι, καθώς εντείνονται οι προκλήσεις και τα σκηνοθετημένα διαβήματα εναντίον της Ελλάδος. Στις 14 Αυγούστου 1940, ο Ελληνας πρέσβης στη Ρώμη Ι. Πολίτης τηλεγραφούσε: «Ούτω η Ιταλία ζητεί αναφανδόν τον ακρωτηριασμόν της Ελλάδος και δη επειγόντως. Ολα τα μέχρι τούδε γνωστά αποτελούν προοίμιον του κεφαλαίου τούτου».
Μία ημέρα αργότερα, το εύδρομο «Ελλη», που βρισκόταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου για την εορτή της Μεγαλόχαρης, επλήγη από τορπίλη υποβρυχίου και βυθίστηκε. Αν και έγινε αντιληπτή η εθνικότητα του υποβρυχίου –ήταν το ιταλικό «Delphino»–, το πόρισμα της έρευνας κρατήθηκε μυστικό, σε μια προσπάθεια να διατηρήσει η Ελλάδα την ουδετερότητά της.
Η κατάληψη της Ρουμανίας από τον Χίτλερ (7 Οκτωβρίου) ενόχλησε τον Μουσολίνι και επιτάχυνε τις εξελίξεις. Ετσι, στις 15 Οκτωβρίου 1940, ο Ντούτσε θα παρουσιάσει στους επιτελείς του το σχέδιο επίθεσης εναντίον της Ελλάδας. Οταν, λοιπόν, ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι έφτασε στην πρωθυπουργική κατοικία στις 3 παρά 10 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου για να παραδώσει το ιταλικό τελεσίγραφο, ο Μεταξάς απάντησε χωρίς δισταγμό: «Alors, c’est la guerre» («Λοιπόν, έχουμε πόλεμο»). Με την άρνησή του να υποκύψει στους ιταλικούς εκβιασμούς συντάχθηκε ομόθυμα ο ελληνικός λαός. Σύντομα αυτό το κλίμα θα φέρει αποτελέσματα, στα μετόπισθεν αλλά και στο μέτωπο.
«Εκεί εις την γωνίαν όπου ηλπίζαμεν ότι δεν θα μας φθάσουν αι σφαίραι και τα θραύσματα των οβίδων, παρουσιάσθη εξαφνικά το στιλέτο. Θα το υποδεχθώμεν με το μέτωπον υψηλά, με το στήθος προτεταμένον, με τας χείρας ενόπλους […]».