Αν κάποιος έλεγε τα περασμένα Χριστούγεννα ότι σε λιγότερο από 100 ημέρες όλος ο πλανήτης θα ζούσε υπό την απειλή του ιού που είχε κάνει πρόσφατα την εμφάνισή του στην πόλη Wuhan της Κίνας, και συγχρόνως το σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας θα είχε ακινητοποιηθεί, σίγουρα θα εκλαμβάνονταν ως γραφικός και τα λεγόμενά του ως σενάρια επιστημονικής φαντασίας. Ανάλογα, θα αντιμετωπίζονταν όποιος ισχυρίζονταν τότε ότι οι Έλληνες πολίτες θα είχαν τη δυνατότητα τον Μάρτιο του 2020 να λαμβάνουν την ιατρική συνταγή για τη λήψη των φαρμάκων τους μέσω του κινητού τους. Παρακαλώ επομένως τον αναγνώστη αυτού του κειμένου, να μη σπεύσει να χαρακτηρίσει ως ουτοπικές ορισμένες σκέψεις που παρατίθενται παρακάτω.
Βιώνουμε απίστευτες καταστάσεις, πράγματι. Δυσάρεστες στην πλειοψηφία τους, ικανές δε να κάμψουν το φρόνημα ακόμα και του πιο ισχυρού χαρακτήρα. Αλήθεια, πόσο μπορεί να αντέξει κανείς τον καταιγισμό από ρεπορτάζ που αναφέρονται καθημερινά σε ατελείωτες ανθρώπινες απώλειες σε κάθε σημείο του πλανήτη, θυμάτων ενός αόρατου εχθρού; Όταν συνειδητοποιεί ότι, ανεξάρτητα του ποιος είσαι και πού βρίσκεσαι επί γης, η μοναδική επιλογή για ασφαλή επιβίωση είναι η πλήρης απομόνωσή σου. Απομόνωση, που μεταξύ άλλων οδηγεί σε απαισιόδοξες σκέψεις σχετικές με την υπόσταση της εργασίας, είτε είσαι εργοδότης είτε εργαζόμενος.
Αυτή η πρωτόγνωρη συγκυρία απαιτεί ιδιαίτερη διαχείριση, τόσο από πλευράς πολιτείας όσο και πολιτών. Ο κορωνοϊός δοκιμάζει σήμερα ισότιμα το σύνολο των κρατών και των κατοίκων του πλανήτη και επομένως όλοι αύριο θα κριθούν εκ των αποτελεσμάτων. Αποτελέσματα, που θα οδηγήσουν στην επιβράβευση ή την καταδίκη υφιστάμενων συστημάτων αλλά και ηγεσιών, με αναπόφευκτη συνέπεια σημαντικές αλλαγές σε παγκόσμια κλίμακα που μέχρι πρόσφατα δεν μπορούσαμε να διανοηθούμε. Το κράτος, μας έχει αιφνιδιάσει ευχάριστα μιας και δείχνει να ανταποκρίνεται σχεδόν άριστα, με ψυχραιμία, γνώση και κυρίως, αποφασιστικότητα, απέναντι σε αυτή την τεράστια πρόκληση, γεγονός που ασφαλώς μας εμψυχώνει. Εμείς οι πολίτες οφείλουμε να συνδράμουμε την τιτάνια προσπάθεια όλων των συντελεστών του υγειονομικού μας συστήματος, προστατεύοντας την υγεία μας, καθώς και των οικογενειών μας, με τον ένα και μοναδικό μέχρι σήμερα γνωστό αποτελεσματικό τρόπο: παραμένοντας στο σπίτι και ακολουθώντας με σχολαστικότητα τις οδηγίες των ειδικών. Σε αυτή την κρίσιμη ώρα, χρειάζεται να οπλιστούμε με υπομονή και, κυρίως, να μην αφήσουμε την απαισιοδοξία να μας κυριεύσει. Οφείλουμε να θυμόμαστε ότι οι δυνατότητές μας ως Έθνος είναι απεριόριστες, κάτι που άλλωστε έχει διαφανεί σε πολλές κρίσιμες περιστάσεις στο παρελθόν.
Δανείζομαι μια φράση από το βιβλίο «Εθνική Οδοιπορία στην Αμερική» που εξέδωσε το 1924, σε χαλεπούς καιρούς μετά τη Μικρασιατική καταστροφή, ένας σπουδαίος πατριώτης, ο εφοπλιστής Νικόλαος Κυριακίδης: «H απαισιοδοξία είναι κακός σύμβουλος, η δε έλλειψις πεποιθήσεως προς τας εθνικάς μας δυνάμεις, αποτελεί αδίκημα προς την Ελλάδα». Αξίζει να εμπνευστούμε από τα παραπάνω λόγια και συγχρόνως να σκεφθούμε αυτές τις ώρες ευθύνης για όλους μας, τρόπους με τους οποίους η χώρα μας θα μπορέσει να λειτουργήσει αποδοτικότερα στο μέλλον. Με άλλα λόγια, ας πιστέψουμε –όσο δύσκολο και εάν είναι υπό τις σημερινές συνθήκες– ότι η γνωστή ρήση «κάθε εμπόδιο για καλό» ισχύει και στη σημερινή συγκυρία. Θα μας βοηθήσει να πάρουμε κουράγιο και να σκεφθούμε διαφορετικά.
