Είναι εύκολο να υπερασπιστούμε μια απόφαση όταν εναρμονίζεται με τις ηθικές αξίες μας – ή έστω τις αξίες που θέλουμε να πιστεύουμε ότι καθοδηγούν τις πράξεις μας, όπως η εντιμότητα, η δικαιοσύνη ή η γενναιοδωρία. Στην πραγματικότητα, η «ακλόνητη» ηθική μας καθορίζεται από τις καταστάσεις πολύ περισσότερο από όσο φανταζόμαστε, υποστηρίζουν ερευνητές από το Dartmouth College. Οταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ασυνήθιστες καταστάσεις, τα όρια ανάμεσα στο ηθικά «σωστό» και το «λάθος» παύουν να είναι τόσο ξεκάθαρα, κάτι που πιθανότατα γνωρίζουν καλά όσοι έχουν ζήσει πολέμους ή περιόδους μεγάλης ένδειας.
Με τη βοήθεια ενός ειδικά σχεδιασμένου παιχνιδιού εμπιστοσύνης, οι επιστήμονες επιχείρησαν να ταξινομήσουν τις αποφάσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα με βάση την «ηθική στρατηγική» τους. Συγχρόνως κατέγραψαν τη δραστηριότητα στους εγκεφάλους τους και κατόρθωσαν να συσχετίσουν συγκεκριμένα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας με συγκεκριμένες ηθικές αποφάσεις. Οπως προέκυψε, κάποιοι από τους εθελοντές ανταποκρίνονταν σταθερά στην εμπιστοσύνη των συμπαικτών τους με γενναιοδωρία γιατί ήθελαν να είναι δίκαιοι και άλλοι για να αποφύγουν τις ενοχές, ενώ ορισμένοι επιδείκνυαν αυτό που οι ερευνητές περιέγραψαν ως «ηθικό οπορτουνισμό»: ισορροπούσαν, για παράδειγμα, ανάμεσα στην επιθυμία να αποφύγουν τις ενοχές και το ενδιαφέρον για τους συνανθρώπους τους, έτσι οι αποφάσεις τους διαμορφώνονταν από τις περιστάσεις.
«Η έρευνά μας καταδεικνύει ότι, αναφορικά με την ηθική συμπεριφορά, οι άνθρωποι μπορεί να μην εμμένουν πάντοτε στον χρυσό κανόνα», δήλωσε ο επικεφαλής της ομάδας, Jeroen van Baar, με αφορμή τη δημοσίευση του σχετικού άρθρου στο περιοδικό Nature Communications. «Στην καθημερινή μας ζωή μπορεί να μην συνειδητοποιούμε ότι οι αξίες μας εξαρτώνται από τις περιστάσεις, αφού οι περιστάσεις τείνουν να μένουν ίδιες κάθε μέρα. Ωστόσο, σε νέες καταστάσεις μπορεί να ανακαλύψουμε ότι οι ηθικοί κανόνες που πιστεύαμε ότι θα ακολουθούσαμε πάντοτε είναι στην πραγματικότητα μάλλον ευμετάβλητοι».