Του ΓΙΩΡΓΟΥ Α. ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ Είναι πραγματικά παράδοξο το γεγονός ότι αρκετές δεκάδες χρόνια από τότε που διατυπώθηκε η «Γενική Θεωρία» του John Meynard Keynes, για τον ρόλο και την παρέμβαση των κεντρικών οικονομικών αρχών στην ισορροπία του οικονομικού συστήματος, να επανέρχεται στο επίκεντρο του δημόσιου διαλόγου, προδικάζοντας μια νέα περίοδο κρατισμού.
Ισως βέβαια να μην είναι καθόλου τυχαίο το γεγονός ότι χρειάστηκε να προηγηθεί το τρομοκρατικό χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου και η καταγραφή των οικονομικών συνεπειών, για να επανέλθουν στο προσκήνιο οι απόψεις αυτές. Οι οπαδοί του Κέινς, όπως είναι γνωστό, είχαν βρει την ευκαιρία να εφαρμόσουν τις θεωρίες του, κυρίως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη συνταγή της «αντικυκλικής παρέμβασης». Αυξάνοντας δηλαδή την προσφορά χρήματος σε περίοδο υφέσεως προκειμένου να αποφευχθούν φαινόμενα ανάλογα με αυτά της μεγάλης κρίσης του ’30.
Οι κεϊνσιανές προσεγγίσεις την περίοδο εκείνη είχαν πράγματι μεγάλη επιρροή και αρχικά είχαν και εντυπωσιακά αποτελέσματα. Φαινόταν να είχαν κατανοήσει πλήρως την αναγκαιότητα της μακροοικονομικής σταθερότητας για την έξοδο από την ύφεση, την οποία στήριζαν στην πλήρη απασχόληση, την αύξηση της δαπάνης των αδύναμων πληθυσμών, την ανακατανομή του εισοδήματος και την επέκταση του ρόλου του κράτους.
Σε τελική ανάλυση, η απάντηση των κεϊνσιανών οικονομολόγων και τα εργαλεία οικονομικής πολιτικής που προσέφεραν στις κυβερνήσεις φαίνονταν αρκετά πειστικά, αφού στήριζαν την προσέγγισή τους στο γεγονός ότι η αγορά δεν έχει την ικανότητα να αυτορρυθμίζεται και συνεπώς οι μηχανισμοί της δεν είναι δυνατόν να αντιδράσουν γρήγορα σε συνθήκες σοκ.
Ισως οι σκέψεις αυτές να κυριάρχησαν μετά το αποτρόπαιο χτύπημα της 11ης Σεπτεμβρίου, με αποτέλεσμα πολλοί και σημαντικοί οικονομολόγοι να διακηρύσσουν την αναγκαιότητα στην αλλαγή πλεύσης της οικονομικής πολιτικής, προεξοφλώντας έτσι την αύξηση των κρατικών δαπανών και των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, με στόχο να τιθασεύσουν τη διογκούμενη ύφεση.
Και δεν είναι μόνον η περίπτωση της Swissair που αποκωδικοποιεί την «επιστροφή στα παλιά». Είναι ο ίδιος ο πρόεδρος Μπους που κατέστησε σαφές κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο Κογκρέσο ότι «… πρέπει να συνδυάσουμε τα οικονομικά της προσφοράς με τον Κεϊνσιανισμό».
Και είναι γεγονός ότι σε λιγότερο από ένα μήνα μετά την τρομοκρατική επίθεση στις ΗΠΑ η αμερικανική οικονομική πολιτική έχει αλλάξει. Οι αυξήσεις μαμούθ των δημοσίων δαπανών, η παρέμβαση στη φορολογία και η εμφανής προσπάθεια τόνωσης της ζήτησης είναι το νέο στίγμα της πολιτικής αυτής. Αλλά και στην Ευρώπη φαίνεται να κυριαρχούν ανάλογες σκέψεις και ορισμένες από αυτές διατυπώθηκαν καθαρά στα τελευταία συμβούλια των οικονομικών υπουργών και των υπουργών Εξωτερικών.