Όσα διαδραματίζονται με απίστευτα ταχείς ρυθμούς, προκαλούν όλο και περισσότερο τη βεβαιότητα ότι στο τέλος του δρόμου διαμορφώνεται ήδη μια νέα τάξη πραγμάτων, ένας κόσμος διαφορετικός. Η μέχρι πρόσφατα καθημερινότητα, στις βασικές τουλάχιστον εκφάνσεις της, είναι εξαιρετικά δύσκολο να επανέλθει στα περισσότερα κράτη του κόσμου μετά από την καταλυτική εμπειρία μιας αναγκαστικής παρατεταμένης απομόνωσης της πλειοψηφίας των κατοίκων του πλανήτη, αλλά και της καθολικής συνειδητοποίησης ότι όλοι ανεξαιρέτως, διατρέχουμε τον ίδιο κίνδυνο μόλυνσης. Από την άλλη πλευρά, η υπόθεση της ανασυγκρότησης της παγκόσμιας οικονομίας μετά το τέλος της κρίσης είναι σταυρόλεξο για πολύ δυνατούς λύτες. Οι συνήθεις μέθοδοι που υιοθετούνται μετά από σοβαρές κρίσεις, είναι εξαιρετικά αμφίβολο εάν θα μπορούν να εφαρμοστούν στη συγκεκριμένη συγκυρία, με δεδομένο ότι ταξιδεύουμε σε εντελώς αχαρτογράφητα νερά. Πώς μπορεί κανείς να εκτιμήσει το τι μέλλει γενέσθαι, όταν για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας το σύνολο σχεδόν της παγκόσμιας οικονομίας έχει κατεβάσει ταυτόχρονα τον διακόπτη; Το σενάριο επομένως να αποδειχθεί τελικά η εν όψει οικονομική ύφεση κατά πολύ χειρότερη ακόμα και από το περίφημο κραχ του 1929, είναι πολύ πιθανό. Τι μπορεί επομένως να περιμένουμε, εάν αυτές οι ζοφερές προβλέψεις επιβεβαιωθούν;
Προσωπικά, δεν είμαι απαισιόδοξος. Αντίθετα, πιστεύω ακράδαντα ότι μακροπρόθεσμα η Ελλάδα έχει τις δυνατότητες να αναδειχθεί μεταξύ των πρωταγωνιστών παγκοσμίως στην μετά τον κορωνοϊό εποχή. Βασική βεβαίως προϋπόθεση είναι να διατηρηθεί, μέχρι τέλους, η εικόνα της υπεύθυνης αντιμετώπισης της πρωτοφανούς αυτής κρίσης, τόσο από πλευράς κράτους όσο κυρίως από τους πολίτες της. Η κατά το δυνατόν λιγότερο τραυματική έκβαση του μεγάλου αγώνα που δίνει σήμερα σύσσωμος ο ελληνικός λαός, θα μας οπλίσει με αυτοπεποίθηση και αισιοδοξία. Αυτό είναι πολύ σημαντικό όταν την ίδια στιγμή παρατηρούμε συγκλονισμένοι κράτη που αποτελούν την ατμομηχανή της παγκόσμιας οικονομίας, να καταγράφουν τεράστιες ανθρώπινες απώλειες και να βιώνουν με τον πλέον τραγικό τρόπο την απομυθοποίηση της αποτελεσματικότητας του κρατικού τους μηχανισμού, αλλά και των ηγεσιών τους.
Είμαστε –και πιστεύω ότι θα παραμείνουμε– πρωταγωνιστές σε έναν από τους κορυφαίους τομείς της παγκόσμιας οικονομίας, τις θαλάσσιες μεταφορές. Το ένα πέμπτο αυτών των μεταφορών πραγματοποιείται με ελληνόκτητα πλοία, ένα σπουδαίο επίτευγμα που οφείλεται αποκλειστικά στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Για να το επιτύχουν αυτό, οι Έλληνες εφοπλιστές έχουν επιδείξει διαχρονικά υποδειγματική πίστη στη θάλασσα, αντλώντας κουράγιο και δύναμη από την περίφημη ρήση των καραβοκυραίων προγόνων μας «η θάλασσα αρρωσταίνει, αλλά ποτέ δεν πεθαίνει». Διατήρησαν άκαμπτο το φρόνημά τους παρά τις καταστροφικές κρίσεις και δύο παγκόσμιους πολέμους, στη διάρκεια των οποίων οι στόλοι τους αποδεκατίστηκαν. Ακολούθως όμως, επένδυσαν με αποφασιστικότητα χωρίς να ζητήσουν ποτέ τα δεκανίκια του κράτους και εργάστηκαν σκληρά για να ανασυγκροτήσουν επιχειρήσεις, η δραστηριότητα των οποίων είχε και έχει ευεργετική επίδραση στο σύνολο της παγκόσμιας οικονομίας. Όλοι οι υπόλοιποι ανταγωνιστές τους, μηδενός εξαιρουμένου, στο παρελθόν έχουν ζητήσει και έχουν λάβει, άλλος περισσότερο άλλος λιγότερο, τη στήριξη του κράτους, είτε για να αναπτυχθούν είτε για να αντιμετωπίσουν πλήγματα από κρίσεις και καταστροφές. Το παράδειγμα επομένως των συμπατριωτών μας στον διεθνή, άκρως ανταγωνιστικό, στίβο της ναυτιλίας, μπορεί να προσφέρει σε όλους τους Έλληνες θετική σκέψη και συγχρόνως να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για πρωτοβουλίες ιδιωτών που θα οδηγήσουν στη δημιουργία δράσεων υψηλών προδιαγραφών και ταχυτήτων στη μετά τον κορωνοϊό Ελλάδα. Είναι άλλωστε ανάγκη σήμερα να ατενίζει κανείς και να σχεδιάζει το μέλλον, έχοντας κατά νου την περίφημη ρήση του John F. Kennedy: «Μη ρωτάς τι μπορεί να κάνει η πατρίδα σου για σένα, κοίταξε τι μπορείς να κάνεις εσύ για την πατρίδα σου».
