Επειτα από μία δεκαετία κρίσης και χαμηλών πτήσεων, η πολιτιστική βιομηχανία της Ελλάδας φαινόταν έτοιμη να σηκώσει δειλά δειλά το κεφάλι. Η Εθνική Λυρική Σκηνή ζούσε τις καλύτερες στιγμές της, το Εθνικό Θέατρο ετοιμαζόταν για τη νέα σεζόν και τις παραστάσεις της Επιδαύρου, η ΚΟΑ συνεργαζόταν με μεγάλους αρχιμουσικούς και ηχογραφούσε με τη NAXOS, το Φεστιβάλ Αθηνών ετοιμαζόταν για ένα πολλά υποσχόμενο καλοκαίρι και οι αρχαιολογικοί χώροι προετοιμάζονταν να υποδεχθούν τα πλήθη των τουριστών. Ολα αυτά όμως είναι πια παρελθόν. Η επιδημία του κορωνοϊού ακύρωσε συναυλίες, όπερες, παραστάσεις και εκθέσεις. Κατέβασε ηθοποιούς από τη σκηνή, «πάγωσε» τις εκδόσεις νέων βιβλίων, σταμάτησε τις μηχανές προβολών και τα γυρίσματα ταινιών, ανέτρεψε σχεδιασμούς και προγράμματα, έβαλε «λουκέτο» σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους.
Το υπουργείο Πολιτισμού, σε συνέχεια των δράσεων που έχει εξαγγείλει, ανακοίνωσε χθες μια πρώτη δέσμη μέτρων ύψους 15 εκατομμυρίων ευρώ για τον σύγχρονο πολιτισμό, τα οποία προέρχονται από τον προϋπολογισμό του (5 εκατ.) και από το υπουργείο Οικονομικών (10 εκατ.) σε συνεννόηση με τον πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη. «Εμείς στηρίζουμε δράσεις, δεν μπορούμε να δώσουμε βοηθήματα», δήλωσε στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη. Επιπλέον, βοήθεια εκτιμάται ότι θα προέλθει και από την Ευρωπαϊκή Ενωση. Μέχρι στιγμής, οι μεγάλοι φορείς, όπως η ΕΛΣ και το Εθνικό Θέατρο, υπολογίζουν «τρύπα» στα έσοδά τους που υπερβαίνει το 1 εκατομμύριο ευρώ από τις παραστάσεις που ακυρώθηκαν. Αντίστοιχη καθίζηση των εσόδων του αναμένει και το ΤΑΠΑ, ο αιμοδότης του πολιτισμού, καθώς το μεγαλύτερο ποσοστό των εσόδων του προέρχεται από τα εισιτήρια των επισκεπτών.
Η «Κ» επιχειρεί μια πρώτη καταγραφή για την πορεία του κορωνοϊού στο σώμα του πολιτισμού που θα χρειαστεί ισχυρά φάρμακα για να αναρρώσει από την ύπουλη ασθένεια. Μάλλον θα χρειαστεί και εμβόλιο.
Μεγάλη ζημία για τους φορείς
«Εν μέσω της πανδημίας, είναι αδύνατον να κάνουμε ακριβείς προβλέψεις. Αν η αναστολή των παραστάσεών μας συνεχιστεί έως και τον Ιούνιο, όπως διαφαίνεται αυτή τη στιγμή, υπολογίζουμε μια απώλεια εσόδων της τάξεως του 1,5 εκατ. ευρώ» λέει στην «Κ» ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ΕΛΣ Γιώργος Κουμεντάκης και επισημαίνει ότι αν συνεχιστεί η ίδια κατάσταση μέχρι το φθινόπωρο, αυτό θα είναι καταστροφικό για όλους.
