Μέτρο αιχμής για αποτελεσματική διαχείριση του μεταναστευτικού/προσφυγικού από την κυβέρνηση αποτελεί το νέο νομοσχέδιο για το άσυλο, το οποίο πρόκειται να γίνει νόμος της χώρας έως το τέλος Οκτωβρίου. Βάσει των διατάξεών του, θα λαμβάνουν άσυλο όσοι το δικαιούνται, ενώ παράλληλα θα ανοίξει ο δρόμος για τις επιστροφές στην Τουρκία όπως προβλέπεται από την κοινή δήλωση Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας. Με αυτόν το τρόπο θα αποσυμπιεστεί η Ελλάδα ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει το σύστημα ασύλου αλλά και στήριξης των αιτούντων άσυλο σύμφωνα με την ευρωπαϊκή νομοθεσία και τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές.
Αυτή τη στιγμή, παρά τις προσπάθειες της Υπηρεσίας Ασύλου, εκκρεμούν 69.387 αιτήσεις σε πρώτο βαθμό, ενώ στα ελληνικά νησιά, Λέσβο, Σάμο, Χίο, Λέρο και Κω, όπου βρίσκονται τα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) παραμένουν σε πολύ δύσκολες συνθήκες 27.815 άτομα (σύμφωνα με τους υπολογισμούς). Περίπου 70.000 άνθρωποι εκτιμάται επίσης ότι παραμένουν στα κέντρα φιλοξενίας, σε διαμερίσματα και σε ξενοδοχεία. «Οι δυνατότητες της χώρας να φιλοξενήσει αιτούντες άσυλο είναι πεπερασμένες», τονίζει χαρακτηριστικά κυβερνητικό στέλεχος που βρίσκεται σε κομβική θέση όσον αφορά τον σχεδιασμό για τη διαχείριση των αυξημένων ροών που παρουσιάζονται τους τελευταίους δύο μήνες στα ελληνικά νησιά.
Παράλληλα, σχεδιάζεται η αποσυμφόρηση των νησιών με τη σταδιακή, μέσα στους επόμενους μήνες, μεταφορά έως και 20.000 ανθρώπων στην ενδοχώρα, οι οποίοι θα κατανεμηθούν αναλογικά σε δέκα περιφέρειες της χώρας.
Το συγκεκριμένο νομοσχέδιο σχεδιάζεται να εμπεριέχει όλες τις σχετικές ρυθμίσεις ώστε να αποτελέσει το βασικό νομικό πλαίσιο για τη διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων ασύλου στη χώρα. Ουσιαστικά αποτελεί μια κωδικοποίηση όλης της σχετικής νομοθεσίας με την υιοθέτηση και των ευρωπαϊκών οδηγιών, έτσι ώστε να διευκολυνθεί –και άρα να επιταχυνθεί– η διαδικασία εξέτασης των αιτημάτων ασύλου. Ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης στην ομιλία του στη Βουλή τόνισε ότι η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί επίσης μια απάντηση σε όσους «κόπτονται για την προστασία των δικαιωμάτων αλλά δεν είχαν φροντίσει να δημιουργήσουν ένα συνεκτικό πλαίσιο για την προάσπισή τους».
Η προϋπόθεση
Βασικό στοιχείο της νέας νομοθεσίας αποτελεί «το καθήκον συνεργασίας» για όποιον έρχεται στη χώρα με την πρόθεση να καταθέσει αίτημα ασύλου. Απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί για τον αιτούντα η συμμόρφωση με τους κανόνες που έχουν τεθεί. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι σε περίπτωση που αλλοδαποί κατά τη διάρκεια της υποδοχής τους δεν συμμορφώνονται με την απόφαση μεταφοράς τους σε άλλες δομές, θα οδηγούνται άμεσα στις διαδικασίες επιστροφής. Εφόσον μετά την ένταξή τους στο σύστημα εξέτασης του αιτήματος επίσης δεν συμμορφώνονται με τους κανόνες, το αίτημά τους θα εξετάζεται με ταχύρρυθμη εξέταση εντός λίγων ημερών.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλές φορές αιτούντες άσυλο έχουν αρνηθεί να μεταφερθούν σε δομές (χρειάστηκαν δύο μήνες για να πειστούν να φύγουν από τον Πειραιά το 2016 και να μεταφερθούν σε δομές), ενώ πολλές φορές μετακινούνται στη συνέχεια χωρίς να ενημερώνουν τους υπευθύνους των καταυλισμών. Σύμφωνα με μαρτυρία του διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου της Μόριας, δεν είναι λίγοι και όσοι μετά τη μεταφορά τους στην ενδοχώρα αποφασίζουν να επιστρέψουν στη Μόρια από μόνοι τους!
Καταργείται επίσης ο ένας εκ των τεσσάρων βαθμών κρίσης του αιτήματος ασύλου με την παράλληλη ενίσχυση των επιτροπών προσφυγών.
Ευάλωτοι επίσης θα χαρακτηρίζονται μόνο με βάση τα στοιχεία της σχετικής ευρωπαϊκής οδηγίας, ενώ απαλείφεται ο όρος μετατραυματικό στρες ως στοιχείο που συνιστά «ευαλωτότητα». Με βάση τα ισχύοντα έως τώρα, χαρακτηριζόταν ευάλωτο το 88% όσων έφταναν στα νησιά, εξασφαλίζοντας δικαίωμα μεταφοράς στην ενδοχώρα.
