Ενώ η κατάσταση στα νησιά όπου υπάρχουν ΚΥΤ (κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης) ή hotspots έχει επιδεινωθεί εξαιρετικά λόγω των συνεχών αφίξεων από την Τουρκία, σοβαρές είναι και οι ενστάσεις για τη δυνατότητα όσων παραμένουν στα νησιά να έχουν πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες απαραίτητες για την προστασία τους.
«Στα hotspots της Ε.Ε. στην Ελλάδα, οι άνθρωποι βρίσκονται αντιμέτωποι με μια διαδικασία ασύλου εξαιρετικά περίπλοκη για να μπορέσουν να τη διαχειριστούν. Μόνο 2 στους 100 έχουν πρόσβαση σε δικηγόρο διορισμένο από το κράτος», επισημαίνει έκθεση της οργάνωσης OXFAM και του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες που δημοσιεύθηκε χθες.
«Στον καταυλισμό της Μόριας συναντήσαμε έναν άνδρα από το Ιράκ ο οποίος είχε ήδη περάσει τη συνέντευξη για το άσυλο και περίμενε την απόφαση. Οταν τον ρωτήσαμε γιατί είχε φύγει από το Ιράκ, μας είπε ότι η οικογένειά του ανήκε σε μια θρησκευτική μειονότητα και ότι είχαν σκοτωθεί από τις πολιτοφυλακές. Φοβόταν ότι θα σκότωναν και τον ίδιο και έτσι αποφάσισε να φύγει. Αλλά αυτό δεν το είπε στις ελληνικές αρχές, γιατί δεν ήθελε να θεωρήσουν ότι θα ήταν βάρος (για την ελληνική κοινωνία)», αναφέρει ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Phil Worthington, εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Δικηγόρων, εθελοντικής οργάνωσης που δραστηριοποιείται στη Λέσβο.
Η UNHCR χρηματοδοτεί 19 δικηγόρους στα πέντε νησιά και οι ΜΚΟ προσπαθούν να παρέχουν δωρεάν νομική βοήθεια, αλλά οι ανάγκες είναι υπερβολικά μεγάλες. Στην κορύφωσή του το 2019, ο μέγιστος αριθμός των Ελλήνων δικηγόρων (εκτός των διορισμένων από το κράτος) που ήταν παρόντες στη Λέσβο και σε θέση να προσφέρουν δωρεάν συνδρομή σε αιτούντες άσυλο, σε όλα τα στάδια της διαδικασίας ασύλου, ήταν 30.
Σε αυτό το πλαίσιο, είναι πολύ σημαντικό οι άνθρωποι αυτοί να έχουν νομική συνδρομή, ιδιαίτερα υπό τις συνθήκες της «ταχύρρυθμης» διαδικασίας που εφαρμόζεται στα ΚΥΤ στα νησιά, αλλά και όταν κάποιος θέλει να προσφύγει σε δεύτερο βαθμό. Στη Λέσβο, για το μεγαλύτερο διάστημα του 2018 δεν υπήρχαν διορισμένοι από το κράτος δικηγόροι για το στάδιο της προσφυγής, ενώ το 2019 και μέχρι σήμερα υπάρχει μόνο ένας.
Ο αριθμός των αιτήσεων ασύλου που κατατίθενται στα νησιά εξαιτίας της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας έχει εκτοξευθεί. Κατά μέσον όρο, κάθε μήνα του 2018, περίπου 5.500 άτομα υπέβαλαν αίτηση για διεθνή προστασία στην Ελλάδα. Στη Λέσβο, μεταξύ 2016-2018, οι αιτήσεις τριπλασιάστηκαν από 5.091 σε 17.269, ενώ το 2019 οι περισσότεροι άνθρωποι που φτάνουν και εγκλωβίζονται στα ελληνικά νησιά υποβάλλουν εκεί αίτημα ασύλου.
Οπως επίσης σημειώνεται στην έκθεση, η κατάσταση γίνεται ακόμα πιο περίπλοκη και δύσκολη όταν πρόκειται κάποιος να προσφύγει σε β΄ βαθμό. Το 2018, από τις 15.355 προσφυγές που υποβλήθηκαν σε ολόκληρη την Ελλάδα κατά της απορριπτικής απόφασης σε α΄ βαθμό, μόνο το 21% των αιτούντων άσυλο επωφελήθηκε από δωρεάν νομική συνδρομή από το κράτος.