Θα μπορούσε η τεχνολογία να βελτιώσει την αυτονομία των ηλικιωμένων ατόμων; Θα μπορούσε το τραπέζι της κουζίνας να μεταδίδει μηνύματα και να αλληλεπιδρά μαζί τους; Η εξώπορτα να πληροφορεί για τον καιρό και να υπενθυμίζει την ανάγκη για πανωφόρι ή ομπρέλα; Ενα ολόγραμμα, ένα μικροσκοπικό ανθρωπάκι, να κοιτάει τους ηλικιωμένους, να τους προτείνει ανάλογες πράξεις και να εξασφαλίζει την επικοινωνία με τα παιδιά τους όταν εκείνοι το επιθυμούν;
Ολα αυτά μοιάζουν πολύ φουτουριστικά, πολύ περισσότερο καθώς οι άνθρωποι μεγάλης ηλικίας δυσκολεύονται να χειριστούν τις νέες τεχνολογίες και συχνά αισθάνονται όλο και πιο απομονωμένοι, λόγω και αυτού του λόγου. Και όμως οι επιστήμονες στο Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εργάζονται χρόνια πάνω σε αυτές τις πρωτοποριακές πρακτικές.
«Πρόκειται για μια κοινωνική πρόκληση του μέλλοντος. Ο αριθμός των ηλικιωμένων αυξάνεται, ενώ μεγαλώνει η κοινωνική απομόνωση. Επιπλέον ενισχύονται πολύ οι τάσεις νοητικής έκπτωσης, άνοιας, κατάθλιψης, συνδεδεμένες με την αυξημένη ηλικία. Γι’ αυτό αναζητούμε λύσεις, για να αναβαθμίσουμε το επίπεδο ζωής και υγείας των ηλικιωμένων και των ατόμων που είναι δίπλα τους», λέει στην «Κ» ο κ. Παναγιώτης Μπαμίδης, αναπληρωτής καθηγητής Πληροφορικής και Ιατρικής Εκπαίδευσης.
Οι πρώτες προσπάθειες πριν από μερικά χρόνια αφορούσαν τη δημιουργία προγραμμάτων λογισμικού, τα οποία λειτουργούν σε οθόνες αφής με σκοπό τη νοητική και σωματική ενδυνάμωση των ηλικιωμένων. «Ξεκινήσαμε από την αρχή “νους υγιής εν σώματι υγιεί”. Το πρόγραμμα περιέχει ασκήσεις εκγύμνασης και ενίσχυσης της ευελιξίας, προσαρμοσμένες στην κατάσταση του κάθε ατόμου. Αεροβική εκγύμναση, όπως επιτόπιο βάδην ή ποδήλατο, με μια οθόνη να προβάλλει πώς κινούμαστε σε μια πόλη», λέει ο κ. Μπαμίδης.
Υπάρχουν και ασκήσεις του πνεύματος, ενίσχυσης της μνήμης. Ολα αυτά ψηφιοποιήθηκαν αξιοποιώντας και προγράμματα κυρίως από τις ΗΠΑ, διαμορφώνοντας ένα διασκεδαστικό περιβάλλον παιχνιδιού, έτσι ώστε να μην κουράζεται ο χρήστης. Για παράδειγμα, οι ασκήσεις ακριβείας μπορεί να μοιάζουν με ψάρεμα ή με τοποθέτηση μιας μικρής μπάλας σε μια τρύπα κ.λπ.
Προετοιμάζονται συστήματα όπου θα προβάλλονται πάνω σε οποιαδήποτε επιφάνεια εικόνες με χρήσιμα μηνύματα, με τα οποία θα μπορεί να αλληλεπιδρά ο χρήστης.
