Βασική προϋπόθεση για την επιτυχή διαχείριση κρίσεων είναι η επίτευξη ενότητας διοίκησης (unity of command). Η ροή πληροφοριών, ο συντονισμός διαφορετικών υπηρεσιών και η λήψη των κρίσιμων αποφάσεων πρέπει να διέρχεται από μια αλυσίδα διοίκησης και να καταλήγει σε έναν αποφασίζοντα ανά επίπεδο διοίκησης. Απαραίτητη προϋπόθεση επίτευξης του συγκεκριμένου στόχου είναι ο διαχωρισμός της «Δομής Ειρήνης» από τη «Δομή Επιχειρήσεων».
Η πρώτη είναι βασισμένη στο οργανόγραμμα του εκάστοτε αρχηγείου και βάσει αυτής λειτουργεί η καθημερινή γραφειοκρατία. Λόγου χάριν, η Μονάδα Υποβρυχίων Αποστολών (ΜΥΑ/Λ.Σ.) αναφέρεται στη Διεύθυνση Επιχειρήσεων, η οποία υπάγεται στον κλάδο επιχειρήσεων, ο οποίος αναφέρει στον Α΄ Υπαρχηγό και εν συνεχεία στον Αρχηγό Λ.Σ.-ΕΛΑΚΤ. Η βασική επιδίωξη των «Δομών Ειρήνης» είναι το τρίπτυχο εκπαίδευσης, στελέχωσης και εφοδιασμού. Μεταξύ ενός αιτήματος της ΜΥΑ και της τελικής υπογραφής παρεμβάλλονται κατ’ ελάχιστον έξι υπογραφές. Ως ένα σημείο η δυσκαμψία είναι δικαιολογημένη καθώς τα ζητήματα χρειάζονται επιτελική σκέψη και πρέπει να λαμβάνονται στο πλαίσιο ολιστικής έποψης επί των θεμάτων. Η «Δομή Ειρήνης», όμως, είναι εντελώς ακατάλληλη για τη διαχείριση κρίσεων και πραγματικών επιχειρήσεων.
Η αναγκαιότητα λήψης κρίσιμων αποφάσεων υπό την πίεση χρόνου, από συγκεκριμένα και κατάλληλα στελέχη, τα οποία δεν ανήκουν απαραίτητα στην αλυσίδα διοίκησης της «Δομής Ειρήνης», έχει οδηγήσει εμπειρότερες χώρες στη δημιουργία ειδικών επιχειρησιακών δομών. Παραδείγματος χάριν, μια τομή του Goldwater-Nichols Act ήταν οι αρχηγοί των γενικών επιτελείων και ο Α/ΓΕΕΘΑ των ΗΠΑ να μη λαμβάνουν αποφάσεις για τη διενέργεια επιχειρήσεων αλλά να τοποθετείται ad hoc στρατηγός ως επικεφαλής του εκάστοτε πολέμου και η επιχειρησιακή εποπτεία να ανήκει σε έτερο στρατηγό, ο οποίος υπηρετεί στην κατά τόπους περιφερειακή επιχειρησιακή διοίκηση. Η μόνη υπηρεσία στην Ελλάδα που εφαρμόζει, ώς ένα βαθμό, τη διχοτόμηση των δύο εννοιών, είναι η ΕΛ.ΑΣ. Το ΥΠΕΘΑ στηρίζεται στον ν. 2295/95 που σε επίπεδο δομής διοίκησης θεωρώ πως θα αντιμετωπίσει σοβαρά προβλήματα σε περίοδο πραγματικών επιχειρήσεων, ενώ το Λ.Σ.- ΕΛΑΚΤ δεν έχει εμβαθύνει στο αντικείμενο. Το Σχέδιο Πολυδεύκης της ΕΛ.ΑΣ. χρειάζεται επικαιροποίηση και δομικές αλλαγές, αλλά τουλάχιστον υπάρχει και εφαρμόζεται. Πλέον, ο κ. Αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. δεν μπορεί να μπει, απλώς επειδή το επιθυμεί, με τον οδηγό του σε δωμάτιο με ομήρους για να τους διασώσει με αποτέλεσμα να εισπράξει μια απασφαλισμένη χειροβομβίδα, όπως έχει συμβεί στο παρελθόν.