Όσο και εάν φαίνεται περίεργο, σε αντίθεση με τις περισσότερες προηγμένες χώρες του κόσμου, η Ελλάδα έχει σοβαρή προοπτική, ακόμα και για εκρηκτική ανάπτυξη, στη μετά τον κορωνοϊό εποχή. Κατά ειρωνικό τρόπο, αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι εκάστοτε κυβερνώντες έδειξαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αβελτηρία ή ατολμία να δρομολογήσουν ρεαλιστικές μακροπρόθεσμες λύσεις που θα βελτίωναν την ποιότητα ζωής των πολιτών, συμβάλλοντας κατ’ επέκταση στην ευημερία και τη διεθνή υπόσταση του κράτους μας. Ένα κράτος που, θεωρητικά τουλάχιστον, έχει τα πάντα. Βρίσκεται σε κορυφαία γεωγραφική τοποθεσία, που του προσδίδει ιδιαίτερη γεωπολιτική σημασία, ενώ το κλίμα του είναι από τα πλέον ιδανικά παγκοσμίως. Έχει βουνά, δάση, πεδιάδες, ποτάμια, λίμνες, ιαματικές πηγές, μια τεράστια ακτογραμμή, ένα από τα ωραιότερα αρχιπελάγη του κόσμου με χιλιάδες νησιά. Στην επικράτειά του μπορεί να παραχθεί το σύνολο σχεδόν της βασικής διατροφικής αλυσίδας, λάδι, γάλα, κρέας, πουλερικά, ψάρια, θαλασσινά, λαχανικά, φρούτα, ξηροί καρποί, αναψυκτικά, κρασιά, σχεδόν δηλαδή όλα τα καλά. Και πάνω απ’ όλα, έχει τη μοναδική προίκα μιας λαμπρής μακρόχρονης ιστορίας που καθόρισε τον παγκόσμιο πολιτισμό, καθώς και το απαράμιλλο κάλλος των μνημείων της αρχαιότητας σε κάθε γωνιά της ελληνικής γης.
Όμως, όλα αυτά τα ιδανικά συστατικά που θα ήταν ικανά να καταστήσουν τη χώρα μας σε επίγειο παράδεισο, προσφέροντας ποιοτική ζωή στους κατοίκους της και αναδεικνύοντας τον τόπο μας ως τον κορυφαίο προορισμό, για κάθε είδους τουρισμό, σε 12μηνη βάση, δυστυχώς δεν ισχύουν στην πράξη. Ένα μεγάλο μέρος των αναγκαίων διατροφικών προϊόντων εισάγονται. Αποτέλεσμα είναι να διοχετεύονται εκτός Ελλάδας κεφάλαια που θα μπορούσαν να παραμένουν στη χώρα ενισχύοντας την εθνική οικονομία, ενώ τυχόν δραστηριότητες και επενδύσεις που θα έδιναν περαιτέρω ώθηση στην παραγωγή ελληνικών προϊόντων, πέρα από την προφανή συμβολή τους στην υπόθεση της απασχόλησης, θα έδιναν τη δυνατότητα αύξησης του εξαγωγικού εμπορίου. Από την άλλη πλευρά, η αξιοποίηση άλλων δεδομένων που θα μπορούσαν να συμβάλλουν θετικά στην προσπάθεια εξασφάλισης 12μηνης τουριστικής δραστηριότητας σε όλη την επικράτεια είναι ανέφικτη, αφού μεγάλο μέρος της ιδιωτικής περιουσίας στην περιφέρεια, είτε σε κτίρια είτε σε εκτάσεις γης, βρίσκεται σε αδράνεια, εντελώς αναξιοποίητη. Την ίδια στιγμή, η ίδια περιουσία, αντί να συμβάλλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των συμπολιτών μας με την αξιοποίησή της, καθίσταται βάρος στους προϋπολογισμούς τους εξαιτίας της καταβολής φόρων ακίνητης περιουσίας.