Η αντίστοιχη περίοδος πέρυσι έφερε στα ταμεία της ΕΛΣ έσοδα ύψους 1,4 εκατ. ευρώ. Ο φορέας προχώρησε σε τροποποιήσεις συμβάσεων με βάση τις αλλαγές στον καλλιτεχνικό του προγραμματισμό, ενώ προσπαθεί να μην ακυρωθούν παραγωγές αλλά να μετατεθούν για αργότερα, προκαλώντας ανατροπές, φυσικά, σε όσα έχουν ήδη προγραμματιστεί για την επόμενη χρονιά. «Μια τέτοια πρωτόγνωρη κατάσταση απαιτεί πολύ συνετές κινήσεις για να προστατευθεί ο Οργανισμός μας και οι καλλιτέχνες από τη μια, αλλά και για να μην διαταραχθεί η σχέση με το κοινό μας», σημειώνει ο κ. Κουμεντάκης και σε αυτό το πλαίσιο η ΕΛΣ θα ξεκινήσει ένα πρόγραμμα μετάδοσης μαγνητοσκοπημένων παραστάσεών της από την ΕΡΤ και το Διαδίκτυο.
«Σε μια πρώτη εκτίμηση υπολογίζουμε ότι η ζημία για το Εθνικό Θέατρο λόγω του κορωνοϊού θα είναι της τάξεως του 1,3-1,4 εκατ. ευρώ», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του Δ.Σ. Βασίλης Πουλαντζάς. Η επιδημία ήρθε σε μια περίοδο που το θέατρο είχε ζητήσει την αύξηση της τακτικής του επιχορήγησης κατά 2,5 εκατομμύρια ευρώ από τα 6 εκατομμύρια ευρώ που έπαιρνε τα προηγούμενα χρόνια.
«Στόχος και πρόθεσή μου είναι να μην πάει καμία παράσταση χαμένη», σημείωσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής Δημήτρης Λιγνάδης για τις παραστάσεις που ακυρώθηκαν, ζητώντας «ευελιξία» απ’ όλες τις πλευρές. «Είναι λεπτό θέμα και θα το δούμε προσεκτικά πώς θα μπορέσουμε να εντάξουμε αυτές τις παραστάσεις στον προγραμματισμό της επόμενης χρονιάς», σημειώνει. Οι παραστάσεις του Εθνικού που σταμάτησαν στη μέση («Μακμπέθ», «Hotel Eternite», «Χίλιες και μία Ιστορίες») θα προβληθούν διαδικτυακά. Σχετικά με τις παραστάσεις της Επιδαύρου, προσλήψεις ηθοποιών δεν έχουν γίνει αλλά οι παραγωγές σχεδιάζονται κανονικά, ενώ στο δίλημμα να ακυρωθούν ή να γίνουν τον Σεπτέμβριο, ο ίδιος απαντά το δεύτερο. Πάντως, ο συνολικός προγραμματισμός θα εξαρτηθεί και από την αυστηρότητα των γενικών μέτρων προστασίας. Αν ένα θέατρο 500 θέσεων, μπορεί να γεμίσει μόνο μέχρι τη μέση, τότε αυτό αλλάζει τα δεδομένα.
Εννέα συμφωνικές συναυλίες και τέσσερις μουσικής δωματίου έχει ακυρώσει μέχρι στιγμής η Κρατική Ορχήστρα Αθηνών, ενώ το μέγεθος της οικονομικής επιβάρυνσης θα εξαρτηθεί, όπως μας λέει ο καλλιτεχνικός διευθυντής Στέφανος Τσιαλής, από το εάν θα υλοποιηθεί ο προγραμματισμός της θερινής περιόδου που περιλαμβάνει μεγάλες και πολυδάπανες παραγωγές. Πάντως, μια ένδειξη προσφέρουν τα περυσινά έσοδα της ΚΟΑ που ανήλθαν σε 270.000 ευρώ από τον Μάρτιο έως τον Ιούλιο του 2019, με την υποσημείωση ότι κάθε καλλιτεχνική περίοδος είναι διαφορετική.
