Τώρα που η τέχνη μας βρίσκει στο σπίτι και έχει ίσως την σημαντικότερη θέση στην καθημερινότητά μας βρίσκω ότι είναι η κατάλληλη άτοπη περίοδος να προβώ σε μια υπόθεση εργασίας πάνω στον πολιτισμό και στους καλλιτέχνες.
Την ταινία «J’accuse» του Ρόμαν Πολάνσκι, ακόμα κι αν ήταν ανοιχτά τα σινεμά δεν θα την διένειμαν στις αίθουσες του Λονδίνου. Ο συντομότερος δρόμος εάν ήθελα την δω θα ήταν το Καλαί και πέρασμα στη Γαλλία, αλλά κι εκεί δεν είναι σίγουρο ότι η προβολή δεν θα διακοπτόταν από τις ακτιβίστριες που θεωρούν ντροπιαστικό το γεγονός ότι ο σκηνοθέτης και η ταινία του όχι μόνο προβάλεται στα σινεμά αλλά και κέρδισε τα φετινά Σεζάρ – τα αντίστοιχα γαλλικά Όσκαρ-. Ο σκηνοθέτης απέφυγε να παρευρεθεί φοβούμενος όπως είπε το λιντσάρισμα. Οι ενστάσεις τους αφορούν στον βιασμό δεκατριάχρονης το 1978 στην Καλιφόρνια, ο σκηνοθέτης ενόσω ήταν έτοιμος να δικαστεί τράπηκε σε φυγή επιστρέφοντας δια παντώς στη Γαλλία.
Τον Πλάσιντο Ντομίνγκο δεν θα τον ακούγαμε, ακυρώθηκαν όλες οι ευρωπαικές του εμφανίσεις και τερμάτισαν την καριέρα του οι καταγγελίες για ανάρμοστη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της θητείας του ως καλλιτεχνικός διευθυντής της όπερας του Λος Άντζελες. Οι παραστάσεις ματαιώθηκαν με τη λογική της σύμπνοιας με τις γυναίκες που πλήγωσε χωρίς να έχει ξεκινήσει η δίκη για να διευθετηθεί το θέμα. Ακόμα ένα νέο από τον χώρο της όπερας, ο τενόρος Γιόνας Κάουφμαν δήλωσε σε συνέντευξη στους Times ότι κι αυτός έχει πέσει θύμα πρενόχλησης από μια σοπράνο που του όρμηξε. Πρέπει να ήταν δύσκολο, την καταλαβαίνω. Χωρίς να είμαι φανατική της όπερας τον Κάουφμαν σας συνιστώ να τον ακούσετε αλλά και να τον δείτε. Ο μόνος λόγος που είναι ασφαλής είναι γιατί βρίσκομαι πάντα στο ακροατήριο. Αυτό για να σας πω ότι σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχουν εμμονές με τον καλλιτέχνη και όχι με το έργο του.
Ο εκδοτικός οίκος Hachette ακύρωσε τελευταία στιγμή την έκδοση του βιβλίου του Γούντι Άλλεν ( που τελικά εκδόθηκε από άλλον οίκο) ενόσω πριν από λίγο καιρό στην Αγγλία, η Βασιλική Εταιρεία της Λογοτεχνίας ερευνούσε την ορθότητα της ρήτρας που έχει εισαχθεί στα συγγραφικά συμβόλαια για καλή διαγωγή. Το βρήκα μικρονοικά διεστραμμένο και σαδιστικό. Ένας καλός άνθρωπος γιατί πρέπει να είναι καλός συγγραφέας; Χιλιάδες σελίδες έχουν γραφτεί από λιγότερο καλούς έως και απωθητικούς χαρακτήρες. Ο Όσκαρ Ουάιλντ έκανε καταναγκαστική εργασία για σοδομισμό, η Βιρτζίνια Γουλφ ήταν κακιά και σνομπ, ο Σελίν ρατσιστής, η Πατρίσια Χάισμιθ αντισημίτρια, τον Νάιπολ δεν θέλετε ούτε καν να τον προσπεράσετε τυχαία στον δρόμο: όταν η γυναίκα του διαγνώστηκε με καρκίνο την ήθελε νεκρή την επομένη. Να του ζητηθεί να επιστρέψει το Νόμπελ! Το ίδιο και ο φετινός νομπελίστας Πέτερ Χάντκε καθότι υπήρξε θερμός υποστηρικτής του Μιλόσεβιτς.
