Σαντορίνη, τα μυστικά του βυθού της

Σαντορίνη, τα μυστικά του βυθού της

4' 8" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Για τους επιστήμονες είναι μια πραγματικά συναρπαστική στιγμή. Καθώς τα δεδομένα που ληφθηκαν το 2015 με τη χρήση τεχνολογιών αιχμής στη θαλάσσια έρευνα, αρχίζουν να μπαίνουν σε σειρά, αποκαλύπτουν τι συμβαίνει κάτω από τον βυθό της Σαντορίνης, βαθιά μέσα στη γη, εκεί όπου η λάβα του ηφαιστείου συναντά το υπέδαφος του πυθμένα. Για πρώτη φορά, οι συνεργαζόμενοι Ελληνες και ξένοι επιστήμονες αποκτούν εικόνα για τον μαγματικό θάλαμο: τη θέση του, τη γεωμετρία του και –το ζητούμενο– τη δυναμική του.

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η γνώση μας για το ηφαίστειο της Σαντορίνης προερχόταν κυρίως από την επιφάνεια: από τους ηφαιστειολόγους, σεισμολόγους και γεωλόγους που ανέλυαν τις δομές των πετρωμάτων και τα ίχνη των ρηγμάτων, αναζητώντας (συχνά με τη βοήθεια της αρχαιολογικής έρευνας) απαντήσεις για το τι συνέβη το 1.630 π.Χ. περίπου, κατά τη διάρκεια της μεγάλης έκρηξης που έδωσε στο νησί το σημερινό του σχήμα και το εντυπωσιακό του φυσικό ανάγλυφο.

Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα επεκτάθηκε στον πυθμένα, η χαρτογράφηση του οποίου παρείχε σημαντικά κομμάτια νέας γνώσης. Το 2015, χάρη στην επιμονή της Εύης Νομικού, επίκουρης καθηγήτριας Ωκεανογραφίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (και καταγόμενης από τη Σαντορίνη) και την υποστήριξη της Εμιλι Χουφτ, αναπλ. καθηγήτριας Γεωεπιστημών και Ηφαιστειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ορεγκον και έπειτα από μήνες προετοιμασίας, πραγματοποιήθηκε μια μοναδική στη Μεσόγειο υποθαλάσσια έρευνα.

Το αμερικανικό ερευνητικό σεισμικό σκάφος «Marcus Langseth», το μόνο στον κόσμο που έχει την τεχνολογία να ερευνά βαθιά μέσα στον πυθμένα, έφτασε στο διασημότερο νησί της Ελλάδας. Επρόκειτο για μια ιδιαίτερα ακριβή επιστημονική αποστολή, αδύνατο να πραγματοποιηθεί αυτοτελώς από μια χώρα όπως η Ελλάδα, που χρηματοδοτήθηκε από το National Science Foundation (NSF).

Η επιστημονική του ομάδα (στην οποία συμμετείχαν από ελληνικής πλευράς το Πανεπιστήμιο Αθηνών και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο) πόντισε 90 σεισμογράφους στον πυθμένα και τοποθέτησε ακόμα 65 στην ξηρά (της Σαντορίνης και των γύρω νησιών). Στη συνέχεια, για 26 ημέρες, με τη βοήθεια 36 ειδικών σεισμικών οργάνων που παράγουν ηχητικά κύματα (στην επιστημονική ορολογία ονομάζονται airguns, δηλαδή αεροβόλα) το ερευνητικό σκάφος έστειλε βαθιά μέσα στη γη ηχητικά κύματα, καταγράφοντας μέσα από τους σεισμογράφους στην ξηρά και στη θάλασσα τον χρόνο που τα κύματα χρειάζονταν για να φθάσουν σε διαφορετικά σημεία του ηφαιστείου. Τα αποτελέσματα της έρευνας έχουν ήδη δημοσιευθεί σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά από τα μέλη της ερευνητικής ομάδας τον τελευταίο χρόνο.