Όλα αυτά δεν είναι το αποτέλεσμα ενός «προπατορικού αμαρτήματος». Τα περισσότερα είναι κατάλοιπα της αμέσως μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο περιόδου, η οποία στιγματίστηκε από έναν καταστροφικό εμφύλιο που βύθισε ακόμα περισσότερο την πληγωμένη από τον πόλεμο χώρα μας στην απόγνωση, αποτρέποντας την ορθολογική της ανασυγκρότηση. Οι περισσότεροι κάτοικοι της περιφέρειας οδηγήθηκαν εξ ανάγκης στα αστικά κέντρα, τα οποία αποτέλεσαν τη βάση της εθνικής ανασυγκρότησης, ενώ πολλά σημεία της περιφέρειας, συμπεριλαμβανομένου του συνόλου σχεδόν των νησιών, αφέθηκαν στην τύχη τους. Εάν σήμερα υπάρχει έκρηξη του τουρισμού σε ορισμένα νησιά της πατρίδας μας, αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι από τα τέλη της δεκαετίας του 1950 δόθηκε η ευκαιρία σε πολλούς αλλοδαπούς να ανακαλύψουν τη μοναδικότητά τους ταξιδεύοντας με τα κρουαζιερόπλοια που δρομολόγησαν υπό συνθήκες απίστευτης γραφειοκρατίας ορισμένοι ρηξικέλευθοι εφοπλιστές. Η συνεχής συσσώρευση της οικονομικής δραστηριότητας κυρίως στην Αθήνα και την Αττική γενικότερα, κατέστησε μεταξύ άλλων μια από τις ομορφότερες σε νεοκλασσική αρχιτεκτονική πρωτεύουσες του κόσμου, σε ένα ασφυκτικό κέντρο απάνθρωπο για τους περισσότερους κατοίκους του, πρωτοπόρο στην ατμοσφαιρική ρύπανση και το κυκλοφοριακό χάος. Μια πρωτεύουσα, που μεταμορφώνεται ως δια μαγείας όποτε ο μεγαλύτερος αριθμός των κατοίκων της πραγματοποιεί μαζική απόδραση προς τις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Μια απόδραση, που ενώ φαινομενικά σκοπό έχει την αλλαγή παραστάσεων και την ανάπαυση των εκδρομέων, στις περισσότερες των περιπτώσεων καταλήγει σε απίστευτη ταλαιπωρία, εκνευρισμό, διατάραξη της ομαλής καθημερινής ροής της ζωής, αλλά και συχνά σε θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα.
Η επίλυση όλων αυτών των δυσλειτουργιών που βάζουν τροχοπέδη στην ορθολογική ανάπτυξη της χώρας ήταν μέχρι σήμερα εξαιρετικά δυσχερής έως αδύνατη. Το οικονομικό κόστος θα ήταν δυσβάστακτο έως απαγορευτικό. Όμως, η περιπέτεια του κορωνοϊού, που έχει οδηγήσει την οικονομική δραστηριότητα της χώρας σε πλήρη σχεδόν αδράνεια, ίσως μας προσφέρει την ευκαιρία μιας δραστικής παρέμβασης που, κατά την άποψή μου, έχει τη δυναμική να αλλάξει άρδην τα δεδομένα. Ας δούμε λοιπόν την επόμενη μέρα μέσα από ένα ακόμα «σενάριο επιστημονικής φαντασίας», το οποίο είναι απότοκος των πρόσφατων συμβάντων, αρχικά την κρίση των συνόρων, που συνέβαλε μεταξύ άλλων να τεθεί σε πλήρη εγρήγορση ο κρατικός μηχανισμός αλλά και να ισχυροποιηθεί το εθνικό φρόνημα, και ακολούθως την επίσκεψη του κορωνοϊού στη χώρα μας.
Κατ’ αρχάς, ας αναφερθούμε στην κρίση των συνόρων μας. Αντιληφθήκαμε με τον πλέον παραστατικό τρόπο πόσο σημαντικό είναι να ενισχύσουμε περαιτέρω τα μέτρα για την αποτελεσματική φύλαξη όλων ανεξαιρέτως των συνόρων μας, μιας και αποκαλύφθηκε ότι η κυνικότητα ορισμένων οδηγεί ακόμα και στην απάνθρωπη εκμετάλλευση δυστυχισμένων ανθρώπων. Την ίδια στιγμή, δεν γνωρίζουμε πώς θα εξελιχθούν τα επόμενα χρόνια οι μετακινήσεις πληθυσμών προς την Ευρώπη, εξαιτίας διαφόρων προβλημάτων, ένα από τα οποία είναι και η κλιματική αλλαγή, την οποία σήμερα ο κορωνοϊός έχει οδηγήσει πρόσκαιρα στο περιθώριο της σκέψης μας. Εκτός από τα χερσαία μας σύνορα, όλα τα υπόλοιπα ακριτικά σημεία της επικράτειας, και ιδιαίτερα τα μικρά νησιά που είναι και τα πλέον ευάλωτα, χρειάζονται, όχι μόνο την κατάλληλη υποδομή και τα μέσα για να φυλάσσονται αποτελεσματικά, αλλά και την παροχή ουσιαστικών όσο και γενναίων κινήτρων για να κατοικηθούν, συμπεριλαμβανομένων φορολογικών ελαφρύνσεων.
