Στις 12 Οκτωβρίου 1944, η Αθήνα απελευθερώνεται από τους Γερμανούς. Μια νέα περίοδος αρχίζει για τη χώρα. Μια χώρα κατεστραμμένη οικονομικά και διαιρεμένη πολιτικά. Πλήθος τα ερωτήματα και οι διαφορές για τον κοινωνικό και πολιτικό προσανατολισμό της την «επόμενη ημέρα», καθώς και για τις διεθνείς συμμαχίες της. Ερωτήματα που δεν καταλάγιασαν με τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου· και διαφορές που συχνά έπαιρναν βίαιη μορφή.
Αποκορύφωμά τους, τα αιματηρά γεγονότα της 3ης και της 4ης Δεκεμβρίου 1944. Είχαν προηγηθεί η ανακοίνωση του Παπανδρέου περί αποστράτευσης του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ έως τις 10 Δεκεμβρίου, η αποτυχία των σχετικών διαπραγματεύσεων και η απόσυρση των υπουργών του ΕΑΜ από την κυβέρνηση την 1η Δεκεμβρίου.
Οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ-ΚΚΕ ηττήθηκαν συντριπτικά στα Δεκεμβριανά γιατί υπερεκτίμησαν τις δυνάμεις τους και υποτίμησαν την ισχύ και την αποφασιστικότητα της αντίπαλης πλευράς – Ελλήνων και Βρετανών. Αρχισε, συνεπώς, μια πορεία υποχώρησης, απόρροια τόσο της ήττας τους στη Μάχη της Αθήνας όσο και της στάσης τους. Ετσι, στις αρχές Ιανουαρίου 1945 θα αναγκαστούν να εγκαταλείψουν την Αθήνα, ενώ στις 10 Ιανουαρίου θα οδηγηθούν σε ανακωχή, η οποία θα σηματοδοτήσει το τέλος των εχθροπραξιών.
Εναν μήνα αργότερα, στις 12 Φεβρουαρίου 1945, θα υπογραφεί έπειτα από πολυήμερες διαπραγματεύσεις η Συμφωνία της Βάρκιζας, η οποία έθετε και τέρμα σε αυτή τη φάση της εμφύλιας σύγκρουσης. Τυπικά βέβαια, γιατί άλλα συνέβαιναν στην πραγματικότητα – και, το κυριότερο, όχι οριστικά, όπως αποδείχθηκε. Οπως ήταν φυσικό, η συμφωνία αντανακλούσε τον συσχετισμό που είχε προκύψει μετά την ήττα του ΕΛΑΣ στις ένοπλες συγκρούσεις της προηγούμενης περιόδου. Ετσι, το ΚΚΕ βρέθηκε εκτός κυβέρνησης και υποχρεώθηκε να αποδεχθεί την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και τον πλήρη αφοπλισμό του.
Ωστόσο, η συμφωνία δεν τηρήθηκε πλήρως από καμία πλευρά. Ο ΕΛΑΣ απέκρυψε ένα μεγάλο μέρος του οπλισμού του. Αλλά και η κυβερνητική πλευρά δεν τήρησε τις διατάξεις περί αμνηστίας και καταδίωξε πολλά μέλη του ΕΑΜ. Ετσι, η Συμφωνία της Βάρκιζας δεν απέφερε την οριστική ειρήνευση.
«Θέλω να ελπίζω ότι η αμοιβαία κατανόησις, η οποία εκατέρωθεν επεδείχθη κατά τας δέκα ημέρας της συσκέψεως, θα επιδειχθή και κατά την εφαρμογήν της συμφωνίας» (Ι. Σοφιανόπουλος).