Τρισδιάστατη εικόνα

«Τους τελευταίους μήνες αρχίζουν να μας έρχονται πληροφορίες για τα πρώτα 5 χιλιόμετρα κάτω από τον πυθμένα, στην καρδιά της Καλντέρας», εξηγεί στην «Κ» η κ. Νομικού. «Για πρώτη φορά έχουμε μια τρισδιάστατη εικόνα για το πώς είναι το ανώτερο κομμάτι του μαγματικού θαλάμου». Η ανακάλυψη αυτή είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς μας παρέχει πολύτιμες πληροφορίες: «Γνωρίζουμε ότι στα πρώτα 3 χλμ. περίπου, υπάρχει ένα πορώδες υλικό που θεωρούμε ότι συγκεντρώθηκε εκεί από τη Μινωική έκρηξη. Η ζώνη που καλύπτει –περίπου 3 χλμ.– είναι μάλλον μικρή, μέχρι σήμερα πιστεύαμε ότι ολόκληρη η επιφάνεια της Καλντέρας –περίπου 10 χλμ.–  θα ήταν καλυμμένη με αυτό το υλικό. Ο μαγματικός θάλαμος ξεκινά περίπου σε βάθος 3 χλμ., πιο ρηχά από ό,τι πιστεύαμε (περίπου 4,5 χλμ.) βασιζόμενοι μόνο σε επιφανειακά και δορυφορικά στοιχεία. Ο όγκος του ανώτερου τμήματος του μαγματικού θαλάμου εκτιμάται προς το παρόν στα 35 κυβικά χιλιόμετρα. Σαφέστερη εικόνα θα αποκτήσουμε όταν ολοκληρωθεί η επεξεργασία των στοιχείων από μεγαλύτερα βάθη –φιλοδοξούμε να φθάσουμε έως τα 11 χλμ.– οπότε και θα δούμε τι γίνεται στην καρδιά του μαγματικού θαλάμου».

Η επιστημονική έρευνα δεν αφορά μόνο την περιοχή του μαγματικού θαλάμου, αλλά ολόκληρη την περιοχή γύρω από τη Σαντορίνη. «Εκτός από τον θάλαμο, το πείραμά μας συνδυάζεται και με τις μεγάλες τεκτονικές δομές και τα ρήγματα γύρω από τη Σαντορίνη.

Συνδυάζοντας τη γνώση μας από την επιφάνεια με τα νέα, βαθιά δεδομένα, αποκτούμε εικόνα και για το πώς προεκτείνονται τα σεισμικά ρήγματα σε βάθος. Ετσι δημιουργείται ένας υποθαλάσσιος τεκτονικός χάρτης, που δείχνει πώς είναι κατακερματισμένος ο βυθός της Σαντορίνης».

«Σούπερ μάρκετ καταστροφών»

Χάρη στα νέα στοιχεία, οι επιστήμονες σταδιακά «απομόνωσαν» τη ζώνη η οποία θεωρείται πιο ενεργή. «Πρόκειται για τη ζώνη που δημιουργείται από δύο νοητές γραμμές, η πρώτη από το Κολούμπο έως την άκρη της Θηρασιάς και η δεύτερη παράλληλα στο ύψος της Καμένης, από το σημείο που βρίσκονται διατεταγμένοι ηφαιστειακοί κρατήρες. Είναι η ζώνη στην οποία εκτιμούμε ότι πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας στη διαχείριση ενός ενδεχόμενου κινδύνου. Γενικώς, οι ηφαιστειακές εκρήξεις είναι προβλέψιμες, το ηφαίστειο βρίσκεται σήμερα σε φάση ηρεμίας, ωστόσο είναι καλό να γνωρίζουμε το πώς λειτουργεί όχι μόνο για επιστημονικούς λόγους, αλλά και για να οργανώνουμε σωστά την προστασία του».

Το πιο τουριστικό νησί της χώρας, με σχεδόν 2 εκατ. επισκέπτες κάθε έτος, είναι για τους επιστήμονες ένας μαγευτικός τόπος. «Για εμάς η Σαντορίνη είναι… ένα σούπερ μάρκετ φυσικών καταστροφών: περιλαμβάνει ηφαιστειακές εκρήξεις, παλιρροϊακά κύματα, μεγάλα υποθαλάσσια ρήγματα, κατολισθήσεις», λέει η κ. Νομικού. «Οπως όλοι οι άνθρωποι, βέβαια, και οι επιστήμονες θαυμάζουμε το μοναδικό της ανάγλυφο και το μελετάμε στη χέρσο και τη θάλασσα. Για εμένα, που κατάγομαι από τη Σαντορίνη και την επισκέπτομαι συχνά, το ηλιοβασίλεμα παραμένει το ίδιο μαγευτικό, απλά όχι από τα ίδια σημεία».

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή