Αναβαθμίστε τον για να δείτε σωστά αυτό το site. Αναβαθμίστε τον browser σας τώρα!
Μαρτυρίες, εμπειρίες και αποκαλύψεις της «Κ» από το 2014 μέχρι και το 2019 για το κέντρο υποδοχής προσφύγων και μεταναστών στη Μόρια το οποίο πρόκειται να κλείσει.
ΕΛΛΑΔΑ 23.11.2019 • ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ • ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ENRI CANAJ & ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΟΥΤΑΦΗΣ
Κουβαλούσαν κάποιες αλλαξιές με ρούχα σε πλαστικές σακούλες και στα παπούτσια τους δεν είχαν κορδόνια. Τους είχαν αφαιρεθεί από τους αστυνομικούς, «για την ασφάλειά τους». Οκτώ έφηβοι από το Αφγανιστάν, έξω από το Κέντρο Ταυτοποίησης της Μόριας. Έμοιαζαν αιφνιδιασμένοι από αυτή την απρόσμενη αίσθηση ελευθερίας. Έπειτα από 70 ημέρες εγκλεισμού, εκείνο το βροχερό απόγευμα του Νοεμβρίου του 2014, είχε φτάσει επιτέλους η στιγμή της μεταφοράς τους σε κάποιον ξενώνα ασυνόδευτων ανηλίκων της Αθήνας.
Αυτή ήταν η πρώτη φορά που βρέθηκα στη Μόρια. Παρά τις σχετικές άδειες και διαβεβαιώσεις που είχαν δοθεί τότε από τις αρμόδιες αρχές, δεν μας επιτράπηκε από την Αστυνομία η είσοδος μέσα στις εγκαταστάσεις. Ήταν μια κλειστή δομή, ένα προαναχωρησιακό κέντρο, που θύμιζε στην αρχιτεκτονική του την Αμυγδαλέζα: συστάδες από κοντέινερ και ψηλά κάγκελα που κατέληγαν σε συρματοπλέγματα. Στον τοίχο της εξωτερικής περίφραξης ακτιβιστές είχαν γράψει το σύνθημα: «Freedom for all» («Ελευθερία σε όλους»).
Τα επόμενα χρόνια επισκέφτηκα ξανά το ίδιο μέρος. Υπήρξε μια περίοδος που οι πύλες του κέντρου άνοιξαν στις κάμερες για να φανερώσουν τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης χιλιάδων ανθρώπων. Αργότερα, όταν και πάλι οι δημοσιογράφοι δεν γίνονταν δεκτοί στο εσωτερικό της δομής, αρκούσε να περιπλανηθείς ολόγυρα, στους ελαιώνες που είχαν μετατραπεί σε καταυλισμό, για να δεις οικογένειες που έστηναν τις σκηνές τους στις λάσπες.
Η Μόρια ξεκίνησε τη λειτουργία της τον Σεπτέμβριο του 2013 σε ένα παλιό στρατόπεδο λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Μυτιλήνη που μετατράπηκε σε Κέντρο Ταυτοποίησης της ελληνικής αστυνομίας. Πλέον, σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης η δομή αναμένεται να αντικατασταθεί με ένα νέο, κλειστό κέντρο κράτησης. Κατά τη διάρκεια αυτής της εξαετίας η λειτουργία της Μόριας είχε σοβαρές δομικές αδυναμίες, όποιος κι αν ήταν ο αριθμός των ανθρώπων που διέμεναν πίσω ή γύρω από τους φράχτες της.
Ακόμη και αν πρόσκαιρα υπήρχαν περίοδοι ύφεσης, η εικόνα της δομής δεν βελτιωνόταν. Τα ίδια ακριβώς προβλήματα ανέκυπταν ξανά και ξανά. Ένας φαύλος κύκλος, ανεξάρτητα με το ποιο κόμμα βρισκόταν στην κυβέρνηση και ποιος υπουργός ήταν υπεύθυνος για τη Μεταναστευτική Πολιτική. Ζητήματα γύρω από το προσφυγικό που απασχολούσαν τις αρμόδιες αρχές πριν από χρόνια παραμένουν και σήμερα άλυτα. Ενδεικτικά, τον Νοέμβριο του 2014 οι διαθέσιμες κλίνες σε δομές φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων ήταν 313 σε όλη την Ελλάδα και τα αιτήματα στέγασης έφταναν τα 2.270. Σήμερα εκτιμάται ότι 4.962 ασυνόδευτοι ανήλικοι βρίσκονται στη χώρα μας. Τρία στα τέσσερα παιδιά στερούνται πρόσβασης σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας και πάνω από 200 εκτιμάται ότι παραμένουν σε κράτηση μέχρι να βρεθεί κάποια κλίνη.