Από την άλλη πλευρά, η εμπειρία από την πανδημία του κορωνοϊού δεν πρέπει να μας φοβίζει, αλλά να μας κατευθύνει. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας, θα δούμε έναν πόλεμο να κερδίζεται, όχι χάρη στην υπεροπλία αμυντικών συστημάτων αλλά στην αποτελεσματική οργάνωση των τομέων της δημόσιας υγείας και της πολιτικής προστασίας. Λιγότερο πληγωμένοι θα είναι τελικά οι λαοί που θα διακριθούν στους παραπάνω τομείς, την αξία των οποίων δυστυχώς οι περισσότεροι θυμούνται όποτε χρειάζεται να αντιμετωπιστούν προκλήσεις και καταστροφές που μας επιφυλάσσει όλο και συχνότερα η φύση. Προκλήσεις που δεν είναι τίποτα περισσότερο αλλά και τίποτα λιγότερο από το αναμενόμενο επακόλουθο μιας άκρατης και παρά φύσιν ανάπτυξης των δραστηριοτήτων του συνόλου των κατοίκων του πλανήτη. Έχω την εντύπωση ότι η νηφάλια θεώρηση των τραγικών καταστάσεων που βιώνουμε σήμερα, θα μας υποχρεώσει αύριο να σκύψουμε με πολύ περίσκεψη να εξετάσουμε το κατά πόσον προτεραιότητα για τη χώρα μας αποτελεί πλέον η αγορά ενός μαχητικού αεροσκάφους F35 ή η αντίστοιχη επένδυση στην κατασκευή μιας μικρής νοσοκομειακής μονάδας στην περιφέρεια, και ιδιαίτερα σε κάποιο νησί. Χωρίς να παραβλέπω την εθνική σημασία και την αναγκαιότητα της ενίσχυσης των Ενόπλων Δυνάμεων της χώρας, ίσως να αισθανόμουν περισσότερο ασφαλής στο μέλλον εάν η χώρα μου ήταν όσο το δυνατόν καλύτερα εξοπλισμένη για να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά έναν εχθρό που απειλεί υπό τη μορφή ενός ιού. Η κρίση που βιώνουμε αποκάλυψε πράγματα που δεν μπορούσαμε να διανοηθούμε. Ποιος θα φανταζόταν άραγε ότι θα ζούσαμε μια εποχή όπου θα επέλεγε κανείς να εμπιστευτεί την υγεία του σε μία μονάδα του ΕΣΥ, αντί σε κάποιο από τα φημισμένα νοσοκομεία της Νέας Υόρκης;
Όλα τα παραπάνω οδηγούν σε ένα συμπέρασμα. Η αντιμετώπιση του αναπόφευκτου σοκ στην εθνική οικονομία χρειάζεται να «απαντηθεί» με ένα ακόμα ισχυρότερο σοκ, που δεν μπορεί να είναι άλλο από μια μεγάλη, μακράς πνοής, μεταρρύθμιση, τη μεγαλύτερη που έγινε στη χώρα μας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Κατά την άποψή μου, υπάρχει μια τέτοια ενέργεια που θα προσέδιδε τεράστια δυναμική στην προσπάθεια της πλήρους ανασυγκρότησης της εθνικής οικονομίας, καθώς και της μαζικής αντιμετώπισης της μάστιγας της ανεργίας, ενώ παράλληλα θα οχύρωνε σημαντικά τη χώρα μας έναντι εχθρών όπως ο COVID-19 (που δεν θα είναι, φοβάμαι, ο τελευταίος). Αυτή θα ήταν η απόφαση δυναμικής αναστροφής της αστυφιλίας και ο στιβαρός προγραμματισμός του κρατικού μηχανισμού προς την αποκέντρωση. Μια αποφασιστική «επιστροφή στις ρίζες» που θα αφορούσε έναν μεγάλο αριθμό συμπολιτών μας που σήμερα συνωστίζονται στα μεγάλα αστικά κέντρα, ιδιαίτερα στην Αθήνα. Πολιτών που αντιμετώπιζαν θέματα αξιοπρεπούς διαβίωσης ακόμα και στην προ των μνημονίων εποχή, είτε αυτών των οποίων η περαιτέρω συνέχιση της δραστηριότητας την επόμενη μέρα θα είναι εκ των πραγμάτων ιδιαίτερα προβληματική. Επιπρόσθετα, όσων πιστεύουν –και νομίζω πως είναι πολλοί– ότι η ζωή στην περιφέρεια είναι πιο ποιοτική και κυρίως, λιγότερο αγχώδης. Εξυπακούεται ότι για μια τόσο σημαντική για το μέλλον μας απόφαση θα απαιτηθεί η ομοψυχία όλων των Ελλήνων και η κοινή συμπόρευση των πολιτικών κομμάτων που θα έχουν την ιδανική ευκαιρία να σταματήσουν οριστικά πολλές τοξικές και ανούσιες αντιπαραθέσεις, οι οποίες έχουν κουράσει τον ελληνικό λαό και αποκαρδιώνουν τους νέους της πατρίδας μας. Η παύση τέτοιων αντιπαραθέσεων από τα τηλεοπτικά παράθυρα με αφορμή τη μεγάλη δοκιμασία που βιώνουμε, αποτέλεσε κατά κοινή ομολογία ίσως το πρώτο εμφανές θετικό επακόλουθο της επέλασης του κορωνοϊού. Μαζί όμως με τον ανεπιθύμητο εισβολέα οφείλουμε να απαλλαγούμε και από τα όποια υπολείμματα ενός εμφυλίου που όχι μόνο πλήγωσε τη χώρα μας, αλλά δυστυχώς εξακολούθησε να τροφοδοτεί επί δεκαετίες τον λαϊκισμό καλλιεργώντας τη διχόνοια και τις ταξικές αντιπαραθέσεις. Στη μάχη για ένα καλύτερο αύριο, είμαστε όλοι μια γροθιά, ενωμένοι, χρειάζονται όλοι, κανείς δεν περισσεύει.