Παρά τις δυσκολίες η ΚΟΑ θα είναι σύντομα σε θέση να ανακοινώσει τον προγραμματισμό της επόμενης καλλιτεχνικής περιόδου. «Θεωρήσαμε χρέος μας να προσπαθήσουμε να επαναπρογραμματίσουμε τις περισσότερες από τις συναυλίες που αναβλήθηκαν, προσκαλώντας και τους καλλιτέχνες που θα συμμετείχαν σε αυτές. Σε μεγάλο βαθμό αυτό έχει επιτευχθεί», τονίζει ο κ. Τσιαλής.
Φεστιβάλ Αθηνών
Η πορεία της επιδημίας και των μέτρων θα καθορίσουν τη ζημία του Φεστιβάλ Αθηνών. Το «καλό σενάριο» θα είναι η υλοποίησή του το φθινόπωρο, ενώ το σενάριο της ματαίωσης, που όλοι απεύχονται, θα προκαλέσει σημαντικά οικονομικά προβλήματα στη διοργάνωση, στους συντελεστές των παραστάσεων αλλά και στο εποχικό προσωπικό (ταξιθέτες κ.τ.λ.) που κάθε χρόνο χρησιμοποιεί το Φεστιβάλ.
Γ.Ι.
Παραμένει άγνωστο εάν η άρση της καραντίνας θα σημάνει και την επιστροφή στην κανονικότητα στον τουρισμό.
Η καθίζηση στα έσοδα και η επόμενη μέρα
Σε πρόσφατη συνέντευξη Τύπου για το Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων, η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, αναφερόμενη στα έσοδα του ΤΑΠ, της εισπρακτικής μηχανής του υπουργείου, είπε χαρακτηριστικά: «Τα εισιτήρια στην Ελλάδα καταλαμβάνουν περίπου το 95% των εσόδων, ενώ σε όλον τον άλλον κόσμο το ποσοστό δεν ξεπερνά το 20%». Εν μέσω της πανδημίας αντιλαμβάνεται κανείς ότι αυτό το ποσοστό, που πριν από λίγο διάστημα ήταν ευλογία, τώρα ισοδυναμεί με καταστροφή. Είναι βέβαιο λοιπόν ότι τα έσοδα του ΤΑΠ –το 2018 οι εισπράξεις από τα εισιτήρια ήταν περίπου 103 εκατ. ευρώ– θα υποστούν καθίζηση. Και όπως είναι γνωστό, το Ταμείο χρηματοδοτεί μέσω του ΥΠΠΟ τα μουσεία και τις εφορείες αρχαιοτήτων σε όλη τη χώρα. Ας δούμε και κάποιους αριθμούς. Το πρώτο τρίμηνο του 2019, στην Ακρόπολη ανέβηκαν περίπου 670.000 επισκέπτες και το δεύτερο 1,8 εκατ. Ο Μάρτιος του 2020, σίγουρα ο Απρίλιος και ο Μάιος και ενδεχομένως και ο Ιούνιος, μήνες υψηλής τουριστικής κίνησης στη χώρα, θα πρέπει να θεωρούνται νεκροί. Και φυσικά, η άρση της καραντίνας είναι άγνωστο αν θα σημάνει και επιστροφή στην κανονικότητα, στα ταξίδια, στον τουρισμό. «Το ΤΑΠ θα πληγεί στον βαθμό που θα πληγεί και ο τουρισμός. Και θα ανακάμψει μαζί με τον τουρισμό», μας λέει ο πρόεδρός του, κ. Παναγιώτης Νταής. Με δεδομένη την πτώση των εσόδων, θα ζητηθεί ενίσχυση; «Αυτή τη στιγμή κάνουμε επεξεργασία των ποσοτικών στοιχείων. Για να μπορέσω να σας απαντήσω πρέπει να έχω τη συνολική εικόνα. Πάντως, είναι όλα ανοιχτά».
Στον αέρα είναι και το θέμα με τις προσλήψεις των έκτακτων αρχαιοφυλάκων, το οποίο όμως χειρίζεται το υπουργείο Πολιτισμού. Μπορεί να είναι νωρίς για πλήρη εκτίμηση της οικονομικής ζημίας, δεν είναι όμως για κάποιες διαπιστώσεις. Η πανδημία του κορωνοϊού ήταν αποκαλυπτική όσον αφορά την ψηφιακή ένδεια του Δημοσίου.
«Αν μας άφησε κάτι η κρίση του 2015 και τα capital controls ήταν η χρήση της πιστωτικής κάρτας. Πιστεύω ότι η σημερινή κρίση θα αφήσει ως προίκα στο Δημόσιο τη νέα τεχνολογία στην καθημερινή λειτουργία. Στο ΤΑΠ έχει ξεκινήσει ήδη προσπάθεια εμπλουτισμού των πωλητέων και δημιουργίας e-shop. Είναι ευκαιρία να ρίξουμε όλες μας τις δυνάμεις εκεί, όπως και στην επεξεργασία του νέου Οργανισμού, που πιστεύω ότι σύντομα θα είναι έτοιμος να κατατεθεί στο υπουργείο Πολιτισμού και να προχωρήσει».
Μία άλλη πλευρά της κρίσης φωτίζει ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Δημήτρης Αθανασούλης. «Τα απολεσθέντα έσοδα από το γενικό κλείσιμο των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων λόγω της πανδημίας είναι μάλλον η μικρότερη από τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει η πολιτιστική κληρονομιά την επόμενη μέρα», επισημαίνει. Και εξηγεί: «Αρρηκτα συνδεδεμένη με τον τουρισμό, ενσωματωμένη οργανικά στη βιομηχανία κατανάλωσης του ελεύθερου χρόνου, η επίσκεψη στα μουσεία και στα μνημεία θα κληθεί να υπερβεί πρώτα απ’ όλα τους ψυχολογικούς φραγμούς που έθεσε ο κορωνοϊός στο πεδίο των μαζικών μετακινήσεων και της παγκόσμιας τουριστικής κινητικότητας». Ο κ. Αθανασούλης απαντάει και στο ποια πρέπει να είναι η συντεταγμένη αντίδραση: «Δεν μπορεί παρά να είναι επιθετική πολιτική με επενδύσεις στην πολιτιστική κληρονομιά, ώστε να συμβάλει στην αναστήλωση του βασικού πλουτοπαραγωγικού τομέα της Ελλάδας, που είναι ο τουρισμός, με αναζήτηση συνεργειών, εξωστρέφεια και προσέλκυση χορηγιών που θα στηρίξουν επεξεργασμένες δημόσιες πολιτικές πολιτισμού. Ταυτόχρονα, στη δύσκολη επόμενη μέρα, για να έχει ουσιαστικό νόημα η επίσκεψη σε ένα μουσείο, ως αρχαιολόγοι οφείλουμε να ανταποκρινόμαστε στη δυναμική σχέση της σύγχρονης κοινωνίας με το παρελθόν και να ανανεώνουμε διαρκώς τα διαθέσιμα ερμηνευτικά εργαλεία, διασφαλίζοντας τον επίκαιρο ρόλο της πολιτιστικής κληρονομιάς σήμερα».
Γ.Ε.
Πακέτο μέτρων για στήριξη δράσεων από όλους τους κλάδους
Από την ερχόμενη εβδομάδα θα εξειδικευθούν και θα ανοίγουν σταδιακά οι προσκλήσεις του υπουργείου Πολιτισμού προς τους φορείς, τους επαγγελματίες και τους δημιουργούς για να καταθέσουν τις προτάσεις τους και να επωφεληθούν από τα 15 εκατομμύρια ευρώ του σχεδίου αναπτυξιακών μέτρων και νέων δράσεων για τον σύγχρονο πολιτισμό. «Εμείς αυτό που μπορούμε να κάνουμε είναι να στηρίξουμε δράσεις πολιτισμού. Πρόθεσή μας είναι να συμμετέχουν οι περισσότεροι επαγγελματίες και γι’ αυτό οι προσκλήσεις θα είναι όσο γίνεται πιο ανοιχτές για να τους συμπεριλάβουμε όλους», δήλωσε στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.