Το καλοκαίρι του 2015 η κατάσταση ήταν οριακή στη Μόρια. Οι ροές προσφύγων είχαν αυξηθεί κατακόρυφα και η Ελλάδα ήταν εμφανώς ανέτοιμη να τους διαχειριστεί. Τον Ιούλιο εκείνου του χρόνου τα κοντέινερ του περίφρακτου χώρου επαρκούσαν για 700 ανθρώπους, ενώ δύο πτέρυγες της υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής (δυναμικότητας 240 ατόμων) δεν είχαν ανοίξει ακόμη καθώς εκκρεμούσε η στελέχωσή τους. Έξω από τις πύλες είχε στηθεί ακόμη ένας καταυλισμός για άλλους 700 ανθρώπους. Κάποιοι αναζητούσαν λίγο ίσκιο ακόμη και μέσα σε μια παροπλισμένη αστυνομική κλούβα.
Βίντεο: Στο έλεος των διακινητών
Ανάλογα με τις ροές 15.000 έως 25.000 πρόσφυγες και μετανάστες βρίσκονταν το φθινόπωρο του 2015 στη Λέσβο επί ημέρες περιμένοντας τη στιγμή που θα μεταφέρονταν στην ηπειρωτική Ελλάδα για να συνεχιστεί το ταξίδι τους. Σταδιακά δημιουργήθηκε μια νέα αγορά στο νησί. Αντίσκηνα προς πώληση κρεμάστηκαν ακόμη και σε περίπτερα και βενζινάδικα. Το εμπόρευμα εξαντλήθηκε γρήγορα από τα τέσσερα καταστήματα με είδη κάμπινγκ στη Μυτιλήνη. Δεν είχαν δεχτεί ξανά τόση πελατεία.
Ένα χρόνο αργότερα, μετά την υπογραφή της κοινής δήλωσης μεταξύ Τουρκίας και Ευρωπαϊκής Ένωσης, παρότι στη Λέσβο ο αριθμός των εγκλωβισμένων ήταν από τρεις έως και πέντε φορές μικρότερος σε σχέση με το 2015, η κατάσταση παρέμενε μη διαχειρίσιμη από τις αρμόδιες κρατικές αρχές. Τον Σεπτέμβριο του 2016 περίπου 5.700 άνθρωποι βρίσκονταν στο νησί χωρίς προοπτική. Σε επεισόδια που ξέσπασαν στη Μόρια εκείνο το μήνα κάηκαν περίπου 50 σκηνές.
Η μακρά παραμονή αιτούντων άσυλο στη Λέσβο οδήγησε στη διασπορά φημών, όπως είχε συμβεί παλιότερα και με τους εγκλωβισμένους της Ειδομένης. Στο τέλος της πρώτης εβδομάδας του Σεπτεμβρίου του 2016 ένας ψίθυρος προκάλεσε αναστάτωση στη Μόρια. Σύμφωνα με τη ψευδή είδηση επτά μετανάστες είχαν σκοτωθεί προσπαθώντας να εγκαταλείψουν το νησί κρυμμένοι στην καρότσα νταλίκας. Ακολούθησε μία ακόμη ψευδής είδηση για άμεση και μαζική επιστροφή των εγκλωβισμένων στην Τουρκία που οδήγησε στα επεισόδια και στην πυρκαγιά μέσα στη Μόρια.
