Ο αείμνηστος καθηγητής Δερτούζος ως καθηγητής του ΜΙΤ συνήθιζε να λέει ότι η τεχνολογία, σε τομείς, όπως η ιατρική, το περιβάλλον και η διαχείριση του ενεργειακού προβλήματος, είναι καταδικασμένη να εξελίσσεται, ανεξαρτήτως κόστους και φυσικά ανεξαρτήτως τιμήματος. Μένει δε στον σύγχρονο άνθρωπο να αποδεχθεί, να προσαρμοστεί ή σε τελευταία ανάλυση να απορρίψει τη νομοτελειακή πρόοδό της. Με την εξής διαφορά: από την τελική επιλογή του δεν θα εξαρτηθεί αποκλειστικά και μόνο το δικό του μέλλον, αλλά το μέλλον μερικών εκατομμυρίων συνανθρώπων του, αυτών που εξακολουθούν να ελπίζουν σε μια αποφόρτιση του βεβαρημένου περιβάλλοντος στο οποίο υποχρεούνται να διαβιούν.
Ο -πρόσφατα χαμένος- Μιχάλης Δερτούζος, ωστόσο, ήταν πεπεισμένος ότι χωρίς έμπνευση, χωρίς τρέλα, ιδιορρυθμίες και εφευρετικότητα ελάχιστα πράγματα μπορούν να κινηθούν κατ’ ευθείαν μπροστά. Το ερώτημα είναι κατά πόσον στον κόσμο της έρευνας και της βιομηχανίας έχουν εισχωρήσει τα μυστικά της τρέλας και της εφευρετικότητας. Οι επιστήμονες διατείνονται πως ναι. Εμείς, ως θεατές και ακροατές, είμαστε υποχρεωμένοι, αν μη τι άλλο, να τους ακούσουμε.
Η έρευνα στους πανεπιστημιακούς χώρους, κυρίως αυτή που σχετίζεται με τον πολύπλοκο και ακριβό τομέα του κτιριακού περιβάλλοντος, κάθε φορά επινοεί καινούργια πρωτοποριακά συστήματα, μέσω των οποίων ο χρήστης ενός κτιρίου θα μπορεί να βελτιώσει την ποιότητα της δικής του ζωής, επιτυγχάνοντας την καλύτερη δυνατή θερμική και οπτική άνεση. Παράλληλα θα συμβάλει στη βελτίωση των συνθηκών ζωής πολλών άλλων ανθρώπων, μειώνοντας την ατμοσφαιρική ρύπανση. Το νέο εργαλείο, το οποίο βοηθούμενο από μια σειρά άλλων προϊόντων, παρέχει τα εχέγγυα μιας σημαντικής βελτίωσης της εσωτερικής ποιότητας του χώρου, μείωσης της χρήσης κλιματιστικών και θερμαντικών μονάδων, άρα και μείωσης των ρύπων, είναι το έξυπνο παράθυρο.
Φωτοχρωμικό
ή ηλεκτροχρωμικό τζάμι
Οπως δήλωσε στην «Κ»ο αν. καθηγητής του τμήματος Φυσικής του Πανεπιστημίου Αθηνών (Τομέας Κτιριακού Περιβάλλοντος) κ. Μάνθος Σανταμούρης, το νέο τζάμι χαμηλού συντελεστή εκπομπής, φωτοχρωμικό ή ηλεκτροχρωμικό, είναι η νέα διέξοδος που την τελευταία δεκαετία πέτυχε να περιορίσει την απώλεια από 5 βατ σε 0,5 βατ, ανά τετραγωνικό μέτρο. Καταγράφεται, δηλαδή, μείωση της τάξεως του 90% μέσα σε μια δεκαετία, γεγονός βεβαίως που μεταφράζεται σε μείωση της κατανάλωσης ενέργειας.