Στην πράξη όμως, τι μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά υπέρ μιας ενδεχόμενης προσπάθειας με στόχο την επίτευξη της αποκέντρωσης σε βάθος χρόνου; Παρατηρώντας σήμερα, όπως όλοι οι Έλληνες, με θαυμασμό και δέος τους ήρωες της σύγχρονης ιστορίας μας, τους ιατρούς, το νοσηλευτικό προσωπικό και όλους τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση της λειτουργίας του συστήματος υγείας και της πολιτικής προστασίας αλλά και αισθανόμενος ανυπόκριτη υπερηφάνεια για τους Έλληνες ιατρούς που δίνουν μάχη σε φημισμένα νοσηλευτικά ιδρύματα του εξωτερικού, άρχισα να οραματίζομαι. Οραματίζομαι λοιπόν την εικόνα της πατρίδας μου, της πατρίδας του Ιπποκράτη, ως ένα από τα μεγάλα κέντρα παροχής υπηρεσιών αποθεραπείας και νοσηλείας παγκόσμιου βεληνεκούς. Κέντρο ιατρικής έρευνας, κέντρο συνεδριακού ιατρικού τουρισμού. Γνωρίζω ότι και αυτό φαντάζει ουτοπικό, αλλά μην λησμονούμε ποτέ σε ποια εποχή ζούμε. Γι’ αυτό συνεχίζω παρακάτω τις σκέψεις μου.
Ο άνθρωπος αισθάνεται ασφαλής όταν στον τόπο που ζει υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης σε ένα σύγχρονο νοσοκομείο, ικανό να αντιμετωπίσει το όποιο σοβαρό περιστατικό. Για να αποφασίσουν λοιπόν να μετακινηθούν μόνιμα πολλοί άνθρωποι εκτός κέντρου, θα χρειαστεί να κατασκευαστούν μεγάλα και σύγχρονα νοσοκομεία, σε κάθε πόλη που αποτελεί έδρα περιφέρειας στην Ελλάδα. Όπως χρειάζεται να κατασκευαστούν ή να εκσυγχρονιστούν μικρότερα που βρίσκονται σε διάφορες πόλεις, καθώς και σύγχρονα κέντρα υγείας, ακόμα και στο τελευταίο νησί. Η κατασκευή των κτιρίων των νοσοκομείων μπορεί να πραγματοποιηθεί με ταχείς ρυθμούς, αξιοποιώντας την εξαιρετική υποδομή και την τεχνογνωσία των μεγάλων κατασκευαστικών εταιρειών που υπάρχουν στη χώρα μας και ασχολούνται με τα δημόσια έργα. Στην περίπτωση αυτή μάλιστα, για την αντιμετώπιση της σημαντικής δαπάνης που θα απαιτηθεί, πιστεύω ότι μεγάλο μέρος της θα καλυφθεί από ευρωπαϊκά αναπτυξιακά προγράμματα. Όσον αφορά τον εξοπλισμό τους, αισιοδοξώ ότι μεγάλος αριθμός επιχειρηματιών και εταιρειών, θα συμβάλλουν με γενναίες δωρεές προς αυτή την κατεύθυνση. Ποιος άλλωστε από αυτούς που πραγματικά μπορούν, δεν θα βάλει βαθιά το χέρι στην τσέπη για να συνδράμει μια τόσο σημαντική εθνική προσπάθεια; Προσπάθεια, η επιτυχία της οποίας είναι βέβαιο ότι θα λειτουργήσει ως μέγα κίνητρο και για τον επαναπατρισμό άριστων επιστημόνων που σήμερα διαπρέπουν σε μεγάλα κέντρα του εξωτερικού. Στο εθνικό αυτό κάλεσμα, είναι επίσης βέβαιο ότι θα ανταποκριθούν και πολλοί νέοι που έφυγαν τα τελευταία χρόνια από τη χώρα, απογοητευμένοι από την έλλειψη σοβαρής προοπτικής για την υλοποίηση των επαγγελματικών τους οραμάτων, το λεγόμενο brain drain.