«Μου έχουν πει ότι αισθάνονται σα να ζουν σε ένα βαθύ πηγάδι χωρίς να ξέρουν εάν και πότε θα βγουν από αυτό», μου είχε πει τότε η Ιταλίδα ψυχολόγος στους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα, Πίνα Ντεϊάνα, υπεύθυνη για την ψυχική υγεία στη Λέσβο. Εκείνο το διάστημα συμβούλευε γυναίκες που είχαν αποπειραθεί να αυτοκτονήσουν με υπερβολική δόση φαρμάκων. «Τα συμπτώματα κατάθλιψης είναι πιο έντονα, όπως και ο φόβος ότι θα σταλούν πίσω στην Τουρκία ή στις πατρίδες τους», έλεγε η Ντεϊάνα. «Μια πρόσφυγας μου είπε ότι θέλει να πέσει σε κώμα και να ξυπνήσει μόνο όταν φτάσει στη Γερμανία όπου την περιμένει ο σύζυγός της».
Οι απόπειρες αυτοκτονίας στη Μόρια συνεχίστηκαν. «Την περασμένη εβδομάδα ένας 16χρονος και ένας 17χρονος προσπάθησαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Έφεραν πρόσφατα και έναν ασυνόδευτο ανήλικο στη μονάδα μας για ράμματα. Είχε επιχειρήσει να κόψει τις φλέβες του», είχε δηλώσει ο Λούκα Φοντάνα το 2018, συντονιστής των προγραμμάτων των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στη Λέσβο.
Οι συνθήκες διαβίωσης στη Μόρια παρέμεναν απάνθρωπες, ακόμη κι όταν οι ροές δεν πλησίαζαν τα νούμερα του 2015. Σε δύο εκθέσεις αυτοψίας, στις 6/7/2018 και 10/7/2018, υπάλληλοι της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας Λέσβου είχαν καταγράψει τα σοβαρά προβλήματα του κέντρου υποδοχής. Μεταξύ άλλων είχαν διαπιστώσει ανεξέλεγκτη διαρροή λυμάτων από σπασμένους σωλήνες αποχωρητηρίων. «Ο υπαίθριος χώρος παρουσιάζει ρυπαρότητα συνοδευόμενη από πλήθος εντόμων υγειονομικής σημασίας λόγω των απορριμμάτων που υπάρχουν συσσωρευμένα στους κάδους και έξω από αυτούς (παρουσία σκουληκιών)», έγραφαν οι ελεγκτές.
Το κέντρο υποδοχής, όμως, είχε ήδη περάσει ακόμη πιο σκοτεινές στιγμές. Τον Ιανουάριο του 2017, μέσα σε μία εβδομάδα τρεις άνθρωποι πέθαναν στον ύπνο τους στην Μόρια. Οι σοβαρές παραλείψεις και καθυστερήσεις, η αδράνεια με την οποία κρατικές, αστυνομικές και δικαστικές αρχές αντιμετώπισαν αυτά τα περιστατικά άγγιζε τα όρια της συγκάλυψης. Ο καρδιολόγος Δημήτρης Πατέστος, ιατρικός συντονιστής της οργάνωσης Γιατροί του Κόσμου εκείνη την περίοδο στη Μόρια, είχε δει τους δύο πρώτους νεκρούς προτού μεταφερθούν στον ιατροδικαστή.
«Μύριζαν σαν καμένο ξύλο, σα να ήταν μέσα σε τζάκι», είχε πει.
Όλες οι ενδείξεις παρέπεμπαν σε δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Ήταν τόσο πολύ το κρύο εκείνες τις ημέρες, τόσο πρωτοφανής η κακοκαιρία που οι πρόσφυγες της Μόριας προσπαθούσαν να κρατηθούν ζεστοί με κάθε δυνατό τρόπο. Έκαιγαν ξύλα μέσα σε τενεκέδες λαδιού τους οποίους τοποθετούσαν μέσα στις νάιλον σκηνές τους.
Οι αρμόδιες υπηρεσίες, όμως, δεν είχαν ακόμη ξεκαθαρίσει ποια ήταν η ακριβής αιτία των διαδοχικών θανάτων. Ούτε δέχονταν να μοιραστούν τα ονόματα των νεκρών, επικαλούμενες προσωπικά δεδομένα.
Χρειάστηκε έρευνα μηνών για να βρεθούν από την «Κ» τα στοιχεία των δύο πρώτων θυμάτων. Ένας εξ αυτών, ο 46χρονος Σύρος Μουσταφά Μουσταφά, πατέρας έξι παιδιών, δεν έπρεπε καν να βρίσκεται στη Μόρια. Είχε ήδη περάσει από την Ελλάδα το 2015 και είχε κατορθώσει να φτάσει στη Γερμανία. Σε σχετικά έγγραφα φαινόταν ότι είχε λάβει άδεια διαμονής στην πόλη Βίσμαρ, καθώς και χρεωστική κάρτα γερμανικής τράπεζας με το όνομά του. Είχε επιστρέψει λίγους μήνες αργότερα στην Ελλάδα για να παραλάβει έναν από τους γιους του ο οποίος θα περνούσε τα σύνορα από την Τουρκία παράτυπα. Οι ελληνικές αρχές αμφισβήτησαν τη γνησιότητα των εγγράφων του και τον έστειλαν στη Μόρια. Εκεί πέθανε στις 28 Ιανουαρίου 2017.
Βίντεο: Η έρευνα της «Κ» για τον Μουσταφά Μουσταφά
Τον βρήκαν αναίσθητο, παγωμένο στη σκηνή του, κουλουριασμένο στο ράντζο του. Σύμφωνα με την ιατροδικαστική έκθεση που αποκάλυψε η «Κ» φορούσε δύο φούτερ, ένα γιλέκο και μια ζακέτα με φερμουάρ στο πάνω μέρος του σώματός του, και στο κάτω μέρος δύο φόρμες πάνω από ένα λαδί παντελόνι. Τόσο πολύ κρύωνε.
Η αιτία θανάτου, όπως φάνηκε από τις τοξικολογικές εξετάσεις ήταν όντως δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα. Στο αίμα του βρέθηκε ανθρακυλαιμοσφαιρίνη (HbCO, ένωση που σχηματίζεται από το εισπνεόμενο μονοξείδιο του άνθρακα) σε περιεκτικότητα 70%. Οι συγγενείς του κατέθεσαν αγωγή διεκδικώντας αποζημίωση από το ελληνικό Δημόσιο. Το ίδιο έπραξαν και οι συγγενείς του Αιγύπτιου Άχμεντ Ελγκαμάλ που είχε πεθάνει νωρίτερα στην ίδια σκηνή από την ίδια αιτία. Το αίμα του περιείχε ανθρακυλαιμοσφαιρίνη σε ποσοστό 61%.
Βίντεο: Οι συγγενείς του Άχμεντ Ελγκαμάλ ζητούν δικαίωση
Τον Ιανουάριο του 2019 ένας ακόμη άνθρωπος πέθανε στη Μόρια. Ο 24χρονος Καμερουνέζος Ζαν-Πολ Αμπουεατέκ. Οι αρμόδιοι έσπευσαν να αποσυνδέσουν αυτό το περιστατικό από το ψύχος. Ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο τι ακριβώς του συνέβη. Στο πιστοποιητικό θανάτου του αναγράφεται ως αιτία «πρόσφατη ισχαιμική αλλοίωση του μυοκαρδίου, εν αναμονή τοξικολογικής εξέτασης». Τους επόμενους μήνες θα σημειώνονταν και άλλοι θάνατοι. Μια γυναίκα απανθρακώθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 όταν κάηκε το κοντέινερ όπου διέμενε. Το Νοέμβριο πέθανε ένα βρέφος εννέα μηνών. Νωρίτερα, σύμφωνα με γιατρούς που το είχαν εξετάσει, εμφάνιζε συμπτώματα αφυδάτωσης.
Ως τόπος διαμονής του Αμπουεατέκ αναφερόταν στο πιστοποιητικό θανάτου η περιοχή «Ελαιώνας Σκηνή Μ12», δηλαδή το χωράφι γύρω από το κέντρο υποδοχής στο οποίο έχει στηθεί ο πρόχειρος καταυλισμός με αντίσκηνα. «Δεν είχε πρόβλημα υγείας, δεν είχε άσθμα. Ήταν δυνατός», είχε πει ο αδερφός του, Ντιεντόν μέσω της εφαρμογής WhatsApp.
«Για εμάς η είδηση του θανάτου του ήταν μεγάλο σοκ».