Ωστόσο, τελικά, παρά την άρση γεωγραφικού περιορισμού που τους θέτει πρακτικά εκτός της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας, παρέμεναν εγκλωβισμένοι στα νησιά εφόσον δεν υπήρχαν θέσεις στην ενδοχώρα χωρίς παράλληλα να μπορούν να επιστραφούν στην Τουρκία.
Η κυβέρνηση προτείνει επίσης κατάλογο ασφαλών χωρών καταγωγής, καθώς και ασφαλών τρίτων χωρών. Με τον χαρακτηρισμό της Τουρκίας από την πλευρά της Ελλάδας ως ασφαλούς τρίτης χώρας, δίνεται η δυνατότητα να επιστραφούν στην Τουρκία αιτούντες άσυλο με στόχο να εξεταστεί το αίτημά τους στην Τουρκία.
Οι επαναπροωθήσεις
Η κυβέρνηση σχεδιάζει ότι με αυτή την αλλαγή μέσα στο 2020 θα μπορέσουν να επιστραφούν στην Τουρκία 10.000 άτομα, ενώ από τον Μάρτιο του 2016, οπότε και ανακοινώθηκε η κοινή δήλωση Ευρωπαϊκής Ενωσης – Τουρκίας, έχουν συνολικά επιστραφεί 1.806 άτομα.
Σημαντικός πυλώνας της κυβερνητικής πολιτικής είναι επίσης η αποσυμφόρηση των νησιών με την κατανομή περίπου 20.000 αιτούντων άσυλο σε μικρές δομές – ξενοδοχεία ή κτίρια σε όλη τη χώρα. Από την κατανομή αναμένεται να εξαιρεθούν τα νησιά του Βορείου και Νοτίου Αιγαίου καθώς έχουν υποστεί για χρόνια το μεγαλύτερο βάρος του μεταναστευτικού/προσφυγικού, αλλά και κάποιοι νομοί της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης όπως ο Εβρος και η Ξάνθη, για λόγους εθνικής ασφαλείας.
Σε αυτό το πλαίσιο αναμένεται άμεσα να προκηρυχθεί από το υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, όπως άλλωστε έχει ήδη εξαγγελθεί, το πρόγραμμα για τη φιλοξενία αιτούντων άσυλο σε ξενοδοχεία με αντίτιμο 12 ευρώ ανά άτομο την ημέρα, για ένα εξάμηνο ή για ένα χρόνο. Στην αμοιβή δεν περιλαμβάνονται έξοδα σίτισης ή άλλα έξοδα. Σύμφωνα με τον ειδικό γραμματέα Υποδοχής Μάνο Λογοθέτη, πρόκειται για ένα πρόγραμμα ελκυστικό για τους ξενοδόχους που έχουν μικρές μονάδες, όπως φαίνεται άλλωστε και από το ενδιαφέρον που ήδη έχει υπάρξει από πολλές περιοχές της χώρας. Ενδεικτικά, τουριστικοί πράκτορες προσφέρουν στα πακέτα που προτείνουν σε νησιά 18-23 ευρώ το δίκλινο με όλες τις παροχές ενός ξενοδοχείου.
Σεβασμός εκατέρωθεν
«Πρέπει να σταματήσουμε να έχουμε την αίσθηση ότι οι αιτούντες άσυλο είναι “πελάτες” –που έχουν πάντα δίκιο– και να τους αντιμετωπίζουμε ως φιλοξενουμένους. Χρειάζεται λοιπόν να ξεκαθαρίσουμε το πλαίσιο. Είμαστε ένα κράτος που έχει κανόνες και που δείχνει σεβασμό σε όσους έχουν ανάγκη, αξιώνει όμως και από αυτούς σεβασμό. Ολοι είμαστε υποχρεωμένοι να τηρούμε τους κανόνες και να λειτουργούμε εντός του θεσπισμένου πλαισίου, και οι Ελληνες και οι αλλοδαποί», λέει στην «Κ» ο ειδικός γραμματέας Υποδοχής Μάνος Λογοθέτης. «Οι άνθρωποι που έρχονται πρέπει να μάθουν να ακολουθούν τους κανόνες του κράτους που τους υποδέχεται όπως και το πολιτισμικό πλαίσιο της χώρας μας», προσθέτει, εξηγώντας ότι από την πλευρά της πολιτείας θα υπάρξει σχετική ενημέρωση και μέριμνα σε σχέση με αυτό ώστε οι αλλοδαποί που παραμένουν στη χώρα να μάθουν τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται. «Για παράδειγμα, στις χώρες από όπου έρχεται η πλειονότητα αυτών των ανθρώπων απαγορεύεται το αλκοόλ. Στην Ελλάδα επιτρέπεται να πιεις δημοσίως αλκοόλ. Αν όμως πιαστείς να κάνεις κάτι παράνομο επειδή έχεις πιει πολύ αλκοόλ, τότε θα έχεις συνέπειες», τονίζει χαρακτηριστικά.