Εκτός από την περίθαλψη, η ανάπτυξη της περιφέρειας με στόχο να καλύψει τις προϋποθέσεις για την επιτυχία μιας μαζικής αποκέντρωσης, περιλαμβάνει την ανάγκη κατασκευής σύγχρονων σχολικών εγκαταστάσεων καθώς και κατοικιών, ενώ θα υπάρξει και το κίνητρο ανακαίνισης παραδοσιακών οικισμών και εγκαταλελειμένων χωριών, τα οποία με τη σειρά τους μπορούν να προσθέσουν στην υπόθεση του ποιοτικού και εναλλακτικού τουρισμού –εφόσον φυσικά απαλλαγούμε από τις συνήθεις αγκυλώσεις και τη γραφειοκρατία των αρμοδίων τομέων του υπουργείου Πολιτισμού, και ιδιαίτερα του ΚΑΣ που συχνά πυκνά με τις αποφάσεις του βάζει τροχοπέδη σε σημαντικά έργα πνοής. Η ποιοτική οικιστική ανάπτυξη στην περιφέρεια, σε συνδυασμό με ένα άρτιο υγειονομικό σύστημα, αποτελεί επίσης ουσιαστικό κίνητρο για την προσέλκυση ως μόνιμων κατοίκων της χώρας μας, ενός μεγάλου αριθμού πολιτών, ιδιαίτερα από τις βόρειες χώρες της Ευρώπης, οι οποίοι συνταξιοδοτούνται. Οι τελευταίοι, είναι βέβαιο ότι θα είναι περισσότερο από ευτυχείς εάν έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν το υπόλοιπο της ζωής τους στη χώρα μας, δαπανώντας εδώ το συνάλλαγμα τους, όπως άλλωστε συμβαίνει ήδη σε αρκετά άλλα μέρη της Μεσογείου. Όποιος δε, αμφιβάλλει κατά πόσον είναι εφικτό να επιτευχθεί, χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα, η δραστική αλλαγή ζωής ενός σημαντικού μέρους του πληθυσμού με την ταυτόχρονη υλοποίηση σοβαρών έργων, απαραίτητων για την μετεγκατάστασή του στην περιφέρεια, τον παραπέμπω στο πρόσφατο παράδειγμα της ταχύτατης προσαρμογής πολλών Ελλήνων στο χώρο της τηλεργασίας καθώς και της οργάνωσης –με συνοπτικές διαδικασίες– για την παρακολούθηση σχολικών μαθημάτων, ακόμα και μέσω του δικτύου της Εθνικής Τηλεόρασης.
Όλα τα παραπάνω μεταφράζονται σε ένα εκρηκτικό σύνολο πολυδιάστατων δράσεων, οι οποίες μέσα στα επόμενα χρόνια μπορεί να καταστήσουν τη χώρα μας ένα απέραντο εργοτάξιο. Δράσεις που είναι βέβαιο ότι θα τύχουν σημαντικής ανταπόκρισης και από τα παγκόσμια επενδυτικά funds αλλά και από πολλούς αλλοδαπούς ιδιώτες που δεν θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να πεισθούν να επενδύσουν σε έναν εν δυνάμει νέο επίγειο παράδεισο, με βαρύ όμως αποτύπωμα στην παγκόσμια ιστορία και τον πολιτισμό. Η ανεργία στον τόπο μας θα γνωρίσει την πλέον δραστική μείωση όσο δεκάδες χιλιάδες συμπολίτες μας, πολλών ειδικοτήτων, θα απασχολούνται για να συμβάλλουν στη δημιουργία μικρογραφιών αστικών κέντρων στην περιφέρεια. Πολλοί από αυτούς θα εξασφαλίσουν μόνιμη απασχόληση παραμένοντας στους συγκεκριμένους τόπους, ακόμα και αναπτύσσοντας σε τοπικό επίπεδο τα όποια επιχειρηματικά τους οράματα που είναι σήμερα αδύνατον να ευδοκιμήσουν στο ασφυκτικό και εντελώς κορεσμένο περιβάλλον της πρωτεύουσας.