Η Ελλάδα έρχεται συχνά αντιμέτωπη με κρίσεις – κυρίως ως απόρροια φυσικών φαινομένων. Η διαχείρισή τους γίνεται δυσχερέστερη όταν ο «αντίπαλος» ενεργεί. Ενας σεισμός ή το φαινόμενο που εκτυλίχθηκε στη Χαλκιδική έχει Φάση 1 (προετοιμασία, όπως π.χ. με την ενημέρωση πολιτών από τη ΓΓΠΠ) και Φάση 3 (αποκατάσταση: όπως π.χ. οι ενέργειες που έχουν αναληφθεί για την επαναφορά του ρεύματος στην περιοχή). Δεν έχουν, όμως, Φάση 2, κατά την οποία υπάρχει επιχειρησιακή διαχείριση του εν εξελίξει φαινομένου, όπως στην περίπτωση πυρκαγιών. Οι πλέον δύσκολες και σύνθετες κρίσεις περιλαμβάνουν ως «αντίπαλο» τον ανθρώπινο παράγοντα, δηλαδή επαπειλείται ή ασκείται ένοπλη βία. Η Φάση 2 είναι ιδιαιτέρως απαιτητική. Στην Ελλάδα, με τους συρρικνωμένους προϋπολογισμούς, το εκτενές θαλάσσιο περιβάλλον και τη σημασία του τουρισμού στην οικονομία, είναι απαραίτητη η επιχειρησιακή συνεργασία μεταξύ Ελληνικής Ακτοφυλακής και Ελληνικής Αστυνομίας για τη διαχείριση κρίσεων. Η διαπίστωση αυτή αρύεται νομιμοποιητικής βάσης από το περιστατικό των δραπετών των φυλακών Τρικάλων κατά το οποίο χάθηκαν τρεις ζωές, χρειάστηκαν μήνες να εντοπιστούν οι καταζητούμενοι εντός της επικράτειας και αριθμός αυτών διέφυγε από τη χώρα. Τότε είχε ζητηθεί από την ΕΛ.ΑΣ. η συνδρομή της ΜΥΑ/Λ.Σ. λόγω της εξειδικευμένης εκπαίδευσης και των κατάλληλων υλικών, χωρίς να υπάρχει επιχειρησιακά θεσμοθετημένη διαδικασία, ούτε και οι κατάλληλες προϋποθέσεις επιτυχούς τακτικής και επιχειρησιακής συνεργασίας. Επίσης, από το 2011 έως την τελευταία διυπηρεσιακή άσκηση, το σύνολο των μετεπιχειρησιακών εκθέσεων συμπεραίνουν την αναγκαιότητα επιχειρησιακής και τακτικής συνεργασίας των δύο Σωμάτων.
Η υπαγωγή του Λ.Σ.-ΕΛΑΚΤ στο Προστασίας του Πολίτη είναι ένα θέμα που αφορά τη «Δομή Ειρήνης» – δεν θα έχει ιδιαίτερο πρακτικό αντίκτυπο στη διαχείριση κρίσεων. Η ενεργοποίηση, όμως, ενός standing Joint Task Group, που αφορά τη «Δομή Επιχειρήσεων» – είναι απολύτως απαραίτητη. Το ενδιαφέρον; Η Δομή υπάρχει, ονομάζεται ΣΥΔΚΕΑ, υπάγεται στην εποπτεία του πρωθυπουργού και έχει νομοθετηθεί από τον κ. Δένδια το 2014, σε συνέχεια αναφορών της ΜΥΑ/Λ.Σ. Το άρθρο 61, ν. 4249/2014 αναμένει την έκδοση των εφαρμοστικών διαταγμάτων για να αποτελέσει το πλαίσιο για την αποτελεσματική διαχείριση της επόμενης κρίσης στη χώρα μας.
* Ο υποπλοίαρχος Λ.Σ. Δ. Μπαλτάκος έχει διατελέσει διοικητής της ΜΥΑ, Research Fellow του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και είναι κάτοχος διπλωμάτων Σχεδίασης Επιχειρήσεων και Διαχείρισης Κρίσεων από το Joint Special Operations University της USSOCOM και το Harvard αντιστοίχως.