Τα έξυπνα διαφανή υλικά, όπως είναι τα φωτοχρωμικά, ηλεκτροχρωμικά και θερμοτροπικά κρύσταλλα, έχουν την ικανότητα να ρυθμίζουν το εσωτερικό περιβάλλον με τέτοιο τρόπο ώστε, ανάλογα με τον ερεθισμό του εξωτερικού περιβάλλοντος, να διαμορφώνεται κατάλληλα το αντίστοιχο εσωτερικό.
Πώς επιτυγχάνεται αυτή η εξέλιξη; Μας το εξήγησε ο καθηγητής κ. Σανταμούρης, μιας και η δική του ερευνητική ομάδα έχει προχωρήσει στην κατασκευή τέτοιων κρυστάλλων.
«Μέσω μιας παροχής ηλεκτρικού ρεύματος, το ηλεκτροχρωμικό τζάμι ρυθμίζει τη διαπερατότητά του με τέτοιο τρόπο, ώστε να περνά στο εσωτερικό η κατάλληλη ηλιακή ακτινοβολία, άρα και η κατάλληλη θερμική άνεση στο εσωτερικό του δωματίου.
Στην ίδια λογική κινούνται και τα φωτοχρωμικά κρύσταλλα, με την εξής διαφορά: ανάλογα με τον βαθμό ακτινοβολίας που δέχονται, ρυθμίζουν το χρώμα τους με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργείται η καλύτερη ανεκτή σκίαση, άρα και η καλύτερη δυνατή εσωτερική θερμοκρασία. Υπάρχουν, τέλος, τα λεγόμενα αεριοχρωμικά τζάμια, τα οποία, ρυθμίζοντας την παρουσία ενός αερίου μέσω της μάζας τους, επιτυγχάνουν το μέγιστο της διαπερατότητάς τους». Το ίδιο μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι νέες τεχνολογίες αποθήκευσης θερμότητας στα κτίρια. Πρόκειται για νέα υλικά, όπως παραφίνες υψηλής απορροφητικής ικανότητας, υλικά, τα οποία επιτρέπουν την αποθήκευση της θερμότητας που πλεονάζει την ημέρα στο κτίριο και τη χρήση του τη νύχτα ή την αποθήκευση σε ημέρες ηλιοφάνειας και τη χρήση τους σε ψυχρές περιόδους.
Η αλήθεια είναι ότι ώς σήμερα η βιομηχανία, βοηθούμενη από την έρευνα, έχει προχωρήσει στην κατασκευή έξυπνων συστημάτων. Εξυπνα συστήματα φυσικού αερισμού του εσωτερικού χώρου, ανάλογα με τη συγκέντρωση της ρύπανσης, συστήματα σκίασης που από μόνα τους και με τη βοήθεια φωτοβολταϊκών συστημάτων ρυθμίζουν το πότε θα ανοίξουν ή θα κλείσουν, αποσκοπώντας στην αισθητή βελτίωση του εσωτερικού χώρου κ.λπ.
Κεντρικά ενεργειακά συστήματα
Τελευταία στην Ευρώπη, οι αρχές προσανατολίζονται και σε πολλές περιπτώσεις εφαρμόζουν τα κεντρικά ενεργειακά συστήματα. Είναι γνωστό ότι όταν έχουμε να θερμάνουμε ή να ψύξουμε έναν οικισμό, είναι λάθος ο καθένας να χρησιμοποιεί στο κτίριο ή το δωμάτιό του μια κλιματιστική ή θερμική συσκευή. Δεν κάνει τίποτε άλλο από το να αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας και συγχρόνως να ρυπαίνει το περιβάλλον. Επομένως, διατείνεται ο κ. Σανταμούρης, τι καλύτερο από την ύπαρξη κεντρικού συστήματος, το οποίο θα τροφοδοτεί την πόλη με ζεστό ή κρύο νερό, επιτυγχάνοντας την κατάλληλη θερμοκρασία.