Τι συμβαίνει λοιπόν; Ζούμε το χρονικό του προαναγγελθέντος θανάτου του ελάχιστου κράτους; Επανέρχονται οι απόψεις για το κράτος επιχειρηματία, βιομήχανο, έμπορο κ.λπ.; Εχουν δίκιο όσοι υποστηρίζουν ότι τις τελευταίες δεκαετίες στο όνομα της ανάπτυξης κυριάρχησε ένας άγριου τύπου «φιλελεύθερος φονταμενταλισμός»;
Οσοι σπεύδουν να απαντήσουν θετικά στα ερωτήματα αυτά, πρέπει να έχουν πάντα υπόψη τους ότι ο ιστορικός χρόνος είναι σχετικά σύντομος και συνεπώς η ιστορική μνήμη είναι αντίστοιχη του χρόνου στον οποίο αναφέρεται. Με την έννοια αυτή είναι κρίσιμη η υπόμνηση ότι η πλήρης αποτυχία του κεϊνσιανού μοντέλου είναι αυτή που καλλιέργησε το έδαφος για τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου του κράτους και της σχέσης του με τους πολίτες. Ηταν δηλαδή οι εθνικές εμπειρίες στα κράτη της Δύσης από τη μακροχρόνια κρατική παρέμβαση και τα αποτελέσματά της που οδήγησαν στην ανάπτυξη του κινήματος για λιγότερες δημόσιες δαπάνες, λιγότερη γραφειοκρατία, λιγότερο κράτος, περισσότερη ελευθερία.
Ηταν το γεγονός ότι μέσα στο κεϊνσιανό οικονομικό περιβάλλον οι πολίτες καλούνταν να πληρώσουν το ίδιο πράγμα πολλές φορές. Σαν φορολογούμενοι χρηματοδοτούσαν το κράτος με τους φόρους. Σαν αποταμιευτές το χρηματοδοτούσαν για δεύτερη φορά με τη νομισματική διάβρωση. Και σαν μισθωτοί ή επιχειρηματίες το χρηματοδοτούσαν για τρίτη φορά με τις κοινωνικές εισφορές. Ηταν το γεγονός ότι η συνεχής νομισματική επέκταση καθιέρωσε ένα ανηλεές κυνηγητό τιμών και ημερομισθίων που καταγράφηκε στην οικονομική ιστορία με τον όρο «στασιμοπληθωρισμός» (stagflation).
Ηταν διότι «η πλήρης απασχόληση» που πέτυχε με την έκδοση χρήματος αποδείχθηκε μάταιη, αφού δεν οδήγησε στην αύξηση της παραγωγικότητας και της ανταγωνιστικότητας των επιχειρήσεων, ενώ αντίθετα η συνεχής επέκταση του ρόλου του κράτους στην οικονομία οδήγησε σε νέα αδιέξοδα.
Ηταν διότι η ανεργία είχε προσεγγίσει επίπεδα ρεκόρ, αφού η πίεση της αγοράς ανάγκαζε τις επιχειρήσεις σε δραματικές μειώσεις στο προσωπικό τους.
Ηταν, με άλλες λέξεις, η οικτρή αποτυχία του κεϊνσιανού πειράματος που ανάγκασε τους Αγγλους Εργατικούς στα τέλη του ’70 να προσφύγουν στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, που επέβαλε στη χώρα τους την κλασική συνταγή της σκληρής νομισματικής και δημοσιονομικής πειθαρχίας.
Είναι συνεπώς κρίσιμο σήμερα, που η συζήτηση για το μέγεθος και τον ρόλο του κράτους στην οικονομία φαίνεται να έχει ξαναρχίσει, να ξαναμελετηθεί εκείνη η περίοδος όπου όλες οι κυβερνήσεις -δεξιές, αριστερές, κεντρώες, δημοκρατικές ή ολοκληρωτικές- είχαν υιοθετήσει τη θεωρία εκείνη που δικαιολογούσε με επιστημονικό τρόπο τις παρεμβάσεις του κράτους στην οικονομική ανάπτυξη.
Ειδικά στην περίπτωση της χώρας μας, που στην πραγματικότητα η ελεύθερη λειτουργία της αγοράς και η απεξάρτησή της από δεκάδες στρεβλώσεις εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο, είναι κρίσιμο να γίνει αντιληπτό ότι αυτό που έχει περισσότερη σημασία είναι ο εξορθολογισμός των θεμελιωδών μεγεθών της οικονομίας και καθόλου οι πειραματισμοί.
Εξάλλου σε μια χώρα που παράγει το 0,35% του παγκόσμιου προϊόντος, που καταλαμβάνει το 0,1% της συνολικής επιφάνειας της γης και έχει 0,22% του πληθυσμού της, δεν είναι δυνατόν το κράτος να εξακολουθεί να ελέγχει το μεγαλύτερο κομμάτι της οικονομίας. Χρειάζεται κατεπειγόντως αλλαγή.