«Ολα αυτά έχουν συγκεκριμένα αποτελέσματα. Εχουμε μελετήσει το πώς αλλάζει η λειτουργία του εγκεφάλου και ενεργοποιούνται περιοχές που ήταν σιωπηλές πριν. Είδαμε σημαντική βελτίωση σε άτομα υγιή, καθώς η προσπάθειά μας έχει προληπτικό χαρακτήρα. Αλλά βελτίωση, μικρότερη όμως, καταγράφηκε και σε άτομα ήπιας νοητικής έκπτωσης, καθώς και ήπιας νοητικής άνοιας», σημειώνει ο κ. Μπαμίδης.
Το έργο Captain
Σήμερα οι ερευνητές προχωρούν παραπέρα, με το έργο Captain. Η κεντρική ιδέα είναι η δημιουργία εύχρηστων και όσο γίνεται φθηνών συσκευών που θα μπορούν να προβάλλουν μπροστά στον ηλικιωμένο (σε δύο διαστάσεις ή σε τρισδιάστατα ολογράμματα) χρήσιμα μηνύματα, από τα φάρμακα που έχει να πάρει, μέχρι συνταγές μαγειρικής. Μάλιστα, πατώντας πάνω στο πλαίσιο που φωτίζει ο προτζέκτορας σε μια επιφάνεια (από ένα τραπέζι μέχρι την πόρτα του ψυγείου) ο χρήστης αλληλεπιδρά, σαν να πατάει μια οθόνη αφής. Μπορεί να επιλέξει κατηγορία, ένα αγαπημένο τραγούδι, κάποιο πρόσωπο για επικοινωνία κ.λπ. «Ακόμα πιο προηγμένα “ευφυή συστήματα” θα μπορούσαν να καταλάβουν τη διάθεση του ηλικιωμένου ή την κατάστασή του, ανιχνευτές κίνησης να ενεργοποιήσουν προτάσεις ανάλογα με την εκτίμηση του τι θέλει να κάνει», αναφέρει ο καθηγητής του ΑΠΘ.
Πολύ μεγάλη σημασία έχει πως όλα αυτά προχωρούν ερευνητικά μαζί με ομάδα ηλικιωμένων. Αποτελεί θεμέλιο της λογικής των «ζωντανών εργαστηρίων» (living labs) που εφαρμόζεται στο συγκεκριμένο έργο. Eχει συσταθεί μια κοινότητα συνεργασίας και έρευνας για την τρίτη ηλικία, στην οποία συμμετέχουν περίπου 35-40 άτομα άνω των 65 ετών από την Ελλάδα (αντίστοιχα στις άλλες χώρες που συμμετέχουν), οι οποίοι έχουν γίνει «βοηθοί ερευνητές». «Προσπαθούμε να εκμαιεύσουμε ανάγκες, τι θα ήθελαν στη ζωή τους, κι εκείνοι ελέγχουν όσα κάνουμε και εάν τους ταιριάζουν». Τι επιθυμούν οι συμμετέχοντες στην κοινότητα; «Να μπορώ να επικοινωνώ με τα παιδιά μου», «να ενημερώνομαι για ακραία καιρικά φαινόμενα και επικίνδυνες καταστάσεις», «να υπάρχουν προτάσεις συνταγών», «να παίζει μουσική όταν με βλέπει λυπημένο».
Οπως υπογραμμίζει ο κ. Μπαμίδης, «θέλουμε ένα σύστημα το οποίο θα ενθαρρύνει και δεν θα καταρρακώνει τους χρήστες, δεν θα τους παίρνει την ελευθερία να αποφασίζουν, αλλά θα τους βοηθάει σε σωστές αποφάσεις». Επίσης, τονίζει πως για λόγους προστασίας του ιατρικού και προσωπικού απορρήτου, το σύστημα δεν θα είναι συνολικά συνδεδεμένο με το Διαδίκτυο. Τελικώς, από την αποτελεσματικότητα αυτών των μεθόδων θα κριθεί κατά πόσο η τεχνολογία θα λειτουργήσει ως συμπλήρωμα και όχι ως υποκατάστατο της ανθρώπινης ζεστασιάς και της κοινωνικής φροντίδας.