Στην προέκταση του Παρισιού, στην περιοχή Ντεφάνς ήδη λειτουργεί με απόλυτη επιτυχία κεντρικό σύστημα θέρμανσης και κλιματισμού, το οποίο περνάει έξω από την πόρτα του κάθε σπιτιού ή συγκροτήματος και το μόνο που έχει να κάνει ο χρήστης είναι να συνδεθεί, όπως συνδέεται με την παροχή νερού ή φυσικού αερίου. Στην προσπάθεια καλύτερης αντιμετώπισης του ενεργειακού προβλήματος, οι επιστήμονες ρίχνουν στο τραπέζι την τεχνολογία κεντρικών θερμικών συστημάτων σε πόλεις και οικισμούς. Πρόκειται για την τηλεθέρμανση και τηλεψύξη με τη χρήση προηγμένων συστημάτων παραγωγής, με βάση είτε το φυσικό αέριο είτε την ηλιακή ενέργεια, αλλά και συστημάτων θερμικής παραγωγής που μπορούν να εξασφαλίσουν το σύνολο των θερμαντικών και ψυκτικών αναγκών οικισμών με εξαιρετικά μικρό κόστος και πολύ μικρή έως και ασήμαντη περιβαλλοντική επίπτωση.
Με τη χρήση αυτών των κεντρικών θερμικών συστημάτων αποφεύγεται η χρήση ατομικών συστημάτων θέρμανσης και ψύξης, δηλαδή αποφεύγεται η εγκατάσταση φουγάρων σε σπίτια και αποτρέπεται το φαινόμενο της εγκατάστασης ατομικών κλιματιστικών σε κάθε δωμάτιο. Στην Ελλάδα, η τεχνογνωσία υπάρχει. Χρειάζονται όμως κεφάλαια, προκειμένου η τεχνογνωσία να ενσωματωθεί στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Μετά την απελευθέρωση της ενέργειας, στην Ευρώπη υπάρχουν ιδιώτες, αλλά και μεγάλες επενδυτικές εταιρείες, οι οποίες λειτουργώντας με το σύστημα «χρηματοδότηση από τρίτους» πουλάνε ενέργεια. Μπορούν δηλαδή να εμφανιστούν στους ιδιοκτήτες ενός κτιρίου και να συμφωνήσουν μαζί τους τον πλήρη ενεργειακό εξοπλισμό του κτιρίου χωρίς την παραμικρή υποχρέωση εκ μέρους των ιδιοκτητών. Εκείνοι απλώς θα αγοράζουν ενέργεια. Ενα τέτοιο σχέδιο προωθείται και στην Ελλάδα και δεν αποκλείεται σύντομα να τεθεί προς ψήφιση στο ελληνικό Κοινοβούλιο.
Στο Ολυμπιακό Χωριό
Παράδειγμα του συστήματος αυτοχρηματοδότησης, δήλωσε στην «K» ο κ. Σανταμούρης, αποτελεί το Ολυμπιακό Χωριό, όπου μεγάλη ευρωπαϊκή εταιρεία έχει καταθέσει σχετική πρόταση, ύψους 2 δισ., προκειμένου να αναλάβει το σύνολο του ενεργειακού συστήματος του Χωριού, με απόλυτα προηγμένες τεχνολογίες. Ωστόσο, διαπιστώθηκε μια αρνητική λογική, προφανώς εξαιτίας της άγνοιας των υπευθύνων, της αδυναμίας τους να κατανοήσουν τις νέες τεχνολογίες και πιθανότατα της ύπαρξης κάποιων συμφερόντων.
Ανεξαρτήτως αυτών, το ενεργειακό μέλλον των πόλεών μας δεν μπορεί παρά να στηριχθεί σε ενιαία ενεργειακά συστήματα. Ισως είναι ο μόνος -σήμερα τουλάχιστον- τρόπος για να απαλλαγούμε από τα προβλήματα θερμικής, χημικής και βιολογικής ρύπανσης.
Γυάλινοι πύργοι, οι ενεργοβόροι
Αν κάτι «βασανίζει» το εσωτερικό των κτιρίων είναι η χαμηλή ποιότητα οπτικής και θερμικής άνεσης. Κατά την προηγούμενη δεκαετία διαπιστώθηκε ότι μια σειρά από προϊόντα, υλικά και συστήματα δημιούργησαν σημαντικά προβλήματα στην ποιότητα του εσωτερικού περιβάλλοντος, με άμεση συνέπεια την αλματώδη αύξηση του παιδικού άσθματος (συμβαίνει και στην Ελλάδα), αλλά και των αλλεργιών.
Η κατασκευή κτιρίων χωρίς υψηλές προδιαγραφές, γεγονός που τα καθιστά εξαιρετικά ενεργοβόρα, είναι το αποτέλεσμα της αλματώδους αύξησης της αστικοποίησης στην Ευρώπη. Οπως, μάλιστα, υποστηρίζουν οι επιστήμονες, το κτίριο είναι ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας στον κόσμο. Η κατανάλωσή του ισοδυναμεί με την παγκόσμια ημερήσια παραγωγή πετρελαίου, την ίδια ώρα που αντιπροσωπεύει τον Νο 1 οικονομικό κύκλο και κλάδο στην Ευρώπη, με εκατομμύρια εργαζομένων και γιγαντιαίο κύκλο εργασιών.
Επομένως, δεν είναι καθόλου αμελητέα η προσπάθεια προς την κατεύθυνση ποδηγέτησης της ενεργειακής σπατάλης, αν μάλιστα συνυπολογίσουμε το εξής: ενώ η αύξηση κατά 1% του εθνικού ακαθάριστου προϊόντος αυξάνει την κατανάλωση ενέργειας κατά 1%, η αύξηση της αστικοποίησης κατά 1% αυξάνει την κατανάλωση κατά 2,1%.
Ενας από τους «φταίχτες» της αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας είναι το κλιματιστικό. Μια μέθοδος δροσισμού του χώρου -ώς ένα βαθμό αναπόφευκτη, αφού η θερμοκρασία στο κέντρο της Αθήνας, για παράδειγμα, τους καλοκαιρινούς μήνες αυξάνεται κατά δέκα βαθμούς- που ωστόσο κινούμενη ανεξέλεγκτα, μόνον κακό προξενεί.
Μέχρι πρότινος, όπως δήλωσε στην «K» ο κ. Μ. Σανταμούρης, ο καθένας θα μπορούσε να αγοράσει κλιματιστικό από τη Σιγκαπούρη και να το πουλήσει στην Ευρώπη, χωρίς να ενδιαφερθεί για κάτι πολύ απλό: ένα κλιματιστικό σε συνθήκες Σιγκαπούρης, χρησιμοποιούμενο σε συνθήκες Ελλάδας, θα οδηγήσει σε μείωση της απόδοσής του κατά 30% έως και 40%.
Στο εξής, όμως, η Ευρωπαϊκή Ενωση, με την ενεργό από του χρόνου συμμετοχή και της Ελλάδος, θα προχωρήσει στη λεγόμενη ενεργειακή σηματοδότηση. Στη δημιουργία δηλαδή στάνταρ προτύπων και διαβαθμίσεων των κλιματιστικών, ώστε ο χρήστης να γνωρίζει την ποιότητα και την απόδοσή τους.
