Πρόσφατες αποφάσεις, κυρίως του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (η πλέον γνωστή N.D. και N.T. κατά Ισπανίας), προκάλεσαν μια συζήτηση, η οποία θέτει σε κίνδυνο αρχές που στηρίζουν το μεταπολεμικό κράτος δικαίου στην Ευρώπη, και συνακόλουθα στην Ελλάδα. Μία από αυτές τις αρχές, αυτή της μη επαναπροώθησης, η οποία διαμορφώθηκε στον μεσοπόλεμο, ως η αρχή που θα έπρεπε να προστατεύει τους Εβραίους από το διωγμό του ναζιστικού καθεστώτος, έχει τεθεί στην Ελλάδα υπό αμφισβήτηση.
Αρχικά τέθηκε σε αμφισβήτηση με την έκδοση Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου, η οποία προέβλεψε την αναστολή καταγραφής αιτημάτων ασύλου (μια ενέργεια που θα μπορούσε να δικαιολογηθεί ενόψει της απειλής εισόδου μεγάλου αριθμού μεταναστών και προσφύγων, μετά την άφρονα τουλάχιστον κίνηση των Τουρκικών αρχών να υποκινήσουν τη μετακίνησή τους προς τα Ελληνικά σύνορα). Όμως δεν στάθηκε σε αυτό, καθώς στη συνέχεια κατέγραψε σε νομοθετικό κείμενο την αναστολή κατ΄ ουσίαν της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες, προσθέτοντας ότι όσοι εισέρχονταν παράνομα για 1 μήνα, θα απελαύνονταν στις χώρες προέλευσης ή καταγωγής τους, χωρίς καταγραφή, μια προφανή παραβίαση του διεθνούς και ευρωπαϊκού κεκτημένου.
Πρέπει να σημειωθεί δε, ότι τέτοια παραβίαση δεν είχε υπάρξει κατά το παρελθόν σε χώρα της Δύσης, καθώς και στα πλέον συναφή παραδείγματα της Αμερικής (με το σταμάτημα στα διεθνή ύδατα και την απαγόρευση εισόδου σε πλοία προερχόμενα από την Αϊτή) όσο και της Αυστραλίας (με το παρεμφερές πρόγραμμα μεταφοράς όσων καταλαμβάνονταν σε διεθνή ύδατα σε εξωχώριες νήσους), οι μέθοδοι αυτές κρίθηκαν νόμιμες από τα εθνικά τους Δικαστήρια, με την επίκληση της εξωεδαφικότητας της δράσης των οικείων εκεί κρατικών οργάνων.
Στην Ελλάδα, η μόνη περίπτωση, για να δύναται να μπορεί να κριθεί νόμιμη μια τέτοια πράξη «επιστροφής» του οποιουδήποτε μετανάστη ή πρόσφυγα προσπαθεί να καταφύγει στο Ελληνικό έδαφος, είναι το κλείσιμο των συνόρων και η άρνηση εισόδου, χωρίς να περιέλθει σε γνώση του Ελληνικού Κράτους οποιαδήποτε πληροφορία περί κινδύνου υποβολής σε βασανιστήρια ή απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση, καθώς τότε, και σε αυτή την περίπτωση, υφίσταται απόλυτη υποχρέωση του Ελληνικού Κράτους να παράσχει καταφύγιο (άσυλο, προσωρινή ή οποιουδήποτε είδους προστασία) σε όποιον επιχειρεί να καταφύγει σε αυτό, καθώς οι σχετικές διατάξεις της Διεθνούς Σύμβασης για την Νομική Κατάσταση των Προσφύγων, της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και της Διεθνούς Σύβασης για την Απαγόρευση των Βασανιστηρίων δεν επιδέχονται εξαίρεσης, ακόμη και σε περίπτωση πολέμου.