Το υπουργείο φιλοδοξεί να ρίξει χρήμα σε μια αγορά που υπολογίζεται ότι αφορά περίπου 100.000 επαγγελματίες και περίπου 40.000 μικρές και μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Στην πρώτη φάση του σχεδίου περιλαμβάνονται 18 τομείς που αφορούν δράσεις του ψηφιακού πολιτισμού, του κινηματογράφου, των ΔΗΠΕΘΕ, του ελεύθερου θεάτρου, του χορού, του ντιζάιν, του animation και του gaming, του ηλεκτρονικού βιβλίου και των εικαστικών. Μέσα από το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου θα βγουν προσκλήσεις για την ανάπτυξη κινηματογραφικών σχεδίων για ταινίες μικρού μήκους και ντοκιμαντέρ, ενώ θα ενισχυθούν, με ειδικά κριτήρια, κινηματογράφοι που διέκοψαν τις προβολές τους λόγω πανδημίας και διαθέτουν έως δύο αίθουσες. Το Κέντρο παρατείνει τα χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσης των ταινιών και θα προχωρήσει σε πληρωμές ταινιών και εγκρίσεις φακέλων για ανάπτυξη παραγωγών. Οι προσκλήσεις θα αφορούν και τα ΔΗΠΕΘΕ (τα οποία θα πάρουν τη β΄ δόση της επιχορήγησής τους εσπευσμένα) και τους εποπτευόμενους φορείς του σύγχρονου πολιτισμού για ανάθεση έργων σε Ελληνες καλλιτέχνες.
Το ΥΠΠΟΑ και τα εποπτευόμενα μουσεία σύγχρονης τέχνης θα αγοράσουν έργα Ελλήνων εικαστικών, θα ενισχυθούν οι αίθουσες τέχνης και η Art Athina, ενώ και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες θα μπορούν να καταθέσουν ερευνητικές προτάσεις. Το ΤΑΠΑ θα απευθύνει δεύτερη πρόκληση σε καλλιτέχνες για τη δημιουργία έργων για τα πωλητήρια των μουσείων. Με δαπάνη του ΥΠΠΟΑ θα δημιουργηθεί ειδική πλατφόρμα για τη διάθεση e-books σε συνεργασία με τους εκδότες, θα γίνουν ψηφιακές δράσεις φιλαναγνωσίας, ενώ θα επανασχεδιαστεί η Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Στο πλαίσιο των παραπάνω μέτρων το ΥΠΠΟΑ θα προχωρήσει σε έρευνα για τον αντίκτυπο της κρίσης του κορωνοϊού στον πολιτισμό, όπως και σε «δομικές μεταρρυθμίσεις» που αφορούν, όπως μας είπε η κ. Μενδώνη, σε ρυθμίσεις θεμάτων των καλλιτεχνικών επαγγελμάτων στα οποία εμπλέκονται και άλλα, συναρμόδια υπουργεία.
Το υπουργείο ανακοίνωσε και τους ΚΑΔ επιχειρήσεων και επαγγελματιών του πολιτισμού που εντάσσονται στα γενικά οικονομικά μέτρα στήριξης της κυβέρνησης, όπως εκδότες, συγγραφείς, ζωγράφοι, τέχνες του θεάματος κ.λπ. Επίσης, όσοι εμπίπτουν σε αυτές τις κατηγορίες δεν αποκλείονται από το πακέτο των 15 εκατομμυρίων ευρώ.
Σ. Ι.