Ούτε η αχρειότητα κάνει καλά τα γραπτά, ούτε η καλοσύνη κακά τα κείμενα. Κρίνω το κείμενο και όχι την προσωπικότητα του συγγραφέα, το γλυπτό και όχι τον γλύπτη, τον πίνακα και όχι τον ζωγράφο, την ταινία και όχι τον σκηνοθέτη. Εν ολίγοις κάνω αυτό που είπε ο Ντ.Χ.Λώρενς εμπιστεύομαι την αφήγηση και ποτέ τον αφηγητή. Ο σαδισμός έγκειται στο ότι θα διαβάζετε τα μέτρια βιβλία και θα βλέπετε τις ζωγραφιές των ημιατάλαντων πλην όμως καλών σας φίλων.
Θεωρώ ότι οι μόνοι που δεν έχουν δικαίωμα στην απομόνωση είναι οι καλλιτέχνες. Τους θέλω στις επάλξεις, να αφουγράζονται και να λαμβάνουν μέρος δημιουργώντας. Αν το ιδεώδες για έναν καλλιτέχνη είναι η επικοινωνία με το κοινό του όταν αυτή διακόπτεται γίνεται μονόλογος και ο μονόλογος είναι στείρος. Ένα ατελέσφορο παραμιλητό είναι τιμωρία για έναν καλλιτέχνη. Με αυτό δεν εννοώ ότι δεν τους αξίζει μια ακόμα, ίσως χειρότερη ποινή αν κριθούν ένοχοι. Το έργο ενός καλλιτέχνη είναι αυτόνομο από την ηθική του αλλά με βρίσκουν σύμφωνη οι διαμαρτυρίες. Διαφωνώ με τις περιπτώσεις σεμνοτυφίας αλλά συμμερίζομαι τη νέα τάξη σε ό,τι αφορά στις κακοποιήσεις και στους βιασμούς. Φοβάμαι όμως ότι οι διαμαρτυρόμενες ενίστανται σε λάθος χώρο. Το MeToo και οι γυναικείες οργανώσεις, που έχουν φωτίσει πολλές σκοτεινές πτυχές, παίρνουν στα χέρια τους τα ηνία της αφήγησης μιας ιστορίας τα χαλινάρια της οποίας πρέπει να τα κρατάει σφιχτά η δικαιοσύνη.
Λυπάμαι, φτάνω στο τέλος του κειμένου και δεν είμαι σε θέση να δώσω μια σαφή απάντηση. Ξέρω όμως πού τραβώ τη γραμμή. Σε ό,τι αφορά σε παιδεραστία δεν με αφορά η «διάνοια» ενός καλλιτέχνη όταν είναι εις βάρος ενός παιδιού. Σε αυτές τις περιπτώσεις δεν υπάρχει καλλιτεχνική ανωτερότητα και δεν πρέπει να υπάρχει καμία επιείκεια. Από την άλλη εδώ και χρόνια βλέπω ταινίες του Πολάνσκι μισογνωρίζοντας και μισοαγνοώντας ό,τι λαμβάνουμε σοβαρά υπόψη μας το 2020. Δεν θέλω όμως να του κάνω τη χάρη και να βάλω τίτλο σε αυτό εδώ το κείμενο «ο καλλιτέχνης στην εποχή του». Θα έπρεπε πρώτα εκείνος να μας έκανε τη χάρη να αποσυρθεί εγκαίρως αποφεύγοντας τουλάχιστον τον δημόσιο εξευτελισμό. Αλλά ούτε γι’αυτό είμαι σίγουρη. Αφού ακόμα μπορεί γιατί να μην δημιουργεί;
Δεν μου αρέσει που έχουν μπει στην ίδια πρόταση οι λέξεις ηθική και τέχνη γιατί υποψιάζομαι ότι θα χάσει η τέχνη.
Κλείνω θετικά, με την ομιλία που έδωσε ο Αλμπερ Καμύ το 1957 («Ο καλλιτέχνης και η εποχή του» εκδ.Καστανιώτη) «μου είναι αδύνατον να ζήσω χωρίς τη τέχνη μου. Αλλά ουδέποτε την έβαλα πάνω απ’όλα. Μου είναι απαραίτητη γιατί μου επιτρέπει να ζω στο ίδιο επίπεδο με όλους. Η τέχνη δεν είναι μια απόλαυση μοναχική. Ο καλλιτέχνης διαπλάθεται μέσα σ’ένα αδιάκοπο πήγαινε έλα από το εγώ στους άλλους»
*Η Ελεάννα Βλαστού είναι συγγραφέας που μένει στο Λονδίνο