«Μαμά, εσύ που είσαι ψυχολόγος, τι έλεγες στους ανθρώπους που έχασαν τα σπίτια και τους συγγενείς τους στη φωτιά; Να μη στεναχωριούνται;». Το ερώτημα προκύπτει αβίαστα στον δεκάχρονο γιο της ψυχολόγου στην Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ), Ξένιας Βαρβαρέσου, ενώ διασχίζουν μαζί, οδικώς, την κατεστραμμένη περιοχή, έναν περίπου χρόνο μετά, ανήμερα τις εθνικές εκλογές. «Φροντίζαμε με τους άλλους συναδέλφους, κατ’ αρχάς να έχουν νερό, φαγητό, στέγη, να νιώσουν ασφάλεια. Μετά προσπαθούσαμε να τους βοηθήσουμε ώστε να μη στεναχωριούνται πολύ», απαντά η μαμά-ψυχολόγος. «Και ο δήμαρχος, μαμά, τι έκανε;» διερωτάται ακόμα ο ανήλικος παρατηρητής.
Ενόψει της συμπλήρωσης ενός έτους από τη μεγάλη καταστροφή στο Μάτι, φορείς, εργαζόμενοι και εθελοντές κάνουν έναν απολογισμό του έργου τους. Η Coca-Cola Foundation, σε συνεργασία με το Ιδρυμα Μποδοσάκη, επέλεξε να προχωρήσει σε μια δωρεά 400.000 δολαρίων, τα οποία προορίζονταν αρχικά να καλύψουν τις ανάγκες 1.400 ατόμων, χάρη όμως στη συντονισμένη δουλειά των εμπλεκομένων, οι τελικοί ωφελούμενοι έφθασαν τους 2.135 (453 παιδιά, 1.015 γυναίκες, 667 άνδρες, 436 ηλικιωμένοι).
Η χρηματική δωρεά αξιοποιήθηκε μέσω δύο προγραμμάτων. Το πρώτο αφορούσε την κάλυψη βασικών υλικών αναγκών όσων έχασαν τους οικείους τους, αλλά και την περιουσία τους από τη φωτιά. Η Caritas Hellas, που διαχειρίστηκε το πρόγραμμα, έδωσε μέσω διαδικασίας αιτήσεων επιδόματα ύψους 1.500 ευρώ σε 110 νοικοκυριά, δηλαδή 295 ανθρώπους, που ανήκαν σε ευάλωτες ομάδες.
Το δεύτερο σκέλος, το οποίο ανέλαβαν οι Γιατροί του Κόσμου και η ΕΠΑΨΥ, αφορούσε την ψυχολογική στήριξη των πληγέντων, προκειμένου οι άνθρωποι να ξεπεράσουν το ψυχολογικό τραύμα από τη συντριπτική εμπειρία. Συνολικά, έλαβαν υπηρεσίες συμβουλευτικής 1.679 πληγέντες, μέσα από 1.652 συνεδρίες ατομικής και οικογενειακής θεραπείας. Πραγματοποιήθηκαν δε 954 συμπληρωματικές δράσεις, όπως κατ’ οίκον επισκέψεις, συνοδείες ατόμων, δράσεις διασύνδεσης με άλλους φορείς για ορθότερη διαχείριση περιστατικών, ενώ υλοποιήθηκαν και 37 ομαδικές παρεμβάσεις σε νηπιαγωγεία, πολιτιστικούς χώρους και δομές ψυχικής υγείας. Επιπλέον, εκπαίδευση για την αναγνώριση της ψυχικής διαταραχής και του κινδύνου αυτοκτονίας προσφέρθηκε σε πληγέντες-εργαζομένους στα κέντρα υγείας της ευρύτερης περιοχής. Το δε Ιδρυμα Μποδοσάκη εξασφάλισε χρηματοδότηση για την παροχή επιδομάτων σε δώδεκα ακόμα οικογένειες και για την παροχή ψυχοοικονομικής στήριξης σε 200 ακόμα άτομα.
Τα συναισθήματα που αναδύονται μετά τα τραυματικά γεγονότα είναι έντονα. «Πρώτα απ’ όλα ο φόβος απέναντι σε έναν κόσμο που ξαφνικά αποδεικνύεται επικίνδυνος και απρόβλεπτος» σχολιάζει ο κ. Φώτης Βασιλόπουλος, συντονιστής της διεπιστημονικής ομάδας και ψυχολόγος στο ΕΠΑΨΥ, στη δικαιοδοσία του οποίου ανήκε ήδη από πριν ο Δήμος Μαραθώνα. «Μια περιοχή που ήταν τόπος παραθερισμού και ξενοιασιάς, μεταλλάχθηκε. Εν προκειμένω, η μεγαλύτερη απώλεια, πέρα από την ανθρώπινη ζωή, είναι η απώλεια της ρουτίνας». Κάποιος παύει να εργάζεται γιατί κάηκε το μαγαζί του ή εξαναγκάζεται να ξεχειμωνιάσει σε μια στρατιωτική κατασκήνωση, αλλαγές που αρκούν για να προσδώσουν στο άτομο μια αίσθηση ευαλωτότητας. Οσοι, δε, δεν είχαν να θρηνήσουν προσωπικές απώλειες, διακατέχονταν συχνά από ενοχές.
«Το βίωμα της πυρκαγιάς είχε επηρεάσει, όχι μόνο τους άμεσα πληγέντες, αλλά και τους ανθρώπους που το έζησαν από απόσταση, είτε ως επιβιώσαντες, είτε ως διασώστες, είτε ως απλοί παρατηρητές», προσθέτει. Η κρίση και η ανισορροπία ανέδειξαν, ωστόσο, κάποιες ευκαιρίες. «Εδωσε το άλλοθι σε ανθρώπους που ήθελαν βοήθεια να την αιτηθούν», παρατηρεί ο κ. Βασιλόπουλος. «Με αφορμή την πυρκαγιά, δεχθήκαμε αιτήματα βοήθειας, στην πορεία όμως της θεραπείας αναδείχθηκαν ζητήματα που απασχολούσαν τους ανθρώπους από παλιότερα».
Το βίωμα της καταστροφής επαναπροσδιορίζεται μέσα από τα μάτια των παιδιών. «Δούλεψα με ένα κορίτσι που είχε μαθησιακές δυσκολίες, το οποίο παράλληλα είχε χάσει στη φωτιά το σπίτι του», διηγείται η ειδική παιδαγωγός του ΕΠΑΨΥ, κ. Χαρά Μένου. Αν και το σπίτι κάηκε ολοσχερώς, η μικρή αποκρίθηκε ότι «δεν με πειράζει, γιατί δεν μου άρεσε». Ηταν, όμως, για την ίδια παρηγορητική μια άλλη λεπτομέρεια: όταν οι φλόγες πλησίαζαν το σπίτι και η οικογένεια έπρεπε να το εγκαταλείψει, η μικρή φορούσε το αγαπημένο της σορτσάκι, δώρο προσφιλούς προσώπου, οπότε και πάλι ένιωθε να μην την αγγίζει η βιαιότητα της αποχώρησης. «Για τα παιδιά η ύλη έχει διαφορετική σημασία από ό,τι για εμάς, τους μεγάλους. Για εκείνα η ύλη δεν έχει αξία. Παίρνει τη μορφή, το αίσθημα και το χρώμα που της δίνουν τα ίδια».