Όλα τα παραπάνω, δεν αλλάζουν καθόλου από την έκδοση των ως άνω αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, ούτε με την επίκληση της διαφοροποίησης των χερσαίων από τα θαλάσσια σύνορα (σύνορα παραμένουν και αυτά, απλά είναι μάλλον ανέφικτο το κλείσιμό τους), ούτε και με το επιχείρημα της δυνατότητας επαναπροώθησης, ενόψει ύπαρξης άλλων νόμιμων οδών. Η παροχή νόμιμων οδών εισόδου, παρότι πολιτικό διακύβευμα, δεν αποτελεί κατ΄ ακρίβεια υποχρέωση με βάση το διεθνές δίκαιο. Εκείνο όμως που αποτελεί απαράβατη υποχρέωση με βάση το διεθνές δίκαιο, όπως έχει διαμορφωθεί στο πλαίσιο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών, μετά την εμπειρία του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, είναι να επιστρέψεις με οποιονδήποτε τρόπο (in any manner whatsoever – de quelque manière que ce soit), πρόσφυγα ή άνθρωπο που απειλείται με βασανιστήρια ή απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση στη χώρα που απειλείται, είτε άμεσα είτε έμμεσα.
Κοινό στοιχείο στις πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου ήταν η μη στοιχειοθέτηση κινδύνου εκ μέρους των προσφευγόντων σε περίπτωση επιστροφής τους, έτσι ώστε να μην συντρέχει η παραβίαση του άρθρου 3 της ΕΣΔΑ (ως προς το οποίο και μόνο κρίνει το ΕΔΔΑ), ενώ οι ίδιες αποφάσεις δεν σημειώνουν καμία μεταστροφή στις πάγιες αρχές του Δικαστηρίου, όπως αποτυπώθηκαν στις αποφάσεις Hirsi κατά Ιταλίας και Sharifi κατά Ιταλίας και Ελλάδας.
Ετσι οι πρόσφατες συστάσεις και παρατηρήσεις των αρμοδίων διεθνών οργάνων, της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, του Ειδικού Εισηγητή για τους Μετανάστες του ΟΗΕ, του Συμβουλίου της Ευρώπης και του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ως προς το ότι καμία ενέργεια επιστροφής, χωρίς καταγραφή και εξέταση του μετανάστη ή πρόσφυγα που καταφεύγει στην Ελλάδα, δεν είναι σύμφωνη με το διεθνές δίκαιο, θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη.
Θα πρέπει δε, να ληφθούν σοβαρά υπόψη όχι μόνο από τις διοικητικές αρχές που εφαρμόζουν το νόμο, όσο και από τα όργανα των λοιπών εξουσιών που απαρτίζουν την Ελληνική Πολιτεία. Η ιδέα περί πρότασης αναθεώρησης της Σύμβασης της Γενεύης για τους Πρόσφυγες που ακούστηκε στην Ελληνική Βουλή είναι το λιγότερο υπερφίαλη, αν δεν είναι επικίνδυνη, καθώς πλήττει βάναυσα το διεθνές δίκαιο που επικαλούμαστε σε περίπτωση απειλών εναντίον μας. Το ίδιο δε επικίνδυνη θα ήταν και μια δικαιοπολιτική προσέγγιση εκ μέρους των Δικαστηρίων, καθώς καμία επίκληση κατάστασης ανάγκης δεν μπορεί να δικαιολογήσει παρέκκλιση από θεμελιώδεις αρχές του ανθρωπιστικού δικαίου.
Αν όλα τα παραπάνω φαίνονται σχετικά, θεωρητικά ή αρκούντως δικαιωματιστικά, αρκεί κάποιος να ενθυμηθεί την υπόθεση των 8 Τούρκων στρατιωτικών και το άσυλο που παρασχέθηκε σε αυτούς από την Ελληνική Πολιτεία, χωρίς καν να γνωρίζει αν τη στιγμή που προσγειωνόταν το ελικόπτερο σε Ελληνικό έδαφος είχε μέσα πρόσφυγες άξιους προστασίας ή πραξικοπηματίες. Αν το προσωρινό κλείσιμο των συνόρων θα μπορούσε να θεωρηθεί έκτακτη ανάγκη, ενόψει απειλής μαζικών κατευθυνόμενων εισόδων, είτε ακόμη και ενόψει κινδύνου επιδημίας, η επιστροφή μεταναστών – προσφύγων – ανθρώπων (κανένας δεν τους ρώτησε τι είναι) που ήδη κατέφυγαν στο ελληνικό έδαφος, όπως πρόσφατα περιστατικά στη Χίο και τη Σάμο, όχι μόνο θεωρούνται πράξεις εκτός νόμου, αλλά πολύ περισσότερο, είναι πράξεις επικίνδυνες για τα θεμέλια μιας δημοκρατικής πολιτείας.
*Ο Βασίλειος Παπαδόπουλος είναι Πρόεδρος ΔΣ του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες