Δύο επιχειρήματα αναπτύσσονται σχετικά με την ευεργεσία. Το πρώτο λέει ότι πρέπει το κράτος και όχι ιδιωτικά κεφάλαια να χρηματοδοτούν τα δημόσια αγαθά. Αλλιώς δημιουργούνται οικονομικές εξαρτήσεις. Το αντίθετο επιχείρημα λέει, ρεαλιστικά, ότι οι κρατικοί πόροι ποτέ δεν είναι επαρκείς για να υποστηρίξουν όλο το εύρος των κοινωνικά επωφελών δραστηριοτήτων. Γι’ αυτό πρέπει να συμπληρώνονται από κεφάλαια ευεργεσίας.
Ομως, το θεσμικό πλαίσιο για την προσέλκυση και διαχείριση μη κρατικών πόρων παραμένει γραφειοκρατικό και αποτρεπτικό. Οι συνθήκες είναι ώριμες για εκσυγχρονισμό.
Παράδειγμα, το νομοθετικό πλαίσιο για την εκπαίδευση. Αναβιώνει ξανά (μετά την περίοδο 2010-12) μια μεταρρυθμιστική δυναμική στο υπουργείο Παιδείας, που επιδιώκει να συνδέσει καλύτερα τα σχολεία και τα πανεπιστήμια με την κοινωνική πραγματικότητα, την αγορά εργασίας και τις παραγωγικές προτεραιότητες. Με τη βελτίωση της διακυβέρνησης, να επιτρέψει στα πανεπιστήμια να αντλούν πόρους από κεφάλαια της διασποράς, εύπορους αποφοίτους, και δυνητικούς χρηματοδότες.
Δεν είναι ελεύθερη κινδύνων αυτή η πρακτική. Πρέπει να συμβαδίζει με αυστηρά και αξιόπιστα πλαίσια δεοντολογίας, που θα δια-σφαλίζουν την ακαδημαϊκή και ερευνητική ανεξαρτησία και ακεραιότητα. Ομως, τα ωφελήματα είναι τεράστια.
Η σημασία της ευεργεσίας είναι προφανής στη φιλανθρωπία ή στον πολιτισμό. Λιγότερο διαδεδομένη στην Ελλάδα είναι η ιδιωτική χρηματοδότηση δεξαμενών σκέψης (think tanks), για την παραγωγή επιστημονικά τεκμηριωμένων μελετών, που προάγουν τον δημόσιο διάλογο, εμπλουτίζουν τη δημόσια σφαίρα, τον πλουραλισμό απόψεων και ιδεών, και μαζί την ποιότητα της δημόσιας πολιτικής και της δημοκρατίας. Αυτό το έργο παράγουν οι δεξαμενές σκέψης (think tanks). Λειτουργούν ως ένα παράθυρο στην Ευρώπη και στον κόσμο. Βοηθούν στην καλύτερη κατανόηση της Ελλάδας στο εξωτερικό και στην αμφίδρομη επικοινωνία με το διεθνές περιβάλλον.
Τρία από τα μεγαλύτερα τέτοια ιδρύματα στην Ελλάδα είναι το ΕΛΙΑΜΕΠ (ευρωπαϊκή και εξωτερική πολιτική), το ΙΟΒΕ (οικονομική πολιτική) και η διαΝΕΟσις (δημόσια πολιτική). Κανένα δεν είναι κρατικό, όλα αντλούν ιδιωτικούς ή ευρωπαϊκούς πόρους ή πόρους ανταγωνιστικών προγραμμάτων (ή συνδυασμό αυτών) για να χρηματοδοτούν τη δραστηριότητά τους. Πρόσφατη διεθνής αξιολόγηση (2019 Global Think Tank Index Report, Πανεπιστήμιο Πενσυλβάνιας) κατέταξε το ΕΛΙΑΜΕΠ στην 49η θέση παγκοσμίως στο κριτήριο της καλύτερης δικτύωσης με διεθνή think tanks. Οι πόροι της ευεργεσίας είναι πολύτιμοι για να παραμένει η δημοκρατία μας πεδίο δημιουργικού πλουραλισμού και η χώρα ενεργή στον διεθνή διάλογο.
* O κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.