Εξαπλάσια κατανάλωση
Η Ευρώπη έζησε και εξακολουθεί να ζει έντονα τη λογική των γυάλινων πύργων που κατηγορούνται για υπερβολικά μεγάλη κατανάλωση ενέργειας. Σήμερα, ένας γυάλινος πύργος καταναλώνει έξι και επτά φορές περισσότερη ενέργεια σε κλιματισμό από ένα άλλο κοινό κτίριο, φτάνοντας στο σημείο να λειτουργεί στους 22 βαθμούς Κελσίου, ενώ θα ‘πρεπε να λειτουργεί στους 26 βαθμούς. Στην προκειμένη περίπτωση, η ΔΕΗ έχει την ικανότητα, μέσω ενός κεντρικού ενεργειακού συστήματος, να περιορίσει το φορτίο αυτού του κτιρίου με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην χρησιμοποιήσει έναν επιπλέον σταθμό παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει. Το ερώτημα είναι «θέλει η ΔΕΗ να αποκτήσει τη δυνατότητα ορθολογικής διαχείρισης της ενέργειας, προκαλώντας αρχιτέκτονες και μηχανικούς να προβαίνουν στην κατασκευή περιβαλλοντικά συμβατών κτιρίων; Προφανώς και θέλει. Αλλά χρειάζεται τον κατάλληλο χρόνο προσαρμογής και ενημέρωσης του κοινού.
Το κόστος, η απόσβεση και η αγορά
Στη θεωρία όλα βαίνουν καλώς. Βιβλία γράφονται, συνέδρια και διαλέξεις γίνονται… Στην πράξη όμως; Πώς δηλαδή τα νέα συστήματα, στα οποία αναφερθήκαμε, θα περάσουν στην αγορά; Μήπως παρακολουθούμε τα πάντα παθητικά, δημιουργώντας απλώς και εκ του ασφαλούς νέες ενεργειακές μονάδες; Μήπως ακόμη και μεταξύ των σύγχρονων ενεργειολόγων επικρατεί η αντίληψη να παράξουμε περισσότερη ενέργεια και όχι να εξοικονομήσουμε ενέργεια;
Προφανώς και είναι λάθος η παθητική αντιμετώπιση, υποστηρίζει ο κ. Σαμαντούρης. Το κόστος της παραγόμενης κιλοβατώρας είναι οκτώ φορές περισσότερο από το κόστος της εξοικονομούμενης κιλοβατώρας.
Αντί, λοιπόν, να επιχειρήσουμε έναν εξορθολογισμό του ενεργειακού συστήματος, ουσιαστικά αποδεχόμαστε τη σπατάλη και βάζουμε στο πρόγραμμα διαρκώς νέες μονάδες. Ισως από επιχειρηματικής πλευράς, αυτή η λογική να ‘χει ενδιαφέρον. Στην ουσία αποτελεί χίμαιρα.
Αν, επομένως, κάτι πρέπει να γίνει, είναι η προώθηση μιας σύγχρονης νομοθεσίας, με ανοικτούς ορίζοντες και παράλληλα η απάλειψη όλων των αγκυλώσεων των εργολάβων και των μικροσυμφερόντων, του κύκλου των μικρών κερδών, δηλαδή, που ποδηγετούν την κίνηση προς τα εμπρός.
Το έξυπνο παράθυρο ή το κεντρικό ενεργειακό σύστημα είναι μικρά και μόνο παραδείγματα μιας διαδικασίας εξοικονόμησης ενέργειας που θα επιτευχθεί μόνον αν αλλάξουμε ριζικά νοοτροπία και αποκτήσουμε πρόσβαση στη γνώση.
Γιατί, ποιος εργολάβος ή ποιος ιδιοκτήτης νέας οικοδομής στο Αιγάλεω, για παράδειγμα, γνωρίζει ότι το κόστος ενός έξυπνου συστήματος θα αποσβεστεί το πολύ σε έξι μήνες, την ίδια ώρα που ο ίδιος θα έχει συμβάλει αποκλειστικά με τις δικές του δυνάμεις στον περιορισμό της αλόγιστης χρήσης κλιματιστικών και θερμικών συσκευών και στη μείωση από κει και πέρα των ρύπων στην ατμόσφαιρα;