Σαν σήμερα, στις 15 Σεπτεμβρίου του 1919, κυκλοφόρησε το πρώτο φύλλο της «Κ». Αν η έκδοση είχε ξεκινήσει μερικούς μήνες νωρίτερα, σίγουρα θα είχε άρθρα για τη γοητευτική ιστορία που ακολουθεί. Την έμαθα πρόσφατα και εγώ χάρις στο περιεχόμενο ενός ταχυδρομικού φακέλου, που έφτασε στο γραφείο μου. Είχε φωτογραφίες, έγγραφα και τεκμήρια για ένα άγνωστο περιστατικό ελληνικού ναυτικού ηρωισμού που συνέβη τον Μάιο εκείνης της χρονιάς.
Επρόκειτο για την περίοδο κατά την οποία η Αμερική και η Βρετανία ανταγωνίζονταν για να πετύχουν έναν τεχνολογικό άθλο, τόσο για θέματα γοήτρου όσο και ουσίας. Ηθελαν να κατασκευάσουν αερόπλοια που να μπορούν να πετάξουν πάνω από τον Ατλαντικό Ωκεανό χωρίς να πραγματοποιήσουν ενδιάμεση στάση. Το αμερικανικό ναυτικό που πρωτοπορούσε στον τομέα αυτό, θέλησε να αποθαλασσώσει τέσσερα δικινητήρια υδροπλάνα από την εταιρεία Curtiss Company. Είχαν κωδική ονομασία NC-1, NC-2, NC-3 και NC-4. Θα σηκώνονταν από το Νιουφάουντ Λαντ και θα προσθαλασσώνονταν στις ευρωπαϊκές ακτές. Χρειαζόταν μεγάλη τόλμη από τους πιλότους για να πάρουν μέρος σε ένα τέτοιο εγχείρημα. Η επιστήμη της μετεωρολογίας δεν είχε προχωρήσει και έτσι δεν είχαν δυνατότητα ακριβών προβλέψεων για τον καιρό.
Ο ήρωας καπετάνιος του «Ιωνία», Βασίλειος Πανάς.
Είναι λογικό πως τα ΜΜΕ της εποχής έδειξαν τεράστιο ενδιαφέρον για την επικείμενη πτήση, ενώ δεκάδες αμερικανικά αντιτορπιλικά είχαν πάρει θέσεις στην τροχιά των σκαφών σε περίπτωση που χρειάζονταν βοήθεια. Από τα υδροπλάνα μόνο ένα, το ΝC-4, κατάφερε να φτάσει στη Λισσαβώνα. Το NC-2 αποσύρθηκε λόγω βλάβης στον κινητήρα του. Το ΝC-3 προσθαλασσώθηκε κοντά στις Αζόρες και χάθηκε αύτανδρο. Το ΝC-1 έπεσε στην ίδια θαλάσσια περιοχή, αλλά δεν βούλιαξε. Το πλήρωμα επέζησε. Επικρατούσε όμως σφοδρότατη θαλασσοταραχή και οι έξι Αμερικανοί αξιωματικοί κατέβαλαν τρομερές προσπάθειες να κρατηθούν από το σκάφος που επέπλεε με ανενεργούς κινητήρες.
Στις 17 Μαΐου 1919, λίγο πριν δύσει ο ήλιος, ο πλοίαρχος του ελληνικού καραβιού «Ιωνία», Βασίλειος Πανάς, διέκρινε το υδροπλάνο να πλέει σε κάποια απόσταση. Εσπευσε αμέσως για βοήθεια παρά τις εξαιρετικά δυσχερείς καιρικές συνθήκες. Τα κύματα έφταναν τα 3,5 μέτρα και η προσέγγιση του πλοίου ήταν πολύ δύσκολη. Ο Πανάς κατάφερε με τέχνη και κουράγιο να κρατήσει το πλοίο σε παράλληλη θέση με το υδροπλάνο και έτσι δημιουργήθηκε ένας χώρος ώστε να πλησιάσουν χωρίς να συγκρουστούν. Επειτα από έξι ώρες όλοι οι Αμερικανοί βρίσκονταν σώοι και αβλαβείς στο κατάστρωμα. Ο Πανάς κατάφερε να προσδέσει και το υδροπλάνο, το οποίο όμως λόγω της κακοκαιρίας χάθηκε.
Η εμπρόσθια όψη του ρολογιού που έδωσε ο πρόεδρος Γουίλσον στον Πανά.
Τις πρώτες πρωινές ώρες, το αντιτορπιλικό «Gridley» προσέγγισε το «Ιωνία». Στόχος ήταν να μάθει ο κυβερνήτης εάν το ελληνικό πλοίο είχε δει κάποιο υδροπλάνο. Ο Πανάς τους ενημέρωσε ότι όλο το πλήρωμα είχε σωθεί. Ο κυβερνήτης του NC-1 Πάτρικ Μπάλιντζερ και οι αξιωματικοί ευχαρίστησαν τους Ελληνες και επιβιβάστηκαν στο αμερικανικό αντιτορπιλικό. Ανακοίνωσαν στους συμπατριώτες μας πως η ηρωική τους πράξη είχε γίνει γνωστή στον πρόεδρο Γουίλσον, ο οποίος τους προσκάλεσε στη Βαλτιμόρη για να τους τιμήσει. Το περιστατικό έμαθε και ο Ελευθέριος Βενιζέλος που βρισκόταν στις Βερσαλλίες για τη Διεθνή Συνδιάσκεψη.
Η εγχάρακτη προσωπική αφιέρωση στο ρολόι του Πανά.
Ο Βασίλειος Πανάς και το πλήρωμά του (ανάμεσα στο οποίο τα αδέλφια του Φώτης και Νικόλας) έφτασαν στις ΗΠΑ, τιμήθηκαν από τον Γούντροου Γουίλσον παρουσία αγήματος από πληρώματα υδροπλάνων. Ο πρόεδρος του έδωσε ένα ρολόι με ειδική αφιέρωση, όπως φαίνεται στη φωτογραφία που δημοσιεύουμε σήμερα, χάρις στο υλικό που μου έστειλε ο εγγονός του Βασίλης Πανάς.