20 Αυγούστου 1991. Την ημέρα αυτή είχε προγραμματιστεί να υπογραφεί μια νέα ενωσιακή συνθήκη, η οποία θα μετέτρεπε την ΕΣΣΔ σε ομοσπονδία ανεξάρτητων δημοκρατιών. Μία ημέρα πριν, εκδηλώνεται πραξικόπημα εναντίον του Μ. Γκορμπατσόφ. Εμπνευστές του, ο αντιπρόεδρος της Σοβιετικής Ενωσης Γκ. Γιανάεφ, ο αρχηγός της KGB Βλ. Κριουτσκόφ και οι υπουργοί Αμυνας και Εσωτερικών.
Οι πραξικοπηματίες απαιτούν την παραίτηση του Γκορμπατσόφ, αποτυγχάνουν όμως να κερδίσουν την εμπιστοσύνη του σοβιετικού λαού. Την κερδίζει ο Μπ. Γέλτσιν, πρώτος εκλεγμένος πρόεδρος της Ρωσίας από τον περασμένο Ιούνιο, ο οποίος ηγείται της αντίστασης κατά των πραξικοπηματιών. Τρεις ημέρες μετά την εκδήλωσή της, η απόπειρα πραξικοπήματος καταρρέει.
Οι εξελίξεις που ακολουθούν είναι ραγδαίες και καταλυτικές. Στις 24 Αυγούστου, ο Γκορμπατσόφ διαλύει την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΣΕ και παραιτείται από γενικός γραμματέας του, ενώ πέντε ημέρες αργότερα το Ανώτατο Σοβιέτ αναστέλλει τη δράση του κόμματος.
Στις 5 Σεπτεμβρίου, οι 1.682 Σοβιετικοί βουλευτές του Κογκρέσου Λαϊκών Αντιπροσώπων, του ανώτατου οργάνου της ΕΣΣΔ, αποφασίζουν με συντριπτική πλειοψηφία την κατάργηση του υφιστάμενου καθεστώτος και τον μετασχηματισμό της χώρας σε χαλαρή συνομοσπονδία ανεξάρτητων δημοκρατιών. Εν τω μεταξύ, μεταξύ Αυγούστου και Δεκεμβρίου, δέκα δημοκρατίες θα διακηρύξουν την ανεξαρτησία τους.
Οι τελευταίες σελίδες στην ιστορική διαδρομή της ΕΣΣΔ θα γραφτούν τον Δεκέμβριο. Στις 8 Δεκεμβρίου, οι ηγέτες της Ρωσίας, της Ουκρανίας και της Λευκορωσίας συμφωνούν στον σχηματισμό μιας πιο χαλαρής ένωσης, της Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 21 Δεκεμβρίου, οι εκπρόσωποι των 11 από τις 12 δημοκρατίες της ΕΣΣΔ (πλην της Γεωργίας) θα υπογράψουν πρωτόκολλο που επικύρωνε τη διάλυσή της και τη δημιουργία της κοινοπολιτείας.
Το πρωί της 25ης Δεκεμβρίου, ο Γκορμπατσόφ παραιτείται από πρόεδρος της ΕΣΣΔ και εκχωρεί τις αρμοδιότητές του στον Γέλτσιν. Το ίδιο βράδυ αποχωρεί από το Κρεμλίνο. Το ίδιο βράδυ, επίσης, η ρωσική σημαία θα υψωθεί στη θέση όπου μέχρι πρότινος κυμάτιζε η σοβιετική σημαία. Το καθεστώς που είχε εγκαινιαστεί μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και η Ενωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, που είχε δημιουργηθεί στις 22 Δεκεμβρίου 1922, ανήκαν πλέον στο παρελθόν.
«Θρίαμβος του Γκορμπατσόφ, του Γέλτσιν ή της ωμής πραγματικότητας; Γιατί πώς αλλιώς θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η χθεσινή διακήρυξη όπου τονίζεται ότι “η ελευθερία είναι το ύψιστο αγαθό της κοινωνίας” […];»