Το εθνικό όφελος από μια συγκροτημένη «επιστροφή στις ρίζες» των Ελλήνων πολιτών με στόχο την μετεγκατάσταση μέρους του πληθυσμού και την αξιοποίηση κάθε σπιθαμής της επικράτειας, θα είναι ανεκτίμητο, τόσο πολύ που είναι δύσκολο να το περιγράψει κανείς ακόμα υπό τη μορφή σεναρίου επιστημονικής φαντασίας. Πολλά μέρη της χώρας μας μπορούν να μετατραπούν όπως προαναφέρθηκε σε επίγειους παραδείσους, τους οποίους πρώτοι εμείς οι Έλληνες θα απολαμβάνουμε, ακόμα και σε καθημερινή βάση. Η τουριστική ανάπτυξη, όπως την γνωρίσαμε μέχρι σήμερα να απευθύνεται σχεδόν αποκλειστικά σε αλλοδαπούς, είναι καλή σε περιόδους ευμάρειας, αλλά και εξαιρετικά ευάλωτη έως καταστροφική σε περιπτώσεις σοβαρής ύφεσης. Αυτό χρειάζεται διόρθωση, δεν μπορεί και δεν πρέπει στο μέλλον να αλλάζει άρδην η εικόνα του εθνικού προϋπολογισμού με την παραμικρή ύφεση στην παγκόσμια οικονομία ή υπό την απειλή μιας ταξιδιωτικής οδηγίας.
Ο κορωνοϊός ήρθε στη ζωή μας με τους χειρότερους οιωνούς. Μας βρήκε κουρασμένους και απροετοίμαστους μετά από δέκα χρόνια κρίσης με πολλές στερήσεις που μας υποχρέωσαν τα μνημόνια. Η εμπειρία όμως αυτή μας σκληραγώγησε, μας έκανε πιο αποφασιστικούς. Ωστόσο, πολλοί συμπολίτες μας ακόμα δυστυχούν, βρίσκονται σε δεινή θέση και το χειρότερο, δεν έχουν τίποτα να περιμένουν από το αύριο όσα μέτρα και εάν ληφθούν. Έχασαν σχεδόν τα πάντα, εκτός από ένα, τις ρίζες τους. Όλοι αυτοί οι συνάνθρωποί μας, λοιπόν, αξίζουν ακόμα μια ευκαιρία, και αυτή μπορεί να βρεθεί μέσα από μια αποφασιστική πρωτοβουλία της πολιτείας, τη γενναία απόφαση για μαζική αποκέντρωση. Μας άφησε δυστυχώς ασυγκίνητους όλα αυτά τα χρόνια το brain drain της περιφέρειας που οδήγησε τους νέους της στα αστικά κέντρα της χώρας, κατευθείαν στην ανεργία ή στην ευκαιριακή απασχόληση σε καφετέριες και ταχυφαγεία που φύτρωσαν σαν τα μανιτάρια μέσα στην κρίση. Ας αναλάβουμε λοιπόν πρωτοβουλίες για τη δυναμική στήριξη της ποιοτικής ανάπτυξης της περιφέρειας που θα συμβάλλει σημαντικά και στην εξύψωση της έννοιας της ελληνικής παραδοσιακής οικογένειας, καθώς και στην ψυχική γαλήνη, τόσο αυτών που θα μετακινηθούν προς την περιφέρεια, όσο και των υπολοίπων που θα παραμείνουν στο κέντρο απαλλαγμένοι από τον συνωστισμό. Με τον τρόπο αυτό και χωρίς τη λήψη άλλων ειδικών μέτρων, ίσως πετύχουμε και τον περιορισμό μιας άλλης μεγάλης απειλής για το Έθνος μας, αυτής της υπογεννητικότητας.
Υπάρχουν λοιπόν τρόποι να αλλάξουμε τη ζωή μας προς το καλύτερο. Οι προκλήσεις είναι πρωτόγνωρες για όλο τον πλανήτη, αλλά εμείς έχουμε βάσιμους λόγους να αισιοδοξούμε. Αυτό είναι η δύναμή μας, έναντι άλλων προηγμένων κρατών. Δεν πρέπει να χάσουμε την ευκαιρία. Κατά ένα περίεργο παιχνίδι της μοίρας, την ίδια χρονιά που επρόκειτο να διεξαχθούν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, οι πολίτες όλων των κρατών του κόσμου αγωνίζονται σε έναν κοινό στίβο με έπαθλο το υπέρτατο αγαθό, την ίδια τη ζωή. Για την ώρα πάμε καλά, και συνεχίζουμε. Αισιοδοξία, περίσκεψη, αυτοκριτική, και κυρίως υπευθυνότητα. Όραμα για το μέλλον, το δικό μας, των παιδιών μας, της πατρίδας μας. Όραμα, όπως εκείνο που ενέπνευσε μετά το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου έναν λογιστή, ερασιτέχνη μουσικό από το Ναύπλιο, τον Λέοντα Ρηγίδη, να συνθέσει το γνωστό εμβατήριο:
«Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει,
δεν την σκιάζει φοβέρα καμμιά,
μόνο λίγο καιρό ξαποσταίνει,
και ξανά προς τη δόξα τραβά».
Αισιοδοξούμε λοιπόν, δεν φοβόμαστε, μένουμε σπίτι, ξαποσταίνουμε.
Με πολύ υπομονή, γενναίες αποφάσεις, σκληρή δουλειά και αταλάντευτη πίστη στις εθνικές μας δυνάμεις, η δόξα της Ελλάδας θα είναι αύριο δική μας.
*Ο Γιώργος Μ. Φουστάνος, είναι Ιστορικός Ερευνητής, Ιδρυτής του διαδικτυακού μουσείου greekshippingmiracle.org